Co to są salda w systemie TARGET2?

12 sierpnia 2020

W mediach pojawiają się czasem informacje, że niektóre kraje strefy euro mają wysokie ujemne saldo (zobowiązania) w systemie TARGET2, a inne kraje – wysokie saldo dodatnie (należności), oraz różne teorie na ten temat. O co w tym chodzi?

Co to jest TARGET2?

TARGET2 (transeuropejski zautomatyzowany błyskawiczny system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym) to system, przez który przepływają pieniądze między bankami – w obrębie krajów i ponad granicami. Pozwala on bankom centralnym i komercyjnym przetwarzać i bezpiecznie przekazywać płatności w euro, co jest niezbędne dla właściwego funkcjonowania gospodarki.

Zarówno banki centralne, jak i komercyjne mają rachunki w systemie TARGET2.

Więcej o tym, co to jest i jak działa TARGET2

Co to są salda w systemie TARGET2?

Na zintegrowanym rynku pieniądze są cały czas w ruchu, także ponad granicami. Każda jednostka euro powstaje w jednym z krajów strefy euro lub w EBC, ale oczywiście nie musi pozostać w tym samym miejscu.

Wartość netto przepływów pieniężnych między każdymi dwoma krajami (czyli różnica między wpływami a wypływami) jest wykazywana w bilansie banków centralnych obu krajów, niezależnie od tego, czy te przepływy zainicjował bank centralny czy komercyjny. Skumulowana wartość wszystkich transakcji to właśnie salda w systemie TARGET2. Także EBC w ramach realizacji swojej polityki pieniężnej wysyła pieniądze za granicę i otrzymuje je z zagranicy, więc również ma własne saldo w tym systemie.

Żeby każdy krajowy bank centralny ze strefy euro nie musiał wykazywać osobnych sald wobec wszystkich pozostałych banków centralnych i EBC, na koniec dnia wszystkie salda dwustronne redukuje się do jednego salda – wobec EBC.

W uproszczeniu: jeśli banki w danym kraju w sumie wysłały więcej pieniędzy przez TARGET2 niż tą drogą otrzymały, wtedy saldo banku centralnego tego kraju będzie ujemne. Natomiast jeśli kwota otrzymana jest wyższa od wysłanej, to saldo będzie dodatnie. Gdyby kwoty wysłane i otrzymane przez TARGET2 były równe, saldo banku centralnego będzie zerowe.

Skumulowana wartość przepływów pieniężnych w danym okresie składa się na salda w TARGET2.

Dlaczego banki wysyłają pieniądze do banków z innych krajów?

Za pośrednictwem systemu TARGET2 banki centralne i komercyjne przekazują sobie nawzajem płatności transgraniczne:

żeby zapłacić za towary, usługi lub aktywa finansowe nabyte w innym kraju (w imieniu własnym lub klienta)

kiedy jeden drugiemu chce udzielić pożyczki

na potrzeby realizacji polityki pieniężnej, np. operacji otwartego rynku prowadzonych przez krajowe banki centralne ze strefy euro, w których banki komercyjne mogą pożyczać pieniądze od banku centralnego za odpowiednim zabezpieczeniem

Dlaczego dodatnie saldo w systemie TARGET2 nazywa się należnością, a ujemne – zobowiązaniem?

To się wiąże z księgowością i bilansami. Trzeba pamiętać o dwóch sprawach:

1. Strefa euro ma wspólną walutę, ale składa się z wielu krajów, więc nie ma dla tej waluty jednego jedynego banku centralnego z jednym bilansem. Banki centralne wszystkich krajów mają własne bilanse. Dlatego w systemie TARGET2 każdy bank centralny ma osobny rachunek.
2. Kiedy bank centralny wprowadza nowe pieniądze do gospodarki (dokonuje kreacji pieniądza), wykazuje to w swoim bilansie. Dana kwota jest ujmowana po stronie pasywów jako depozyt, a następnie taką samą kwotę zapisuje się po stronie aktywów, np. jako pożyczkę.

Potem, kiedy pieniądze są przesyłane z jednego kraju do drugiego przez system TARGET2, bank centralny kraju przyjmującego zapisuje otrzymaną kwotę w swoim bilansie jako nowe zobowiązanie. W ten sposób przenosi się tylko zobowiązanie – składnik aktywów pozostaje w pierwotnym bilansie.

Na przykład kiedy pieniądze pierwotnie wykreowane we Włoszech lądują ostatecznie w Niemczech, to w niemieckim banku centralnym powstaje dodatkowe zobowiązanie w odpowiedniej wysokości, natomiast aktywa pozostają w bilansie banku centralnego Włoch. To znaczy, że oba bilanse przestają się bilansować, więc bank centralny Niemiec musi dodać nową pozycję dla odzwierciedlenia, że ma teraz w bilansie więcej pieniędzy, niż pierwotnie wykreował, a bank centralny Włoch – nową pozycję, bo teraz kwota pieniędzy w jego bilansie jest niższa od pierwotnie wykreowanej. Ta pozycja bilansująca – odzwierciedlona w systemie TARGET2 – w przypadku Bundesbanku będzie należnością (składnikiem aktywów), a w przypadku Banca d’Italia – zobowiązaniem.

Oczywiście w unii walutowej jednostka euro wprowadzona do obiegu w jednym kraju nie różni się od jednostek wykreowanych w innym. Gdzieś musi powstać, ale nie musi tam zostać. Przeciwnie – swobodny obieg pieniędzy między krajami jest istotą i jednym z powodów utworzenia unii walutowej.

Należności i zobowiązania w TARGET2

Dlaczego od kryzysu finansowego salda w systemie TARGET2 rosną?

Banki komercyjne zwykle finansują się na rynku pieniężnym przez udzielanie sobie nawzajem pożyczek. Ale kiedy w 2008 roku wybuchł kryzys, podmioty gospodarcze straciły do siebie zaufanie. Jedną z konsekwencji było utrzymywanie pieniędzy w krajach – lub przenoszenie ich do krajów – postrzeganych jako bezpieczniejsze. W rezultacie banki komercyjne w krajach najmocniej dotkniętych kryzysem zaczęły mieć trudności z pozyskiwaniem finansowania. Ponieważ pożyczki międzybankowe mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania sektora bankowego, do akcji wkroczyły EBC i krajowe banki centralne ze strefy euro.

Banki centralne dostarczyły komercyjnym niezbędnego finansowania. Duża część tych środków zastąpiła finansowanie rynkowe, którego zabrakło, zwłaszcza pożyczki udzielane przez banki z krajów postrzeganych jako odporniejsze bankom z krajów uważanych za bardziej zagrożone. Ponieważ w latach 2008−2012 ilość wykreowanego i przekazywanego między krajami pieniądza w ujęciu netto wzrosła, zwiększyły się także salda w TARGET2.

Te salda zaczęły ponownie rosnąć od roku 2015, ale już z innych powodów: wynikało to z działań podjętych przez EBC wspólnie z pozostałymi bankami centralnymi z Eurosystemu.

Jakie działania EBC i krajowych banków centralnych ze strefy euro przyczyniły się do wzrostu sald w systemie TARGET2 od roku 2015?

W 2015 roku EBC wprowadził program skupu aktywów – był on częścią pakietu środków, które miały pomóc w doprowadzeniu inflacji z powrotem do docelowego poziomu. W ramach tego programu banki centralne wszystkich krajów strefy euro skupują rozmaite papiery wartościowe (aktywa) w różnych krajach, przekazując w zamian środki pieniężne. To znaczy, że łączna ilość pieniędzy w gospodarce ponownie rośnie – tym razem wskutek działań EBC.

Często aktywa nabyte przez bank centralny są w posiadaniu inwestorów z innego kraju (także spoza strefy euro), którzy mają zwykle rachunki bankowe w jednym z centrów finansowych strefy euro – np. we Frankfurcie, Luksemburgu lub Amsterdamie.

Wyobraźmy sobie, że w ramach programu skupu aktywów bank centralny Hiszpanii kupuje obligacje od inwestora, który ma rachunek bankowy we Frankfurcie. Żeby przekazać pieniądze na niemiecki rachunek sprzedającego, Banco de España robi przelew transgraniczny przez TARGET2. Pieniądze wpływają na rachunek sprzedającego, a jednocześnie o tę samą kwotę zwiększają się należność Bundesbanku i zobowiązanie Banco de España w TARGET2.

Ponieważ wiele skupionych aktywów należało do inwestorów mających rachunki bankowe w Niemczech, wiele pieniędzy wpłynęło do tego kraju. Potem pozostały one w Niemczech lub podobnych krajach, ponieważ stopa zwrotu z innych bezpiecznych inwestycji (np. krajowych obligacji skarbowych) była stosunkowo niska. Z powodu tej kumulacji pieniędzy rosła należność Bundesbanku na rachunku w systemie TARGET2. Równolegle rosły zobowiązania krajów wysyłających pieniądze.

Czy zatem wzrost sald w systemie TARGET2 nie daje powodu do obaw?

Salda w TARGET2 mogą być ważnym wskaźnikiem, co dzieje się w gospodarce, czyli w jakim kierunku przepływają pieniądze w strefie euro. Jednak czynniki, od których zależą te salda, oraz ich interpretacja mogą się z czasem zmieniać, a transgraniczny ruch pieniędzy sam w sobie jest ważną cechą unii walutowej.

Salda w systemie TARGET2 mogą być czasem sygnałem problemów, np. kiedy duże kwoty wypływają z jakiegoś kraju z powodu obaw o jego sytuację finansową. W takim przypadku te salda nie są jednak jedynym sygnałem.

Obecny poziom sald w systemie TARGET2 wynika przede wszystkim ze środków polityki pieniężnej zastosowanych przez EBC dla pobudzenia gospodarki. Nie jest spowodowany przez napięcia w systemie finansowym, w związku z czym nie powinien niepokoić.

Więcej na ten temat:

• TARGET balances and the asset purchase programme, Economic Bulletin 7/2016
• Refleksje na temat dynamiki sald TARGET2 i realizacji polityki pieniężnej przestawione na bankiecie z okazji 20-lecia BNYM (po angielsku), przemówienie członka Zarządu EBC Petera Praeta, 15 września 2016