Η χρονιά με μια ματιά

Ενώ η οικονομική μεγέθυνση στη ζώνη του ευρώ συνεχίστηκε το 2018, ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας απώλεσε μέρος της δυναμικής του. Η ανάπτυξη επιβραδύνθηκε από 2,5% το 2017 σε 1,8% το 2018, λόγω διαφόρων δυσμενών επιδράσεων στη διάρκεια του έτους. Η σημαντική εξασθένηση του παγκόσμιου εμπορίου, σε συνδυασμό με ορισμένους παράγοντες που αφορούσαν συγκεκριμένες χώρες και τομείς, επηρέασαν αρνητικά τον εξωτερικό τομέα και ιδίως τη μεταποίηση.

Εντούτοις, η εγχώρια οικονομία εξακολούθησε να είναι σχετικά ανθεκτική, υποβοηθούμενη από τη συνεχιζόμενη ανάκαμψη στην αγορά εργασίας. Ο αριθμός των απασχολουμένων αυξήθηκε κατά 10 εκατομμύρια από το κατώτατο σημείο στο οποίο είχε διαμορφωθεί στα μέσα του 2013, ενώ το ποσοστό ανεργίας υποχώρησε σε 7,8% τον Δεκέμβριο, το χαμηλότερο επίπεδό του από τον Οκτώβριο του 2008. Η ισχυρή δυναμική στην αγορά εργασίας μεταφράστηκε σε σταθερή και ευρείας βάσης άνοδο των μισθών, η οποία διαμορφώθηκε σε 2,2% το τελευταίο τρίμηνο. Η αύξηση της απασχόλησης και η άνοδος των μισθών βοήθησαν με τη σειρά τους να στηριχθεί η καταναλωτική δαπάνη.

Ο μετρούμενος πληθωρισμός αυξήθηκε σε σχέση με το προηγούμενο έτος και διαμορφώθηκε σε 1,7% κατά μέσο όρο στη διάρκεια του 2018, αν και η εξέλιξη αυτή αντανακλούσε κυρίως την άνοδο των τιμών της ενέργειας. Οι δείκτες υποκείμενου πληθωρισμού δεν σημείωσαν σε γενικές γραμμές αξιόλογη μεταβολή εντός του έτους. Ωστόσο, οι προοπτικές για την εγχώρια ζήτηση, την αγορά εργασίας και την άνοδο των μισθών μάς δημιούργησαν την πεποίθηση ότι ο πληθωρισμός θα συνεχίσει να συγκλίνει προς τον στόχο μας μεσοπρόθεσμα.

Κατά συνέπεια, τον Ιούνιο του 2018 το Διοικητικό Συμβούλιο εξέφρασε την πρόθεσή του να μειώσει το ύψος των μηνιαίων καθαρών αγορών στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού (asset purchase programme - APP) σε 15 δισεκ. ευρώ από τον Σεπτέμβριο και –με την επιφύλαξη εισερχόμενων στοιχείων που να επιβεβαιώνουν τις μεσοπρόθεσμες εκτιμήσεις του για τον πληθωρισμό– να θέσει τέλος στις καθαρές αγορές τον Δεκέμβριο. Ταυτόχρονα, το Διοικητικό Συμβούλιο ανακοίνωσε ότι ανέμενε να παραμείνουν τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ στα σημερινά τους επίπεδα τουλάχιστον μέχρι και το καλοκαίρι του 2019^[1] και πάντως για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η εξέλιξη του πληθωρισμού εξακολουθεί να συμβαδίζει με τις προσδοκίες για μια πορεία διαρκούς προσαρμογής.

Τον Δεκέμβριο το Διοικητικό Συμβούλιο επανεξέτασε τις οικονομικές προοπτικές και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αξιολόγηση του Ιουνίου σε γενικές γραμμές εξακολουθεί να ισχύει. Κατόπιν τούτου, έθεσε τέλος στις καθαρές αγορές στοιχείων ενεργητικού στο πλαίσιο του APP και επιβεβαίωσε τις ενισχυμένες ενδείξεις για τη μελλοντική πορεία των επιτοκίων. Παράλληλα, επιβεβαίωσε την ανάγκη να συνεχιστεί η σημαντική στήριξη από τη νομισματική πολιτική προκειμένου να ενισχυθούν η περαιτέρω συσσώρευση εγχώριων πιέσεων στις τιμές και οι εξελίξεις στον μετρούμενο πληθωρισμό μεσοπρόθεσμα.

Αυτή η στήριξη προέρχεται από τις ενδείξεις που παρέχονται για τη μελλοντική πορεία των βασικών επιτοκίων, οι οποίες ενισχύονται με την επανεπένδυση των ποσών από την εξόφληση του σημαντικού αποθέματος τίτλων που έχουν αποκτηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος APP κατά τη λήξη τους. Το Διοικητικό Συμβούλιο ανακοίνωσε ότι οι επανεπενδύσεις θα συνεχιστούν για παρατεταμένη χρονική περίοδο μετά την ημερομηνία κατά την οποία θα αυξηθούν τα επιτόκια και πάντως για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται αναγκαίο για τη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών ρευστότητας και ενός διευκολυντικού, σε μεγάλο βαθμό, χαρακτήρα της νομισματικής πολιτικής.

Το Διοικητικό Συμβούλιο επιβεβαίωσε επίσης ότι, σε κάθε περίπτωση, είναι έτοιμο να προσαρμόσει καταλλήλως όλα τα μέσα που διαθέτει προκειμένου να διασφαλίσει ότι ο πληθωρισμός εξακολουθεί να κινείται διαρκώς προς επίπεδα συμβατά με την επιδίωξή μας για τον πληθωρισμό.

Η συνεχιζόμενη εγχώρια ανάκαμψη και τα μικροπροληπτικά και μακροπροληπτικά μέτρα συνέβαλαν επίσης στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα το 2018. Ο συνολικός δείκτης κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 των σημαντικών ιδρυμάτων διαμορφώθηκε σε 14,2% στο τέλος του γ΄ τριμήνου του 2018. Το υπόλοιπο των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) μειώθηκε κατά 94 δισεκ. ευρώ τα πρώτα τρία τρίμηνα του 2018 και ο συνολικός λόγος ΜΕΔ των σημαντικών ιδρυμάτων της ζώνης του ευρώ διαμορφώθηκε σε 4,2%, έναντι 5,2% πριν από ένα έτος.

Η ανάληψη κινδύνων σε τμήματα της χρηματοπιστωτικής αγοράς και της αγοράς ακινήτων τροφοδότησε ήπιες ενδείξεις υπερτίμησης σε ορισμένους τομείς, με έντονες διαφορές μεταξύ χωρών, ενώ συνέχισαν να αυξάνονται οι κίνδυνοι εντός του μη τραπεζικού χρηματοπιστωτικού τομέα. Υπό αυτές τις συνθήκες, ελήφθησαν μακροπροληπτικά μέτρα στις χώρες της ζώνης του ευρώ με στόχο να περιοριστούν οι συστημικοί κίνδυνοι: στη διάρκεια του 2018 η ΕΚΤ εξέτασε 103 κοινοποιήσεις αποφάσεων μακροπροληπτικής πολιτικής των εθνικών αρχών.

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να στηρίζει τη μεταρρύθμιση των επιτοκίων αναφοράς στη ζώνη του ευρώ, με τη δημιουργία ενός νέου επιτοκίου αναφοράς για τις χρηματαγορές το 2018. Τον Ιούνιο του 2018 δημοσίευσε τη μεθοδολογία στην οποία στηρίζεται το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο του ευρώ (€STR), μετά τη γενικώς ευνοϊκή υποδοχή του στο πλαίσιο δύο δημόσιων διαβουλεύσεων. Το €STR βασίζεται σε μέσο ημερήσιο όγκο συναλλαγών ύψους γύρω στα 32 δισεκ. ευρώ που πραγματοποιούνται από περίπου 32 τράπεζες. Τον Σεπτέμβριο του 2018 η ομάδα εργασίας του ιδιωτικού τομέα για τα επιτόκια μηδενικού κινδύνου του ευρώ εισηγήθηκε την αντικατάσταση του EONIA με το €STR. Το €STR θα είναι διαθέσιμο τον Οκτώβριο του 2019, έπειτα από περίοδο διεξοδικών εσωτερικών δοκιμών από το Ευρωσύστημα.

Το 2018 σηματοδότησε επίσης ένα σημαντικό βήμα όσον αφορά τις πληρωμές σε ευρώ. Τον Νοέμβριο το Ευρωσύστημα εγκαινίασε την υπηρεσία διακανονισμού άμεσων πληρωμών του TARGET (TARGET Instant Payment Settlement -TIPS), η οποία προσφέρει διακανονισμό άμεσων πληρωμών όλο το 24ωρο σε χρόνο λιγότερο από δέκα δευτερόλεπτα.

Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο του Δεκεμβρίου, η υποστήριξη προς το ευρώ αυξήθηκε σε 75% το 2018. Η ΕΚΤ συνέχισε τις προσπάθειές της να έλθει πιο κοντά στους πολίτες της ζώνης του ευρώ και να βελτιώσει τη λογοδοσία και τη διαφάνειά της, συνεργαζόμενη με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, διευρύνοντας τον διάλογό μας με τους νέους (μέσω της πρωτοβουλίας “Youth Dialogues”) και προάγοντας τη χρήση του δικτυακού μας τόπου, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του Κέντρου Επισκεπτών μας.

Όσον αφορά το τρέχον έτος, εξακολουθεί να είναι απαραίτητη η σημαντική στήριξη από τη νομισματική πολιτική προκειμένου να διασφαλιστεί η συνεχής συσσώρευση εγχώριων πιέσεων στις τιμές μεσοπρόθεσμα. Εν όψει των επίμονων αβεβαιοτήτων που συνδέονται με γεωπολιτικούς παράγοντες, με την απειλή του προστατευτισμού και με ευπάθειες στις αναδυόμενες αγορές, η άσκηση της νομισματικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ θα συνεχίσει να απαιτεί υπομονή, επιμονή και σύνεση.

Φραγκφούρτη, Απρίλιος 2019

Mario Draghi
Πρόεδρος

Η χρονιά σε αριθμούς

1 Η οικονομική δραστηριότητα εξακολούθησε να επεκτείνεται με ρυθμούς άνω του δυνητικού, ενώ οι πιέσεις στις τιμές ενισχύθηκαν και διευρύνθηκαν

Μετά την εξαιρετικά έντονη αναπτυξιακή δυναμική το 2017, η οικονομική μεγέθυνση της ζώνης του ευρώ συνεχίστηκε το 2018, αν και με πιο συγκρατημένο ρυθμό, λόγω της εξασθένησης της εξωτερικής ζήτησης και της αρνητικής επίδρασης ορισμένων παραγόντων που αφορούσαν συγκεκριμένες χώρες και τομείς. Ταυτόχρονα, οι παράγοντες που συμβάλλουν στην άνοδο της εγχώριας ζήτησης εξακολούθησαν να υφίστανται. Οι περαιτέρω βελτιώσεις στις αγορές εργασίας στήριξαν την ιδιωτική κατανάλωση, ενώ οι επιχειρηματικές επενδύσεις εξακολούθησαν να επηρεάζονται θετικά από τις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης και τους βελτιούμενους ισολογισμούς. Η συνεχιζόμενη οικονομική μεγέθυνση και η αυξανόμενη στενότητα στις αγορές εργασίας μεταφράστηκαν επίσης σε συνεχιζόμενη ενίσχυση και διεύρυνση των εγχώριων πιέσεων στο κόστος. Παράλληλα, οι δείκτες υποκείμενου πληθωρισμού παρέμειναν γενικώς συγκρατημένοι. Όσον αφορά πάντως τις μελλοντικές εξελίξεις, ο υποκείμενος πληθωρισμός αναμένεται να αυξηθεί μεσοπρόθεσμα, υποβοηθούμενος από τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, τη συνεχιζόμενη οικονομική μεγέθυνση και την επιτάχυνση του ρυθμού ανόδου των μισθών.

1.1 Λιγότερο ισορροπημένη παγκόσμια οικονομική μεγέθυνση

Η παγκόσμια οικονομική μεγέθυνση συνεχίστηκε τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2018 με σταθερό ρυθμό 3,6%, παρόμοιο με του περασμένου έτους και πλησίον του μακροχρόνιου μέσου όρου της (βλ. Διάγραμμα 1). Ωστόσο, σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, η ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας έγινε πιο ασύμμετρη και ήταν λιγότερο συγχρονισμένη μεταξύ των χωρών. Ενώ η ανάπτυξη παρέμεινε εύρωστη στις ΗΠΑ, ήταν πιο διστακτική σε κάποιες άλλες οικονομίες, μεταξύ των οποίων η Ιαπωνία και ορισμένες αναδυόμενες αγορές, ιδίως η Τουρκία και η Αργεντινή. Η δραστηριότητα επίσης επιβραδύνθηκε στην Κίνα το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Όσον αφορά τις επιμέρους συνιστώσες της, o ρυθμός ανόδου της βιομηχανικής παραγωγής και του παγκόσμιου εμπορίου εξασθένησε, ενώ η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης παρέμεινε σταθερά υψηλή.

Στις αρχές του ένατου κατά σειρά έτους της τρέχουσας περιόδου μεγέθυνσης της παγκόσμιας οικονομίας τα ποσοστά ανεργίας συνέχισαν να υποχωρούν τόσο στις προηγμένες όσο και στις αναδυόμενες οικονομίες και σε πολλές χώρες διαμορφώθηκαν στα χαμηλότερα επίπεδα που έχουν καταγραφεί μετά την κρίση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιαπωνία, τα ποσοστά ανεργίας υποχώρησαν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα. Σε αρκετές προηγμένες οικονομίες έγιναν εμφανείς ελλείψεις εργατικού δυναμικού, ιδίως όσον αφορά εξειδικευμένους και υψηλών προσόντων εργαζομένους.

Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι η συνεχιζόμενη μείωση της υπερπροσφοράς τόσο σε παραγωγικό δυναμικό όσο και στις αγορές εργασίας παγκοσμίως μεταφράζεται σταδιακά, αν και με βραδύ ρυθμό, σε υψηλότερο ρυθμό αύξησης των μισθών και υψηλότερο υποκείμενο πληθωρισμό. Στις χώρες του ΟΟΣΑ ο υποκείμενος πληθωρισμός (χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής) αυξήθηκε σε 2,1% το 2018. Ο μετρούμενος πληθωρισμός αυξήθηκε πολύ πιο έντονα και έφθασε το 2,6% σε ετήσιους όρους, αν και υποχώρησε το δεύτερο εξάμηνο του έτους, κυρίως λόγω της πτώσης των τιμών του πετρελαίου (βλ. Διάγραμμα 2).

Οι εξελίξεις στην πλευρά της προσφοράς ήταν ένας από τους κυριότερους προσδιοριστικούς παράγοντες των τιμών του πετρελαίου το 2018 σε ένα περιβάλλον συνεχιζόμενης ισχυρής παγκόσμιας ζήτησης και στενότητας αποθεμάτων. Το πρώτο εξάμηνο του έτους οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν σταδιακά από περίπου 67 σε 79 δολ. ΗΠΑ το βαρέλι, ως αποτέλεσμα της μεγαλύτερης του αναμενομένου συμμόρφωσης των 22 μελών του ΟΠΕΚ και των εκτός ΟΠΕΚ πετρελαιοπαραγωγών χωρών προς τις συμφωνημένες μεταξύ τους περικοπές παραγωγής. Οι τιμές του πετρελαίου κυμάνθηκαν μεταξύ 70 και 86 δολ. ΗΠΑ το βαρέλι έως τις αρχές του φθινοπώρου, αλλά στη συνέχεια υποχώρησαν σε περίπου 52 δολ. ΗΠΑ το βαρέλι στο τέλος του έτους. Η άνοδός τους στο υψηλό επίπεδο των 86 δολ. ΗΠΑ το βαρέλι στις αρχές Οκτωβρίου συνδεόταν με φόβους για κατακόρυφη πτώση των ιρανικών εξαγωγών πετρελαίου, μετά την εκ νέου επιβολή κυρώσεων από τις ΗΠΑ. Ωστόσο, εν συνεχεία οι τιμές του πετρελαίου υποχώρησαν σημαντικά στο τέλος Δεκεμβρίου, λόγω των δυσμενέστερων προοπτικών της ζήτησης, σε συνδυασμό με τις ανησυχίες για υπερβάλλουσα προσφορά, καθώς οι ΗΠΑ, ορισμένα μέλη του ΟΠΕΚ και η Ρωσία αύξησαν την παραγωγή τους. Επιπλέον, έγιναν κάποιες εξαιρέσεις από τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν κατά του Ιράν. Παράλληλα, οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων εκτός πετρελαίου υποχώρησαν εν γένει το 2018 (σε όρους δολ. ΗΠΑ).^[2] Οι τιμές των ειδών διατροφής και των μετάλλων παρέμειναν σε γενικές γραμμές σταθερές το πρώτο εξάμηνο του 2018. Οι τιμές των ειδών διατροφής σημείωσαν πτώση κατά το δεύτερο εξάμηνο εν μέσω άφθονης παγκόσμιας προσφοράς και προβληματισμών σχετικά με τους αμερικανικούς δασμούς και τον κίνδυνο αντιμέτρων από τις θιγόμενες χώρες. Οι τιμές των μετάλλων μειώθηκαν και αυτές από το καλοκαίρι, λόγω της μειωμένης ζήτησης από την Κίνα, καθώς και λόγω των ανησυχιών για πιθανή κλιμάκωση των εμπορικών εντάσεων.

Το ευρώ ανατιμήθηκε σε όρους ονομαστικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας (βλ. Διάγραμμα 3) από την αρχή του 2018. Σε διμερείς όρους, το ευρώ υποτιμήθηκε έναντι άλλων σημαντικών νομισμάτων. Ιδιαίτερα έντονη ήταν η υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου ΗΠΑ, του ιαπωνικού γιεν και, σε μικρότερο βαθμό, του ελβετικού φράγκου. Ταυτόχρονα, το ευρώ ανατιμήθηκε σημαντικά έναντι των νομισμάτων των περισσότερων αναδυόμενων αγορών, ιδίως έναντι του κινεζικού γιουάν και, ως αποτέλεσμα αρνητικών εξελίξεων στις αντίστοιχες χώρες, έναντι της τουρκικής λίρας και του πέσο Αργεντινής.

Αν και η παγκόσμια ανάπτυξη συνεχίστηκε με σταθερά θετικό ρυθμό, οι κίνδυνοι και η αβεβαιότητα ασκούσαν αυξανόμενα αρνητική επίδραση στις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας. Πιο συγκεκριμένα, η αβεβαιότητα για την εξέλιξη του εξωτερικού εμπορίου αυξήθηκε μετά από ορισμένα μέτρα της αμερικανικής κυβέρνησης και τα αντίμετρα των εμπορικών της εταίρων. Αποκορύφωμα υπήρξαν δύο ανακοινώσεις από την αμερικανική κυβέρνηση για την επιβολή δασμών επί κινεζικών εξαγωγών συνολικού ύψους 250 δισεκ. δολ. ΗΠΑ το καλοκαίρι, με την Κίνα να ανακοινώνει, από την πλευρά της, αντίμετρα επί αμερικανικών εξαγωγών ύψους 110 δισεκ. δολ. ΗΠΑ. Επιπλέον, αμφιβολίες σχετικά με την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ άσκησαν επίσης αρνητική επίδραση στις προοπτικές του εμπορίου. Αν και ο άμεσος αντίκτυπος αυτών των δασμών αναμένεται να παραμείνει συγκρατημένος σε παγκόσμιο επίπεδο, οι απειλές προστατευτισμού μπορούν δυνητικά να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη, να διαταράξουν τις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας και να επηρεάσουν αρνητικά τις επενδύσεις, με αποτέλεσμα να συνιστούν με τη σειρά τους καθοδικό κίνδυνο για τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας. Μέχρι το τέλος του έτους είχαν ήδη διαφανεί ενδείξεις ότι η αβεβαιότητα για την εξέλιξη του διεθνούς εμπορίου είχε αρχίσει να επηρεάζει την επιχειρηματική δραστηριότητα. Αν οι εμπορικές διαμάχες κλιμακωθούν περαιτέρω, ενδέχεται να πληγεί σοβαρά η παγκόσμια ανάπτυξη.

1.2 Η οικονομική ανάπτυξη επιβραδύνθηκε, αλλά παρέμεινε συμβατή με συνεχιζόμενη μεγέθυνση

Μετά την εξαιρετικά ισχυρή αναπτυξιακή δυναμική του 2017, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ επιβραδύνθηκε σε 1,8% το 2018 (βλ. Διάγραμμα 4). Παρότι η επιβράδυνση αυτή αποδίδεται κυρίως στην εξασθένηση του παγκόσμιου εμπορίου, συνέβαλαν επίσης και ορισμένοι πιο παροδικοί παράγοντες. Το πρώτο εξάμηνο του 2018 προβλήματα λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών και απεργιακές κινητοποιήσεις, ιδιαίτερα στον τομέα των μεταφορών, επηρέασαν την παραγωγή σε ορισμένες χώρες. Το δεύτερο εξάμηνο του έτους, και ειδικότερα το γ΄ τρίμηνο, παρατηρήθηκαν σημαντικές διαταραχές στην παραγωγή της αυτοκινητοβιομηχανίας, μετά την εισαγωγή από 1ης Σεπτεμβρίου της παγκόσμιας εναρμονισμένης διαδικασίας δοκιμής ελαφρών οχημάτων (Worldwide Harmonised Light Vehicle Test Procedure). Επιπλέον, την επιβράδυνση της ανάπτυξης μπορεί να ενέτεινε η ανόδος της πολιτικής αβεβαιότητας, ιδίως σχετικά με την προοπτική αύξησης του προστατευτισμού.

Παράλληλα, η υποκείμενη δυναμική της ανάπτυξης παρέμεινε σταθερά θετική, υποβοηθούμενη από την εύρωστη αγορά εργασίας και τη σταθερή άνοδο των εισοδημάτων και των κερδών. Οι επιδράσεις στην εγχώρια ζήτηση από την ασθενή εξωτερική ζήτηση και την αυξημένη αβεβαιότητα σχετικά με την εξέλιξή της παραμένουν περιορισμένες μέχρι στιγμής.

Η ιδιωτική κατανάλωση στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε το 2018 με μέσο ετήσιο ρυθμό γύρω στο 1,3%, υποστηριζόμενη από την ενίσχυση του εισοδήματος από την εργασία και τις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης. Ταυτόχρονα, η σταδιακή άνοδος των τιμών του πετρελαίου από τα μέσα του 2017 δεν ανέκοψε σημαντικά την αύξηση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος. Καθώς προχωρούσε η οικονομική μεγέθυνση, η συμβολή των φόρων και των μεταβιβάσεων έγινε κάπως εντονότερα αρνητική το 2018. Σε περιόδους θετικής οικονομικής συγκυρίας, οι αυτόματοι δημοσιονομικοί σταθεροποιητές τείνουν να ασκούν περιοριστική επίδραση στην αύξηση τον πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος.

Η άνοδος της εγχώριας ζήτησης, οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης και η κερδοφορία των επιχειρήσεων συνέχισαν να στηρίζουν τις επιχειρηματικές επενδύσεις στη ζώνη του ευρώ το 2018. Οι επενδύσεις αυξήθηκαν και σε τομείς που αντιμετωπίζουν περιορισμούς όσον αφορά το παραγωγικό δυναμικό, όπως ο τομέας των μεταφορών. Εντούτοις, η ασθενέστερη δυναμική του εξωτερικού περιβάλλοντος και η αυξημένη αβεβαιότητα παγκοσμίως, κυρίως σε σχέση με τις εμπορικές πολιτικές, επηρέασαν αρνητικά τις επενδυτικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων, ιδίως των επιχειρήσεων που είναι περισσότερο εκτεθειμένες στο εξωτερικό περιβάλλον. Στο προσεχές μέλλον, η αύξηση των επιχειρηματικών επενδύσεων είναι πιθανόν να επιβραδυνθεί, εν όψει του λιγότερου υποστηρικτικού εξωτερικού περιβάλλοντος, της πιο συγκρατημένης τελικής ζήτησης, καθώς και της αναμενόμενης βαθμιαίας επιδείνωσης των συνθηκών χρηματοδότησης.

Οι επενδύσεις στον τομέα των κατασκευών, τόσο για οικιστικά όσο και για επαγγελματικά ακίνητα, συνέχισαν επίσης να βελτιώνονται, αν και από χαμηλά επίπεδα, παράλληλα με την ανάκαμψη των αγορών κατοικιών στη ζώνη του ευρώ. Η εξέλιξη αυτή αντανακλούσε την αυξανόμενη εγχώρια ζήτηση, η οποία υποστηρίχθηκε από την αύξηση των πραγματικών εισοδημάτων, το περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων και τις ευνοϊκές συνθήκες δανεισμού. Ωστόσο, τα φαινόμενα συμφόρησης στην αγορά εργασίας φαίνεται ότι περιόρισαν την ανάπτυξη στον τομέα των κατασκευών στη διάρκεια του 2018.

Το 2018 η συμβολή του εξωτερικού τομέα στις συνολικές επιδόσεις της ζώνης του ευρώ ήταν ιδιαίτερα συγκρατημένη και πάντως σημαντικά ασθενέστερη από ό,τι το 2017. Η μείωση της εξωτερικής ζήτησης, ιδίως από την Ασία και συγκεκριμένα για κεφαλαιακά αγαθά, λόγω της εντονότερης αβεβαιότητας και των αυξημένων εμπορικών εντάσεων, υπονόμευσε τις εξαγωγές της ζώνης του ευρώ προς την περιοχή και είχε αρνητική επίδραση στη συμβολή του συνολικού εμπορικού ισοζυγίου στο ΑΕΠ. Οι εξαγωγές προς το Ηνωμένο Βασίλειο και την Κίνα ήταν εκείνες που επλήγησαν περισσότερο από το μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον, ενώ οι εξαγωγές προς τις ΗΠΑ ευνοήθηκαν, πιθανόν επειδή αναμενόταν η επιβολή δασμών από την κυβέρνηση των ΗΠΑ στις εισαγωγές από την ΕΕ. Αρχικά, υποβοηθούμενη από τις ευνοϊκές οικονομικές εξελίξεις στη ζώνη του ευρώ, η δυναμική του εμπορίου εντός της ζώνης του ευρώ, αποδείχθηκε ανθεκτική, αλλά το δεύτερο εξάμηνο του 2018 εξασθένησε σημαντικά, καθώς η αβεβαιότητα σχετικά με το εξωτερικό εμπόριο και τα νέα πρότυπα εκπομπών ρύπων αυτοκινήτων άσκησαν αρνητική επίδραση στο εμπόριο κεφαλαιακών αγαθών και αυτοκινήτων. Κάποιες αρνητικές επιδράσεις είναι πιθανόν να προήλθαν και από προγενέστερες ανατιμήσεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ.

Η αύξηση του προϊόντος το 2018 συνέχισε να αφορά ευρύ φάσμα τομέων της οικονομίας (βλ. Διάγραμμα 5). Η συνολική ακαθάριστη προστιθέμενη αξία αυξήθηκε περαιτέρω, με ρυθμό περίπου 2%, κάπως βραδύτερο από ό,τι το προηγούμενο έτος, αλλά παραπλήσιο με τους ρυθμούς αύξησης που καταγράφονταν το 2015 και το 2016. Η προστιθέμενη αξία στη βιομηχανία (εκτός κατασκευών) αυξήθηκε κατά περίπου 2% το 2018, όσο και η προστιθέμενη αξία στον τομέα των υπηρεσιών. Παράλληλα, η προστιθέμενη αξία στις κατασκευές, αν και εξακολουθεί να είναι χαμηλότερη από το προ της κρίσης επίπεδό της, συνέχισε να αυξάνεται, κατά περίπου 4%. Το γεγονός αυτό επιβεβαίωσε εκ νέου ότι ο τομέας των κατασκευών ανακάμπτει ολοένα περισσότερο από την παρατεταμένη περίοδο συρρίκνωσης ή βραδείας ανάπτυξης που ακολούθησε την εκδήλωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008.

Οι αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ εξακολούθησαν να ανακάμπτουν, ενώ μεταβλήθηκε η ηλικιακή σύνθεση της απασχόλησης

Οι αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ ανέκαμψαν περαιτέρω το 2018 (βλ. Διάγραμμα 6). Το ποσοστό ανεργίας συνέχισε να υποχωρεί το 2018 και διαμορφώθηκε σε 7,8% τον Δεκέμβριο, το χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί από τον Οκτώβριο του 2008. Η μείωση της ανεργίας, που άρχισε το δεύτερο εξάμηνο του 2013, αφορά και τα δύο φύλα, αλλά και ευρύ φάσμα ηλικιακών ομάδων, ενώ τα επίπεδα ανεργίας εξακολουθούν να αποκλίνουν σημαντικά μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ. Το δ΄ τρίμηνο του έτους ο αριθμός των απασχολουμένων στη ζώνη του ευρώ διαμορφώθηκε 1,3% υψηλότερα σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2017 ή 6,7% υψηλότερα από το πιο πρόσφατο κατώτατο σημείο στο οποίο είχε διαμορφωθεί το β΄ τρίμηνο του 2013. Καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου ανάκαμψης, η απασχόληση αυξήθηκε κατά περίπου 10 εκατ. άτομα, με αποτέλεσμα να υπερβεί το προ της κρίσης ανώτατο επίπεδό της που είχει παρατηρηθεί το α΄ τρίμηνο του 2008. Η αύξηση της απασχόλησης στη διάρκεια της ανάκαμψης αφορούσε ευρύ σύνολο χωρών και τομέων και σημειώθηκε υπό συνθήκες περαιτέρω αύξησεων της προσφοράς εργασίας.

Μια λεπτομερέστερη εξέταση σχετικά με τη σύνθεση της αύξησης της απασχόλησης στη διάρκεια της ανάκαμψης αποκαλύπτει ότι η άνοδος συγκεντρώνεται στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.^[3] Πράγματι, τα 3/4 περίπου της σωρευτικής αύξησης της απασχόλησης αποδίδονται σε άτομα ηλικίας 55‑74 ετών. Η αυξανόμενη απασχόληση των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας στη διάρκεια της ανάκαμψης οφείλεται κυρίως στην άνοδο του ποσοστού συμμετοχής της εν λόγω ηλικιακής ομάδας. Σε μεγάλο βαθμό, η εξέλιξη αυτή εκτιμάται ότι αντανακλά την επίδραση προγενέστερων μεταρρυθμίσεων των συνταξιοδοτικών συστημάτων, καθώς και την άνοδο του μορφωτικού επιπέδου της εν λόγω ηλικιακής ομάδας. Η σημαντική αύξηση του ποσοστού των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας στη συνολική απασχόληση μπορεί να προκαλέσει εκτεταμένες αλλαγές στην οικονομία, επηρεάζοντας τα καταναλωτικά, αποταμιευτικά και επενδυτικά πρότυπα, καθώς και τις εξελίξεις των μισθών και της παραγωγικότητας.^[4] Κατά τη διάρκεια της ανάκαμψης, περίπου το 1/3 της ανόδου της απασχόλησης αποδίδεται στη μερική απασχόληση, η οποία είναι στενά συνδεδεμένη με τις πιο μακροχρόνιες ανοδικές τάσεις που χαρακτηρίζουν αφενός την αυξανόμενη προσφορά εργασίας από γυναίκες και εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας και αφετέρου τη συνεχιζόμενη συγκέντρωση της αύξησης της απασχόλησης στον τομέα των υπηρεσιών.^[5] Όσον αφορά το μέλλον, οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού σε ορισμένες χώρες και τομείς αναμένεται να συμβάλουν στην εξασθένηση αυτών των συνεχιζόμενων τάσεων.

Το δημοσιονομικό έλλειμμα συνεχίζει να υποχωρεί, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν ασύμμετροι κίνδυνοι

Ο λόγος του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης στη ζώνη του ευρώ συνέχισε να μειώνεται το 2018 και διαμορφώθηκε σε 0,6% του ΑΕΠ, επίπεδο που σπανίως έχει παρατηρηθεί από την έναρξη της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) το 1999 (βλ. Διάγραμμα 7). Όπως και κατά το πρόσφατο παρελθόν, η μείωση του συνολικού ελλείμματος αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στις ευνοϊκές κυκλικές εξελίξεις, σε συνδυασμό με τις μειούμενες δαπάνες για τόκους καθώς το χρέος υψηλού κόστους εξακολούθησε να αντικαθίσταται κατά τη λήξη του από νέο, πιο χαμηλότοκο χρέος. Η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ^[6] ήταν σε γενικές γραμμές ουδέτερη το 2018, παρόλο που η συνολική εικόνα συγκαλύπτει σημαντικές διαφορές στις επιμέρους χώρες, καθώς τα υψηλά έκτακτα έσοδα σε ορισμένες χώρες αντιστάθμισαν συνολικά τη χαλάρωση της δημοσιονομικής πολιτικής στην ανοδική φάση του οικονομικού κύκλου στις ευάλωτες χώρες.

Σε ένα περιβάλλον μεγέθυνσης της οικονομικής δραστηριότητας, η πτώση του δημοσιονομικού ελλείμματος βοήθησε να συνεχιστεί η μείωση του λόγου του ακαθάριστου χρέους προς το ΑΕΠ, από 86,6% το 2017 σε 84,8% το 2018. Ενώ ο λόγος του χρέους προβλέπεται ότι θα συνεχίσει να υποχωρεί τα προσεχή έτη, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι παραμένει σημαντικά υψηλότερος από ό,τι κατά την έναρξη της ΟΝΕ. Τα υψηλά επίπεδα χρέους αποτελούν ευπάθεια, ιδίως σε χώρες με χαμηλό ρυθμό αύξησης του δυνητικού προϊόντος και αυξανόμενες δημογραφικές προκλήσεις (βλ. Πλαίσιο 1), καθώς οι χώρες αυτές θα έχουν μικρό περιθώριο προσαρμογής των δημοσιονομικών πολιτικών τους σε περίπτωση επιβράδυνσης της οικονομικής τους δραστηριότητας ή αύξησης των δαπανών για τόκους. Ως εκ τούτου, οι ευπαθείς χώρες θα ήταν σκόπιμο να σχηματίσουν αποθέματα ασφαλείας τώρα που το επιτρέπουν οι οικονομικές συνθήκες.

Με βάση τα ανωτέρω, ανησυχία προκαλεί το γεγονός ότι ο μικρότερος βαθμός συμμόρφωσης προς το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ) παρατηρείται στις χώρες που είναι πιο ευπαθείς σε διαταραχές. Πράγματι, σύμφωνα με τις προβολές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι περισσότερες χώρες που δεν έχουν ακόμη επιτύχει υγιείς δημοσιονομικές θέσεις δεν τήρησαν τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν βάσει του ΣΣΑ το 2018. Μεταξύ των επτά χωρών της ζώνης του ευρώ για τις οποίες η Επιτροπή κρίνει ότι υπάρχει κίνδυνος να αποκλίνουν από τις απαιτήσεις του προληπτικού σκέλους του ΣΣΑ το 2018, τέσσερις χώρες – το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ιταλία και η Πορτογαλία – εμφανίζουν λόγους χρέους άνω του 90% του ΑΕΠ. Επιπλέον, ενώ η Ισπανία – η μόνη χώρα που υπαγόταν σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος (ΔΥΕ) το 2018 – προβλέπεται να τηρήσει την προθεσμία για τη διόρθωση του υπερβολικού της ελλείμματος εντός του 2018 που θέτει η ΔΥΕ, το επίτευγμα αυτό συγκαλύπτει το υψηλό και αυξανόμενο διαρθρωτικό έλλειμμα, σε αντιδιαστολή με τη συνιστώμενη βελτίωση. Επίσης, σύμφωνα με την αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μόνο δέκα χώρες προτίθενται να συμμορφωθούν προς το ΣΣΑ με βάση τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων τους για το 2019. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι οι περισσότερες χώρες με υψηλούς λόγους χρέους δεν συγκαταλέγονται μεταξύ αυτών.

Η δυναμική των μεταρρυθμίσεων στη ζώνη του ευρώ παραμένει υποτονική

Οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις παρέχουν κατευθύνσεις πολιτικής για την εκάστοτε χώρα, ώστε αυτή να επιτύχει ενίσχυση της οικονομικής της ανάπτυξης και ανθεκτικότητας, διασφαλίζοντας παράλληλα τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών της. Οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις συνυπογράφονται από τα κράτη‑μέλη στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Όπως και το περασμένο έτος, η Επιτροπή συμπέρανε ότι στη συντριπτική πλειοψηφία – πάνω από το 90% – των συστάσεων για μεταρρυθμίσεις που απηύθυνε σε χώρες της ζώνης του ευρώ το 2017 έχει σημειωθεί μόνο “κάποια” ή “περιορισμένη” πρόοδος όσον αφορά την εφαρμογή τους, ενώ καμία δεν έχει εφαρμοστεί πλήρως (βλ. Διάγραμμα 8).^[9]

Εάν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι καλά σχεδιασμένες, είναι δυνατόν να επιφέρουν σημαντικά οφέλη στους πολίτες της ζώνης του ευρώ, μέσω της ισχυρότερης και χωρίς αποκλεισμούς αύξησης της απασχόλησης και των εισοδημάτων. Πρόσφατη ανάλυση του Ευρωσυστήματος δείχνει ότι υπάρχουν άφθονες ευκαιρίες για μεταρρυθμίσεις, οι οποίες προάγουν ταυτόχρονα την ανθεκτικότητα, τη μακροχρόνια ανάπτυξη και την κοινωνική δικαιοσύνη.^[10] Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι μεταρρυθμίσεις που αντιμετωπίζουν την προσοδοθηρία, ιδίως εκείνες που ενισχύουν τον ανταγωνισμό στην αγορά προϊόντων και την ποιότητα των θεσμών. Ομοίως, οι πολιτικές που στηρίζουν την παιδεία και τη διά βίου εκπαίδευση βελτιώνουν όχι μόνο τις μακροπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές της οικονομίας, αλλά και τις ευκαιρίες απασχόλησης των ευπαθών ομάδων της κοινωνίας.

1.3 Ο πληθωρισμός σε ανοδική τροχιά

Ο μετρούμενος πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ, με βάση τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ), αυξήθηκε σε 1,7% κατά μέσο όρο το 2018 από 1,5% το 2017. Η αύξηση αυτή αντανακλούσε κυρίως τις υψηλότερες συμβολές των τιμών της ενέργειας και, σε μικρότερο βαθμό, των ειδών διατροφής. Αντίθετα, η συμβολή του υποκείμενου πληθωρισμού, όπως μετρείται από τον ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής, παρέμεινε σε γενικές γραμμές αμετάβλητη, καθώς ο δείκτης αυτός παρέμεινε συγκρατημένος – και χωρίς αξιόλογη μεταβολή – γύρω στο 1% καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους (βλ. Διάγραμμα 9).

Οι εξελίξεις στις τιμές της ενέργειας επηρέασαν σημαντικά την πορεία του μετρούμενου πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ εντός του έτους. Λόγω της αύξησης των τιμών του αργού πετρελαίου, ο πληθωρισμός των τιμών της ενέργειας σημείωσε έντονη άνοδο μεταξύ Απριλίου και Ιουλίου και στη συνέχεια εξακολούθησε να καταγράφει υψηλούς δωδεκάμηνους ρυθμούς αύξησης, εκ των οποίων ο υψηλότερος – σχεδόν 11% – τον Οκτώβριο του 2018. Έτσι, η συμβολή του στον μετρούμενο πληθωρισμό αυξήθηκε από 0,2 της ποσοστιαίας μονάδας το α΄ τρίμηνο του 2018 σε 0,9 και 0,8 της ποσοστιαίας μονάδας τα δύο τελευταία τρίμηνα του 2018. Στην άνοδο του πληθωρισμού εντός του έτους συνέβαλαν και οι εξελίξεις στις τιμές των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής, ως αποτέλεσμα έντονων επιταχύνσεων στους ετήσιους ρυθμούς αύξησης των τιμών των οπωροκηπευτικών λόγω των καιρικών συνθηκών τους θερινούς μήνες, επίδραση η οποία ωστόσο εξαλείφθηκε τους τελευταίους μήνες του έτους. Ως εκ τούτου, η συμβολή των τιμών των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής στον μετρούμενο πληθωρισμό αυξήθηκε από μηδενική το α΄ τρίμηνο του 2018 σε πάνω από 0,2 της ποσοστιαίας μονάδας τον Σεπτέμβριο του 2018 και στη συνέχεια υποχώρησε κάπως το τελευταίο τρίμηνο του 2018.

Ο πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής παρέμεινε αμετάβλητος σε σύγκριση με το 2017 και, όπως και άλλοι δείκτες υποκείμενου πληθωρισμού, δεν παρουσίασε αξιόλογη μεταβολή καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.^[11] Ωστόσο, χωρίς τις πιο ευμετάβλητες συνιστώσες που αφορούν τα είδη ένδυσης και τα ταξίδια, ο δείκτης αυτός σημείωσε αύξηση.

Αυτές οι σχετικά συγκρατημένες εξελίξεις στον πληθωρισμό βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής παρατηρήθηκαν και στις δύο κύριες συνιστώσες του, ήτοι στα μη ενεργειακά βιομηχανικά αγαθά και στις υπηρεσίες. Ο πληθωρισμός των μη ενεργειακών βιομηχανικών αγαθών επέδειξε κάποια μεταβλητότητα, καθώς μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2018 μειωνόταν, ενώ στη συνέχεια αυξήθηκε κάπως σε 0,4% το 2018, όσο και το 2017. Εξετάζοντας τους δείκτες που αποτυπώνουν τις πιέσεις επί των τιμών στα διάφορα στάδια της αλυσίδας τιμολόγησης, τόσο ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των τιμών παραγωγού μη διατροφικών καταναλωτικών αγαθών που πωλούνται στην εγχώρια αγορά όσο και ο ρυθμός αύξησης των τιμών των εισαγόμενων μη διατροφικών καταναλωτικών αγαθών επιταχύνθηκαν στη διάρκεια του 2018. Οι εξελίξεις αυτές στην περίπτωση των τιμών των εισαγομένων αντανακλούσαν ουσιαστικά τη σταδιακά μειούμενη επίδραση της ανατίμησης του ευρώ που είχε σημειωθεί το 2017, ενώ στην περίπτωση των τιμών παραγωγού πιθανώς αντανακλούσαν την αύξηση του κόστους των εισροών και του όγκου των λιανικών πωλήσεων. Ο πληθωρισμός των τιμών των υπηρεσιών διατηρήθηκε σε γενικές γραμμές αμετάβλητος σε 1,3% το 2018, πολύ χαμηλότερος από τον μακροχρόνιο μέσο όρο του. Συγκρατημένη ανάκαμψη του ετήσιου ρυθμού μεταβολής των τιμών των υπηρεσιών παρατηρήθηκε το τελευταίο τρίμηνο του 2018, αλλά αντανακλούσε σε μεγάλο βαθμό επιδράσεις της βάσης, καθώς οι εξελίξεις του πληθωρισμού των υπηρεσιών κατά τους αντίστοιχους μήνες του 2017 ήταν μάλλον υποτονικές. Συνολικά, ο πληθωρισμός των τιμών των υπηρεσιών, οι οποίες έχουν υψηλό περιεχόμενο κόστους εργασίας, δεν έχει ακόμη αντικατοπτρίσει την επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης των μισθών.

Οι πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους, όπως μετρούνται από τον ρυθμό αύξησης του αποπληθωριστή του ΑΕΠ, παρέμειναν σταθερές τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2018, σε ελαφρώς υψηλότερο επίπεδο από ό,τι το δεύτερο εξάμηνο του 2017 (βλ. Διάγραμμα 10). Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της μισθολογικής δαπάνης ανά μισθωτό, ο οποίος είχε διαμορφωθεί στο κατώτατο σημείο του στα μέσα του 2016, συνέχισε να επιταχύνεται το 2018 σε 2,5% το γ΄ τρίμηνο του έτους, υπερβαίνοντας τον ιστορικό μέσο όρο του (2,1%) για την περίοδο από το 1999 και εξής. Συνολικά, η επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης των μισθών αντανακλούσε τη βελτίωση των συνθηκών στις αγορές εργασίας (βλ. Ενότητα 1.2 παραπάνω) και τη σταδιακή εξασθένηση παραγόντων που είχαν συμβάλει στη συγκράτηση των μισθολογικών αυξήσεων στο παρελθόν, όπως η επίδραση του χαμηλού καταγεγραμμένου πληθωρισμού κατά το προηγούμενο διάστημα, που λαμβάνεται υπόψη στο πλαίσιο επίσημων και ανεπίσημων συστημάτων τιμαριθμικής αναπροσαρμογής, και οι συνέπειες των μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας που εφαρμόστηκαν σε ορισμένες χώρες κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Σε ένα συγκρατημένα ευνοϊκό για τη ζήτηση περιβάλλον, η επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης των μισθών μεταφράστηκε σε επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, ωστόσο η επίδραση της τελευταίας στις πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους αντισταθμίστηκε από τις εξελίξεις στα κέρδη (σε όρους ακαθάριστου λειτουργικού πλεονάσματος), τα οποία μειώθηκαν τα τελευταία τρίμηνα, αντανακλώντας εν μέρει την αρνητική επίδραση της επιδείνωσης των όρων του εμπορίου λόγω των υψηλότερων τιμών του πετρελαίου.^[12]

Οι πιο μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό ήταν κάπως αυξημένες το 2018 σε σχέση με το 2017. Οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό σε ορίζοντα πέντε ετών με βάση την έρευνα της ΕΚΤ μεταξύ των Εξειδικευμένων Φορέων Διενέργειας Προβλέψεων (Survey of Professional Forecasters) παρέμειναν αμετάβλητες στο 1,9% επί σειρά τριμήνων, ελαφρώς αυξημένες συγκριτικά με το 2017. Οι μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό που βασίζονται σε δείκτες της αγοράς, όπως το επιτόκιο των συμφωνιών ανταλλαγής που συνδέονται με τον πληθωρισμό μετά από πέντε έτη και σε ορίζοντα πέντε ετών, επέδειξαν κάποια μεταβλητότητα, καθώς υποχώρησαν προς το τέλος του έτους, αλλά παρέμειναν ουσιαστικά αμετάβλητες συγκριτικά με το 2017.

1.4 Οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης στήριξαν τη νομισματική και πιστωτική επέκταση

Το 2018 οι χρηματοπιστωτικές αγορές της ζώνης του ευρώ επηρεάστηκαν από αβεβαιότητες σχετικά με τις προοπτικές της οικονομίας της ζώνης του ευρώ και της παγκόσμιας οικονομίας, σε συνδυασμό με ένα γενικότερο κλίμα απροθυμίας ανάληψης κινδύνων ως απόρροια πολιτικών εξελίξεων που συνδέονταν ιδίως με την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, τον εμπορικό προστατευτισμό και την αβεβαιότητα σχετικά με την κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής που θα ακολουθούσε η ιταλική κυβέρνηση. Τα επιτόκια της αγοράς χρήματος και οι αποδόσεις των πιο μακροπρόθεσμων ομολόγων διατηρήθηκαν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, εν μέρει χάρη στη συνέχιση της διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής εκ μέρους της ΕΚΤ. Οι συνθήκες χρηματοδότησης διευκόλυναν τις επιχειρηματικές επενδύσεις, ενώ ο πλούτος των νοικοκυριών στήριξε την ιδιωτική κατανάλωση. Ο ρυθμός αύξησης της ποσότητας χρήματος επιβραδύνθηκε, ενώ ο ρυθμός πιστωτικής επέκτασης προς τον ιδιωτικό τομέα επιταχύνθηκε περαιτέρω.

Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ παρέμειναν σε γενικές γραμμές αμετάβλητες το 2018, αν και σημείωσαν μικρή αύξηση προς το τέλος του έτους (βλ. Διάγραμμα 11). Η αύξηση αυτή αντανακλούσε σε μεγάλο βαθμό τις επιδράσεις από τη σταδιακή άρση της διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής στις ΗΠΑ, καθώς και τη διεύρυνση της διαφοράς αποδόσεων των ιταλικών ομολόγων, η επίδραση της οποίας σε άλλες αγορές κρατικών ομολόγων στη ζώνη του ευρώ είναι μέχρι στιγμής περιορισμένη. Ο σταθμισμένος ως προς το ΑΕΠ μέσος όρος των αποδόσεων των δεκαετών κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ διαμορφώθηκε σε 1,01% στις 31.12.2018, παραμένοντας σε γενικές γραμμές αμετάβλητος σε σχέση με το μέσο επίπεδο που είχε καταγραφεί το 2017. Η διαφορά αποδόσεων των δεκαετών κρατικών ομολόγων των επιμέρους χωρών της ζώνης του ευρώ έναντι του γερμανικού δεκαετούς ομολόγου (Bund) αυξήθηκε ελαφρώς σε ένα περιβάλλον αβεβαιότητας σχετικά με τη δημοσιονομική πολιτική.

Οι τιμές των μετοχών της ζώνης του ευρώ μειώθηκαν σημαντικά το 2018 σε ένα περιβάλλον αυξανόμενων εντάσεων παγκοσμίως, πολιτικής αβεβαιότητας στην Ιταλία και σταδιακής εξομάλυνσης της διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής στις προηγμένες οικονομίες (βλ. Διάγραμμα 12). Πιο συγκεκριμένα, ο ευρύς δείκτης τιμών μετοχών των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (ΜΧΕ) της ζώνης του ευρώ υποχώρησε κατά 12,6% στη διάρκεια του 2018, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης τιμών μετοχών των τραπεζών της ζώνης του ευρώ μειώθηκε κατά 33,3%. Οι τιμές μετοχών των ΜΧΕ ήταν περισσότερο ανθεκτικές στις ΗΠΑ από ό,τι στη ζώνη του ευρώ, λόγω της ισχυρότερης μακροοικονομικής δυναμικής, που εν μέρει οφειλόταν στη λήψη μέτρων επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής.

Συνολικά, οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης για τις ΜΧΕ εξακολούθησαν να στηρίζουν τις επιχειρηματικές επενδύσεις το 2018, παρόλο που οι ροές εξωτερικής χρηματοδότησης των ΜΧΕ περιορίστηκαν κάπως (βλ. Διάγραμμα 13). Η μείωσή τους αντανακλούσε κυρίως τη μείωση “άλλων” πηγών χρηματοδότησης, όπως τα ενδοομιλικά δάνεια και οι πιστώσεις εξωτερικού εμπορίου. Ταυτόχρονα, η καθαρή έκδοση εισηγμένων και μη εισηγμένων μετοχών και λοιπών συμμετοχών επηρεάστηκε δυσμενώς από ειδικούς παράγοντες και το σχετικά υψηλό κόστος της χρηματοδότησης μέσω της έκδοσης μετοχών. Παρά τη σταδιακή αύξηση των διαφορών αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων στη διάρκεια του 2018, η δραστηριότητα έκδοσης χρεογράφων εξακολούθησε να επηρεάζεται θετικά από το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (CSPP), το οποίο θεσμοθετήθηκε τον Ιούνιο του 2016 (βλ. Πλαίσιο 3). Επιπλέον, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των τραπεζικών δανείων προς τις ΜΧΕ επιταχύνθηκε περαιτέρω το 2018. Στην ανάκαμψη του ρυθμού αύξησης των δανείων συνέβαλε η σημαντική μείωση των επιτοκίων τραπεζικών χορηγήσεων ανά τη ζώνη του ευρώ από τα μέσα του 2014 και εξής (βλ. Ενότητα 2.1), η οποία συνεχίστηκε και το 2018. Η μείωση αυτή οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στα μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, τα οποία βελτίωσαν συνολικά την προσφορά και τη ζήτηση τραπεζικών δανείων. Επίσης, οι τράπεζες σημείωσαν πρόοδο στην εξυγίανση των ισολογισμών τους, παρότι ο όγκος των μη εξυπηρετούμενων δανείων παρέμεινε υψηλός σε ορισμένες χώρες.

Όσον αφορά τα νοικοκυριά, ο καθαρός πλούτος τους αυξήθηκε τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2018, στηρίζοντας έτσι την ιδιωτική κατανάλωση. Ειδικότερα, εξαιτίας συνεχών αυξήσεων στις τιμές των κατοικιών, τα ακίνητα περιουσιακά στοιχεία των νοικοκυριών απέκτησαν σημαντική υπεραξία. Παράλληλα όμως, λόγω της πτώσης των τιμών των μετοχών τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία των νοικοκυριών υπέστησαν ζημίες αποτίμησης. Ενώ ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των δανείων προς τα νοικοκυριά για αγορά κατοικίας παρέμεινε συγκρατημένος με βάση τα ιστορικά δεδομένα, η δραστηριότητα χορήγησης νέων δανείων ήταν υψηλή.^[13] Η ακαθάριστη δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριών – μετρούμενη ως ποσοστό του ονομαστικού ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματός τους – παρέμεινε αρκετά υψηλότερη σε σχέση με το μέσο επίπεδο της προ της κρίσης περιόδου.

Συνολικά, ο ρυθμός αύξησης των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα συνέχισε τη βαθμιαία ανοδική πορεία που καταγράφει από τις αρχές του 2014. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των δανείων των ΝΧΙ (νομισματικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων) προς τον ιδιωτικό τομέα (διορθωμένος ως προς τις πωλήσεις και τιτλοποιήσεις δανείων και ως προς τη διευκόλυνση συγκέντρωσης ρευστών διαθεσίμων σε επίπεδο ομίλου – notional cash pooling) επιταχύνθηκε σε 3,4% τον Δεκέμβριο του 2018 από 2,9% τον Δεκέμβριο του 2017 (βλ. Διάγραμμα 14). Ως εκ τούτου, η πιστωτική επέκταση ισχυροποίησε τον ρόλο της ως σημαντικού παράγοντα μεταβολής της αύξησης της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια (βλ. το μπλε τμήμα στις ράβδους του Διαγράμματος 15), η οποία ωστόσο επιβραδύνθηκε σε σύγκριση με τον σταθερό ρυθμό (περίπου 5%) που καταγράφει από τα μέσα του 2015 (βλ. Διάγραμμα 14). Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του M3 διαμορφώθηκε σε 4,1% τον Δεκέμβριο του 2018, έναντι 4,6% στο τέλος του 2017. Ως αποτέλεσμα της μείωσης των καθαρών αγορών τίτλων εκ μέρους του Ευρωσυστήματος (από 80 δισεκ. ευρώ σε 60 δισεκ. ευρώ τον Απρίλιο του 2017, 30 δισεκ. ευρώ τον Ιανουάριο του 2018, 15 δισεκ. ευρώ τον Οκτώβριο του 2018 και μηδέν στο τέλος Δεκεμβρίου του 2018), το πρόγραμμα αγοράς στοιχείων ενεργητικού είχε μικρότερη θετική επίδραση στην άνοδο του Μ3 (βλ. το κόκκινο τμήμα στις ράβδους του Διαγράμματος 15). Παράλληλα, οι καθαρές πωλήσεις κρατικών ομολόγων από ΝΧΙ της ζώνης του ευρώ πλην του Ευρωσυστήματος περιόρισαν την αύξηση του Μ3 (βλ. το ανοικτό πράσινο τμήμα στις ράβδους του Διαγράμματος 15). Παρά τη διεύρυνση της διαφοράς των επιτοκίων έναντι απαιτήσεων εκτός της ζώνης του ευρώ, η συμβολή των καθαρών απαιτήσεων έναντι του εξωτερικού έγινε θετική σε καθαρούς όρους τον Οκτώβριο του 2018 (βλ. το κίτρινο τμήμα στις ράβδους του Διαγράμματος 15).

Η αύξηση του Μ3 εξακολούθησε να προέρχεται κυρίως από τις πιο ρευστές συνιστώσες του, λόγω του χαμηλού κόστους ευκαιρίας διακράτησης εύκολα ρευστοποιήσιμων καταθέσεων σε ένα περιβάλλον εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων και οριζόντιας καμπύλης αποδόσεων. Η αύξηση του Μ1, που είχε επωφεληθεί από την εντονότερη αύξηση των καταθέσεων μίας ημέρας των νοικοκυριών και των ΜΧΕ, επιβραδύνθηκε και αυτή σε 6,6% τον Δεκέμβριο του 2018, έναντι 8,7% τον Δεκέμβριο του 2017.

2 Νομισματική πολιτική: η υπομονή, η επιμονή και η σύνεση εξακολουθούν να έχουν πρωταρχική σημασία

Λόγω της σημαντικής προόδου στην επίτευξη του στόχου για μια διατηρήσιμη προσαρμογή του πληθωρισμού, σε συνδυασμό με την υποκείμενη ευρωστία της οικονομίας στη ζώνη του ευρώ κpαι τις σταθεροποιημένες προσδοκίες για τον πληθωρισμό, το μηνιαίο ύψος των καθαρών αγορών τίτλων στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού (asset purchase programme – APP) μειωνόταν σταδιακά κατά τη διάρκεια του 2018 και οι καθαρές αγορές έπαυσαν στο τέλος του έτους. Ωστόσο, η νομισματική πολιτική εξακολούθησε να χαρακτηρίζεται από υπομονή, επιμονή και σύνεση και διατήρησε την ιδιαίτερα διευκολυντική κατεύθυνση που εξακολουθούσε να είναι αναγκαία ώστε ο πληθωρισμός να συνεχίσει να συγκλίνει προς επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Οι παράγοντες που συνέβαλαν σ’ αυτή τη διευκολυντική κατεύθυνση ήταν οι εναπομένουσες καθαρές αγορές τίτλων, το υψηλό απόθεμα αποκτηθέντων τίτλων και οι συναφείς επανεπενδύσεις, καθώς και η παροχή καθοδηγητικών ενδείξεων (forward guidance) σχετικά με τη μελλοντική πορεία των βασικών επιτοκίων της ΕΚΤ, τα οποία παρέμειναν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα. Στο τέλος του 2018 τα στοιχεία ενεργητικού που συνδέονται με τη νομισματική πολιτικής αποτελούσαν το 72% του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος. Το μέγεθος του ισολογισμού έφθασε στο ιστορικώς υψηλό επίπεδο των 4,7 τρισεκ. ευρώ. Οι κίνδυνοι που συνδέονται με το μεγάλο μέγεθος του ισολογισμού εξακολούθησαν να περιορίζονται μέσω του πλαισίου διαχείρισης κινδύνων της ΕΚΤ.

2.1 Σταδιακή παύση των καθαρών αγορών τίτλων με ταυτόχρονη διατήρηση της ιδιαίτερα διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής

Στο τέλος του 2017 η οικονομία της ζώνης του ευρώ κατέγραφε μια όλο και πιο εύρωστη και ευρείας βάσης ανάπτυξη. Η ισχυρή εξωτερική ζήτηση συνέβαλε στην ανάπτυξη και η αυξανόμενη εγχώρια ζήτηση στήριξε την οικονομική μεγέθυνση, υποβοηθούμενη από την άνοδο της απασχόλησης, την αύξηση του πλούτου των νοικοκυριών και της κερδοφορίας των επιχειρήσεων, καθώς και τις πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης. Οι υποκείμενες πιέσεις στις τιμές παρέμειναν υποτονικές, αλλά η σταθερή υποχώρηση της υποαπασχόλησης των πόρων στην οικονομία ενίσχυσε την πεποίθηση του Διοικητικού Συμβουλίου για την προοπτική διατηρήσιμης προσαρμογής της πορείας του πληθωρισμού. Με βάση τα ανωτέρω, το Διοικητικό Συμβούλιο ανακοίνωσε τον Οκτώβριο του 2017 την πρόθεσή του να περιορίσει τον μηνιαίο όγκο των αγορών στο πλαίσιο του APP από τις αρχές του 2018.

Έτσι, το μηνιαίο ύψος των καθαρών αγορών τίτλων μέσω του APP μειώθηκε από 60 δισεκ. ευρώ σε 30 δισεκ. ευρώ από τον Ιανουάριο του 2018. Το Διοικητικό Συμβούλιο ανέμενε ότι το νέο μηνιαίο ύψος των αγορών θα ισχύσει μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου 2018 ή και αργότερα, αν χρειαστεί, και πάντως έως ότου διαπιστώσει διαρκή προσαρμογή της πορείας του πληθωρισμού προς επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα.

Παράλληλα, οι προοπτικές της οικονομίας και η πορεία του πληθωρισμού εξακολούθησαν να εξαρτώνται από τη συνεχιζόμενη στήριξη από τα μέτρα πολιτικής του Διοικητικού Συμβουλίου. Η διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής εξασφαλίστηκε μέσω των συνεχιζόμενων καθαρών αγορών τίτλων. Επιπλέον, τα επιτόκια των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης, της διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης και της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων παρέμειναν αμετάβλητα στο 0,00%, 0,25% και -0,40% αντίστοιχα (βλ. Διάγραμμα 16). Τα νομισματικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας ενισχύθηκαν περαιτέρω από τις καθοδηγητικές ενδείξεις του Διοικητικού Συμβουλίου: τα βασικά επιτόκια αναμενόταν να παραμείνουν αμετάβλητα στα σημερινά τους επίπεδα για παρατεταμένη χρονική περίοδο και πολύ πέραν του χρονικού ορίζοντα των καθαρών αγορών τίτλων. Επιπλέον, το Διοικητικό Συμβούλιο δήλωσε την πρόθεσή του να επανεπενδύει το προϊόν της εξόφλησης του κεφαλαίου των τίτλων που αποκτώνται μέσω του προγράμματος APP κατά τη λήξη τους για παρατεταμένη χρονική περίοδο μετά το τέλος των καθαρών αγορών τίτλων και πάντως για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί.

Παρά κάποια επιβράδυνση μετά τις υψηλές αναπτυξιακές επιδόσεις του 2017 ως αποτέλεσμα της μείωσης της ζήτησης για εξαγωγές, η εγχώρια ζήτηση παρέμεινε εύρωστη, ενισχύοντας έτσι την ευρείας βάσης μεγέθυνση της οικονομίας της ζώνης του ευρώ κατά το πρώτο εξάμηνο του 2018. Επιπλέον, παρότι αναδείχθηκαν εντονότερα οι κινδύνοι αυξημένης μεταβλητότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές και οι αβεβαιότητες σχετικά με παγκόσμιους παράγοντες, όπως ο εμπορικός προστατευτισμός, οι κίνδυνοι που περιέβαλλαν τις αναπτυξιακές προοπτικές της ζώνης του ευρώ παρέμειναν σε γενικές γραμμές ισορροπημένοι.

Τα υψηλά επίπεδα χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού, η στενότητα στην αγορά εργασίας και η επιτάχυνση της ανόδου των μισθών συνέβαλαν στη συσσώρευση πρόσθετων εγχώριων πιέσεων επί των τιμών. Οι δείκτες υποκείμενου πληθωρισμού παρέμειναν γενικώς συγκρατημένοι, αλλά είχαν σημειώσει άνοδο σε σχέση με προγενέστερα ιστορικώς χαμηλά τους επίπεδα. Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος του Ιουνίου 2018 ήταν συμβατές με σταδιακή σύγκλιση του πληθωρισμού προς επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Παράλληλα, η αβεβαιότητα ως προς τις προοπτικές του πληθωρισμού είχε υποχωρήσει σημαντικά και ο κίνδυνος αποπληθωρισμού είχε εξαλειφθεί.

Κατά τη συνεδρίαση του Ιουνίου το Διοικητικό Συμβούλιο έκρινε ότι η πρόοδος που έχει σημειωθεί προς μια διαρκή προσαρμογή του πληθωρισμού ήταν σημαντική. Η υποκείμενη ευρωστία της οικονομίας της ζώνης του ευρώ και οι σταθεροποιημένες προσδοκίες για τον πληθωρισμό στήριξαν την πεποίθηση ότι θα συνεχιστεί η διαρκής σύγκλιση του πληθωρισμού, παρά τη σταδιακή παύση των καθαρών αγορών τίτλων.

Στο πλαίσιο αυτό στη συνεδρίαση του Ιουνίου το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να επιβεβαιώσει ότι το Ευρωσύστημα θα συνεχίσει τις καθαρές αγορές τίτλων μέσω του προγράμματος APP με μηνιαίο ύψος 30 δισεκ. ευρώ μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου 2018. Αναμενόταν ότι μετά τον Σεπτέμβριο του 2018 – και με την επιφύλαξη εισερχόμενων στοιχείων που να επιβεβαιώνουν τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές του πληθωρισμού – το ύψος των μηνιαίων καθαρών αγορών τίτλων θα μειωθεί σε 15 δισεκ. ευρώ για την περίοδο Οκτωβρίου‑Δεκεμβρίου. Μετά τον Δεκέμβριο οι καθαρές αγορές τίτλων αναμενόταν να λήξουν.

Παράλληλα, λαμβανομένων υπόψη των αβεβαιοτήτων που επικρατούσαν, η υπομονή, η επιμονή και η σύνεση εξακολούθησαν να έχουν πρωταρχική σημασία, καθώς οι υποκείμενες πιέσεις στις τιμές εξακολούθησαν να συναρτώνται με τη διατήρηση μιας ιδιαίτερα διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής. Έτσι, παρασχέθηκαν αξιόπιστες και αποτελεσματικές καθοδηγητικές ενδείξεις σχετικά με τη χρησιμοποίηση των λοιπών εργαλείων πολιτικής προκειμένου να ενισχυθεί περαιτέρω η διαρκής σύγκλιση του πληθωρισμού προς τα επίπεδα που επιδιώκει η ΕΚΤ:

• Το Διοικητικό Συμβούλιο ενίσχυσε τις καθοδηγητικές ενδείξεις σχετικά με τη μελλοντική πορεία των επιτοκίων πολιτικής ανακοινώνοντας ότι τα βασικά επιτόκια αναμενόταν να παραμείνουν στα σημερινά τους επίπεδα τουλάχιστον μέχρι και το καλοκαίρι του 2019 και πάντως για όσο διάστημα χρειαστεί ώστε ο πληθωρισμός να συνεχίσει σταθερά να συγκλίνει προς επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Η προσθήκη ρητής αναφοράς στο χρονικό πλαίσιο και σε συγκεκριμένη προϋπόθεση για την εξέλιξη των επιτοκίων προσέδωσε μεγαλύτερη σαφήνεια στη μελλοντική πορεία των επιτοκίων πολιτικής, με αποτέλεσμα να σταθεροποιηθούν περισσότερο οι προσδοκίες σχετικά με τα επιτόκια πολιτικής ώστε να ενισχυθούν οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες που υποστηρίζουν μια διαρκή σύγκλιση του πληθωρισμού προς τον σχετικό στόχο. Η αναφορά σε ρητή προϋπόθεση, σύμφωνα με την οποία η πρώτη αύξηση των επιτοκίων πολιτικής τελεί υπό τον όρο ότι ο πληθωρισμός θα επανέλθει σε πορεία διατηρήσιμης προσαρμογής, ευθυγραμμιζόταν με μια στρατηγική νομισματικής πολιτικής με μελλοντικό, μεσοπρόθεσμο προσανατολισμό και υπογράμμισε την αξιόπιστη δέσμευση του Διοικητικού Συμβουλίου όσον αφορά τον στόχο του για τη σταθερότητα των τιμών. Παράλληλα, οι ενισχυμένες καθοδηγητικές ενδείξεις σχετικά με τη μελλοντική πορεία των επιτοκίων διατήρησαν την ευελιξία της πολιτικής σε επαρκή βαθμό.
• Επίσης, στο πλαίσιο των καθοδηγητικών ενδείξεων επαναβεβαιώθηκε η πρόθεση της ΕΚΤ να επανεπενδύει το προϊόν της εξόφλησης του κεφαλαίου των τίτλων που αποκτώνται μέσω του APP κατά τη λήξη τους. Οι επανεπενδύσεις θα συνεχιστούν επί πολύ καιρό μετά το τέλος των καθαρών αγορών τίτλων και πάντως για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί για τη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών ρευστότητας και ιδιαίτερα διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής.

Δεδομένου ότι εξακολουθούσαν να επικρατούν αβεβαιότητες και ο υποκείμενος πληθωρισμός σημείωνε βραδεία μόνο άνοδο, η νομισματική πολιτική έπρεπε να επιδείξει υπομονή, επιμονή και σύνεση. Παρόλο που οι καθαρές ροές στο πλαίσιο του APP έβαιναν προς το τέλος τους, η νομισματική πολιτική θα έπρεπε να παραμείνει ιδιαιτέρως διευκολυντική. Παράλληλα, η απόφαση του Ιουνίου σηματοδότησε μια στροφή από τις καθαρές αγορές τίτλων προς τα επιτόκια πολιτικής και την παροχή συναφών καθοδηγητικών ενδείξεων ως μέσων προσαρμογής της κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής. Γενικά, η επικοινωνία σχετικά με τη νομισματική πολιτική έπρεπε προσεκτικά να εξισορροπεί δύο μηνύματα, δηλ. αφενός την αναμενόμενη παύση των καθαρών αγορών τίτλων μέχρι το τέλος του 2018 και αφετέρου τη συνεχή δέσμευση ότι θα παρέχεται επαρκής τόνωση στην οικονομία μέσω νομισματικών μέτρων για όσο χρόνο χρειαστεί.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του φθινοπώρου οι νέες πληροφορίες ήταν λιγότερο θετικές από ό,τι αναμενόταν, αντανακλώντας τη χαμηλότερη εξωτερική ζήτηση, αλλά και ορισμένους παράγοντες που αφορούσαν συγκεκριμένους τομείς και χώρες. Ορισμένοι από αυτούς τους παράγοντες πιθανόν να αντιστρέφονταν, κάποιοι άλλοι όμως θα μπορούσαν να είναι δηλωτικοί κάμψης της αναπτυξιακής δυναμικής. Παράλληλα, η υποκείμενη ευρωστία της εγχώριας ζήτησης εξακολουθούσε να στηρίζει τη μεγέθυνση της οικονομίας της ζώνης του ευρώ και τη βαθμιαία ενίσχυση των πληθωριστικών πιέσεων. Οι πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους εξακολούθησαν να ενισχύονται και να διευρύνονται εν μέσω υψηλού βαθμού χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού και αυξανόμενης στενότητας στις αγορές εργασίας, στοιχεία τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα την επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης των μισθών. Συνολικά, οι κίνδυνοι που περιέβαλλαν τις αναπτυξιακές προοπτικές εξακολουθούσαν να κρίνονται σε γενικές γραμμές ισορροπημένοι. Ωστόσο, έτειναν να επικρατήσουν οι καθοδικοί κίνδυνοι ως αποτέλεσμα γεωπολιτικών παραγόντων, της απειλής του προστατευτισμού, ευπαθειών σε αναδυόμενες αγορές και της μεταβλητότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές, παράγοντες που αναθείχθηκαν εντονότερα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και παρέμειναν σημαντικοί προς το τέλος του έτους.

Τον Δεκέμβριο, βάσει των εισερχόμενων πληροφοριών, το Διοικητικό Συμβούλιο εξέτασε τις οικονομικές προοπτικές και συμπέρανε ότι η συνολική του αξιολόγηση σε γενικές γραμμές επιβεβαίωνε τις προοπτικές που διαφαίνονταν τον Ιούνιο. Η υποκείμενη ευρωστία της εγχώριας ζήτησης εξακολούθησε να ενισχύει την πεποίθηση ότι η διαρκής σύγκλιση του πληθωρισμού προς την επιδίωξη της ΕΚΤ συνεχιζόταν και θα διατηρούνταν ακόμη και μετά την παύση των καθαρών αγορών τίτλων. Βάσει των ανωτέρω, το Διοικητικό Συμβούλιο έκρινε σκόπιμο να παύσει τις καθαρές αγορές τίτλων μέσω του APP τον Δεκέμβριο του 2018, όπως αναμενόταν. Παράλληλα, για να συνεχιστεί η σύγκλιση του πληθωρισμού η νομισματική πολιτική έπρεπε να εξακολουθήσει να χαρακτηρίζεται από υπομονή, επιμονή και σύνεση. Έτσι, ενισχύθηκε η παροχή καθοδηγητικών ενδείξεων σχετικά με τη μελλοντική πορεία των επανεπενδύσεων. Ειδικότερα, το Διοικητικό Συμβούλιο δήλωσε την πρόθεσή του να συνεχίσει να επανεπενδύει, στο ακέραιο, το προϊόν της εξόφλησης του κεφαλαίου των τίτλων που αποκτώνται μέσω του προγράμματος APP κατά τη λήξη τους για παρατεταμένη χρονική περίοδο μετά την ημερομηνία κατά την οποία θα αρχίσει να αυξάνει τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ και πάντως για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί για τη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών ρευστότητας και της ιδιαίτερα διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής. Η σύνδεση του ορίζοντα των επανεπενδύσεων με την έναρξη της αύξησης των επιτοκίων επιβεβαίωσε ότι τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ και οι συναφείς καθοδηγητικές ενδείξεις θα παραμείνουν το κύριο εργαλείο προσαρμογής της μελλοντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής. Οι καθοδηγητικές ενδείξεις σχετικά με τη μελλοντική πορεία των επιτοκίων, ενισχυόμενες από την πολιτική επανεπενδύσεων του σημαντικού αποθέματος αποκτηθέντων τίτλων, θα εξασφαλίσουν τον αναγκαίο βαθμό νομισματικής διευκόλυνσης για τη διατηρήσιμη σύγκλιση του πληθωρισμού προς επίπεδα πλησίον αλλά κάτω του 2% μεσοπρόθεσμα.

Τα μέτρα πολιτικής εξακολούθησαν να εξασφαλίζουν πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης και να στηρίζουν την οικονομική μεγέθυνση

Η υλοποίηση του APP εξελίχθηκε ομαλά τόσο στο πρόγραμμα αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα (PSPP) όσο και στα προγράμματα αγοράς τίτλων του ιδιωτικού τομέα, δηλ. το πρόγραμμα αγοράς τιτλοποιημένων απαιτήσεων (asset-backed securities purchase programme – ΑΒSPP), το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (corporate sector purchase programme – CSPP) και το τρίτο πρόγραμμα αγοράς καλυμμένων ομολογιών (covered bond purchase programme – CBPP3). Ο όγκος των καθαρών μηνιαίων αγορών ήταν κατά μέσο όρο σύμφωνος προς τους μηνιαίους στόχους που έθεσε το Διοικητικό Συμβούλιο και ανήλθε σε 30 δισεκ. ευρώ μηνιαίως την περίοδο Ιανουαρίου‑Σεπτεμβρίου και σε 15 δισεκ. ευρώ μηνιαίως την περίοδο Οκτωβρίου‑Δεκεμβρίου (βλ. Διάγραμμα 17). Ο όγκος των καθαρών αγορών υπολειπόταν του μηνιαίου στόχου τον Αύγουστο, λόγω εποχικών διακυμάνσεων στη ρευστότητα της αγοράς, αλλά η υστέρηση αυτή αντισταθμίστηκε από τις ελαφρώς υψηλότερες αγορές το υπόλοιπο έτος. Σε επίπεδο επιμέρους χωρών, οι εξοφλήσεις χρεογράφων από τα διάφορα χαρτοφυλάκια του προγράμματος προκάλεσαν σημαντικές διακυμάνσεις στις ακαθάριστες μηνιαίες αγορές. Συνολικά, οι όγκοι των καθαρών μηνιαίων αγορών απέκλιναν οριακά μόνο από τους στόχους σε σχετικούς όρους. Το υπόλοιπο των διακρατούμενων τίτλων στο χαρτοφυλάκιο PSPP στο τέλος του έτους ήταν σε γενικές γραμμές σύμφωνο με την προβλεπόμενη κατά χώρα κατανομή με βάση την κλείδα συμμετοχής στο κεφάλαιο της ΕΚΤ. Η εφαρμογή του PSPP δεν είχε επηρεάσει αρνητικά τις συνθήκες ρευστότητας στις αγορές κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ (βλ. Πλαίσιο 2). Οι στοχευμένες πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO) (βλ. Ενότητα 2.2) συνέβαλαν στη διαμόρφωση ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης, υποβοηθώντας τη συνεχιζόμενη προσαρμογή της πορείας του πληθωρισμού.

Η διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής και η ενίσχυση των ισολογισμών των τραπεζών εξακολούθησαν να συμβάλλουν στη διατήρηση του κόστους χρηματοδότησης των τραπεζών σε χαμηλά επίπεδα. Παρότι η διασπορά του κόστους μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ αυξήθηκε το δεύτερο εξάμηνο του 2018, το κόστος αυτό παρέμεινε αρκετά χαμηλότερο από τα επίπεδα που επικρατούσαν πριν από τη λήψη των μέτρων πιστωτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ τον Ιούνιο του 2014 (βλ. Διάγραμμα 18). Οι πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης των τραπεζών μετακυλίστηκαν στην ευρύτερη οικονομία, οι δε όροι χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών παρέμειναν ελκυστικοί σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Τα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις (ΜΧΕ) και νοικοκυριά παρέμειναν πλησίον των ιστορικών χαμηλών τους. Από τις αρχές Ιουνίου 2014 μέχρι τον Δεκέμβριο του 2018 υποχώρησαν κατά περίπου 130 και 110 μονάδες βάσης αντίστοιχα, δηλ. μεταβλήθηκαν πολύ περισσότερο από ό,τι τα επιτόκια αναφοράς της αγοράς (βλ. Διάγραμμα 19).

Το κόστος χρηματοδότησης από τις αγορές για τις ΜΧΕ παρέμεινε επίσης πολύ ευνοϊκό, υπό τη συνεχιζόμενη μειωτική επίδραση των καθαρών αγορών στο πλαίσιο του CSPP στις διαφορές αποδόσεων (βλ. Πλαίσιο 3). Ωστόσο, οι διαφορές αποδόσεων των ομολόγων επενδυτικής βαθμίδας που έχουν εκδοθεί από ΜΧΕ διευρύνονταν προοδευτικά αλλά σταθερά καθ’ όλη τη διάρκεια του 2018 σε σχέση με τα χαμηλά επίπεδα που κατέγραφαν μετά την κρίση, λόγω των αυξανόμενων αβεβαιοτήτων για τις αναπτυξιακές προοπτικές της ζώνης του ευρώ και της παγκόσμιας οικονομίας.

Οι ροές χρηματοδότησης προς τον ιδιωτικό τομέα εξακολούθησαν να ενισχύονται από τις πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης. Ο ρυθμός αύξησης των τραπεζικών χορηγήσεων προς ΜΧΕ και νοικοκυριά συνέχισε τη βαθμιαία ανοδική πορεία που καταγράφει από την αρχή του 2014 (βλ. Ενότητα 1.4). Η καθαρή έκδοση χρεογράφων από ΜΧΕ εξακολούθησε να ενισχύεται από το CSPP, αν και ο ρυθμός της επιβραδύνθηκε κάπως σε σχέση με το περασμένο έτος (βλ. Πλαίσιο 3). Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία εκδόσεως τίτλων που καταρτίζει η ΕΚΤ^[18], οι καθαρές νέες εκδόσεις σε ευρώ ανήλθαν σε 56 δισεκ. ευρώ τους πρώτους έντεκα μήνες του 2018, έναντι 91 δισεκ. ευρώ την αντίστοιχη περίοδο του 2017. Οι καθαρές νέες εκδόσεις σε άλλα νομίσματα ανήλθαν σε -3 δισεκ. ευρώ τους πρώτους έντεκα μήνες του 2018, έναντι -7 δισεκ. ευρώ την αντίστοιχη περίοδο του 2017. Τα επίπεδα αυτά είναι συμβατά με το γεγονός ότι το CSPP λειτουργεί ως κίνητρο για τις ΜΧΕ της ζώνης του ευρώ να εκδίδουν νέους τίτλους σε ευρώ και να εξοφλούν τους τίτλους σε άλλα νομίσματα.

Οι τράπεζες συνέχισαν να αναφέρουν χαλάρωση των πιστοδοτικών τους κριτηρίων και των συνολικών όρων χορήγησης νέων δανείων, η οποία υποβοηθήθηκε από τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ. Σύμφωνα με την έρευνα τραπεζικών χορηγήσεων για τη ζώνη του ευρώ, το APP εξακολούθησε να επιδρά προς την κατεύθυνση της χαλάρωσης των συνολικών όρων των νέων τραπεζικών δανείων προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Επιπλέον, τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ είχαν θετική επίδραση στον όγκο των τραπεζικών χορηγήσεων. Τα χαμηλά επιτόκια και η συνεχιζόμενη οικονομική μεγέθυνση στη ζώνη του ευρώ εξακολούθησαν να ενισχύουν τη ζήτηση πιστώσεων (βλ. Ενότητα 1.4). Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη Έρευνα για την Πρόσβαση των Επιχειρήσεων στη Χρηματοδότηση (SAFE)^[19], η διαθεσιμότητα και οι όροι εξωτερικής χρηματοδότησης για μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) βελτιώθηκαν περαιτέρω το 2018, υπό την επίδραση της σημαντικά διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής και των βελτιωμένων συνθηκών χρηματοδότησης των ΜΜΕ (βλ. Πλαίσιο 3).

Η ιδιαίτερα διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής από το 2014 και εξής έχει συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση των οικονομικών επιδόσεων της ζώνης του ευρώ, υποβοηθώντας τη σύγκλιση του πληθωρισμού προς τον στόχο που επιδιώκει το Διοικητικό Συμβούλιο. Η ιδιωτική κατανάλωση ενισχύθηκε από τη συνεχιζόμενη άνοδο της απασχόλησης, η οποία με τη σειρά της αντανακλούσε εν μέρει τις προηγούμενες μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, καθώς και από την αύξηση του πλούτου των νοικοκυριών. Οι επιχειρηματικές επενδύσεις υποβοηθήθηκαν από τις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης, την αύξηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων και την ισχυρή ζήτηση. Οι επενδύσεις σε κατοικίες παρέμειναν εύρωστες. Εάν ληφθεί υπόψη το σύνολο των μέτρων νομισματικής πολιτικής που εφαρμόστηκαν από τα μέσα του 2014 και εξής, η εκτιμώμενη συνολική επίδρασή τους στην αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ ήταν 1,9 ποσοστιαία μονάδα περίπου σωρευτικά μεταξύ 2016 και 2020, όση και στον πληθωρισμό της ζώνης του ευρώ.^[25]

2.2 Η δυναμική του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος προς το τέλος των καθαρών αγορών τίτλων

Από την εκδήλωση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2007‑2008 και εξής το Ευρωσύστημα έχει λάβει διάφορα μέτρα νομισματικής πολιτικής, συμβατικά και μη, τα οποία έχουν επηρεάσει άμεσα το μέγεθος και τη σύνθεση του ισολογισμού του. Στα μη συμβατικά μέτρα περιλαμβάνονται πράξεις παροχής ρευστότητας προς τους αντισυμβαλλομένους έναντι εξασφαλίσεων με αρχική διάρκεια έως τέσσερα έτη, καθώς και αγορές τίτλων που έχουν εκδοθεί από ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς (στο πλαίσιο του APP), με σκοπό τη βελτίωση της μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής και τη χαλάρωση των συνθηκών χρηματοδότησης στη ζώνη του ευρώ. Κατά τη διάρκεια του 2018 ο ισολογισμός του Ευρωσυστήματος εξακολούθησε να μεγεθύνεται ως αποτέλεσμα της εφαρμογής αυτών των μη συμβατικών μέτρων και στο τέλος του έτους το μέγεθός του είχε φθάσει στο ιστορικώς υψηλό επίπεδο των 4,7 τρισεκ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση 0,2 τρισεκ. σε σχέση με το τέλος του 2017.

Το APP οδήγησε σε περαιτέρω μεγέθυνση του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος το 2018, αν και με κάπως βραδύτερο ρυθμό σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, καθώς οι μηνιαίες καθαρές αγορές τίτλων μειώθηκαν (βλ. Ενότητα 2.1). Στο τέλος του 2018 τα στοιχεία ενεργητικού που συνδέονται με τη νομισματική πολιτική ανήλθαν σε 3,4 τρισεκ. ευρώ και αποτελούσαν το 72% του ενεργητικού του Ευρωσυστήματος (έναντι 70% στο τέλος του 2017). Μεταξύ των στοιχείων αυτών περιλαμβάνονται δάνεια προς πιστωτικά ιδρύματα της ζώνης του ευρώ (τα οποία αντιστοιχούσαν σε 16% του συνολικού ενεργητικού, έναντι 17% στο τέλος του 2017) και τίτλοι αγορασθέντες για σκοπούς νομισματικής πολιτικής (περίπου 56% του συνολικού ενεργητικού, έναντι 53% στο τέλος του 2017) (βλ. Διάγραμμα 20). Τα λοιπά χρηματοοικονομικά στοιχεία ενεργητικού αποτελούνταν κυρίως από: (α) διαθέσιμα σε συνάλλαγμα και χρυσό που διακρατεί το Ευρωσύστημα, (β) χαρτοφυλάκια σε ευρώ που δεν συνδέονται με τη νομισματική πολιτική και (γ) έκτακτη ενίσχυση σε ρευστότητα (ELA) που παρέχεται από ορισμένες εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) του Ευρωσυστήματος σε φερέγγυα πιστωτικά ιδρύματα τα οποία αντιμετωπίζουν προσωρινά προβλήματα ρευστότητας. Τα εν λόγω λοιπά χρηματοοικονομικά στοιχεία ενεργητικού υπόκεινται σε απαιτήσεις υποβολής στοιχείων εντός του Ευρωσυστήματος και σε περιορισμούς που απορρέουν ιδίως από την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και την απαίτηση να μην παρακωλύουν τη νομισματική πολιτική, όπως αυτά προβλέπονται σε διάφορα νομικά κείμενα.^[26]

Στην πλευρά του παθητικού, η επίδραση της συνεχιζόμενης διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής το 2018 παρατηρήθηκε κυρίως στα υπόλοιπα στους λογαριασμούς αποθεματικών των αντισυμβαλλομένων και στην προσφυγή στη διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων, η οποία παρέμεινε σε γενικές γραμμές αμετάβλητη σε 2 τρισεκ. ευρώ ή 39% του παθητικού στο τέλος του 2018, έναντι 42% στο τέλος του 2017. Τα τραπεζογραμμάτια σε κυκλοφορία αυξήθηκαν σύμφωνα με την ιστορική τους τάση, αλλά παρέμειναν αμετάβλητα σε σχετικούς όρους συγκριτικά με το τέλος του 2017, αντιπροσωπεύοντας το 26% του παθητικού. Οι λοιπές υποχρεώσεις, συμπεριλαμβανομένων του κεφαλαίου και των λογαριασμών αναπροσαρμογής, αποτελούσαν το 34% του παθητικού (έναντι 32% στο τέλος του 2017) και σε απόλυτα ποσά αυξήθηκαν κατά 0,2 τρισεκ. ευρώ (βλ. Διάγραμμα 20).

Μέση διάρκεια χαρτοφυλακίου APP και κατανομή κατά περιουσιακό στοιχείο και χώρα

Το μηνιαίο ύψος των καθαρών αγορών τίτλων μειώθηκε από 30 δισεκ. ευρώ τον Ιανουάριο σε 15 δισεκ. ευρώ τον Οκτώβριο του 2018. Στο τέλος του έτους το χαρτοφυλάκιο APP^[27] ανερχόταν σε 2,6 τρισεκ. ευρώ.^[28]

Επί του συνολικού χαρτοφυλακίου APP στο τέλος του έτους, το ABSPP αποτελούσε το 1% (28 δισεκ. ευρώ), το CBPP3 το 10% (262 δισεκ. ευρώ) και το CSPP το 7% (178 δισεκ. ευρώ). Μεταξύ των προγραμμάτων αγοράς περιουσιακών στοιχείων του ιδιωτικού τομέα, τη μεγαλύτερη συμβολή στη μεγέθυνση του χαρτοφυλακίου APP είχε το CSPP (καθαρές αγορές ύψους 48 δισεκ. ευρώ). Οι αγορές μέσω του CSPP πραγματοποιούνται με βάση ένα ποσοστό αναφοράς το οποίο αντανακλά αναλογικά τη συνολική ανεξόφλητη αξία όλων των εκδόσεων αποδεκτών τίτλων. Συνεπώς αυτή η αξία λειτουργεί ως στάθμιση για καθεμιά από τις επιμέρους εκδότριες χώρες που περιλαμβάνονται στο ποσοστό αναφοράς.

Το PSPP αποτελούσε το μεγαλύτερο μέρος του APP και ανήλθε σε 2,1 τρισεκ. ευρώ ή σε 82% του συνολικού χαρτοφυλακίου του APP, έναντι 83% στο τέλος του 2017. Στο πλαίσιο του PSPP το ποσοστό συμμετοχής κάθε χώρας στους αγοραζόμενους τίτλους καθορίζεται με βάση την κλείδα κατανομής στο κεφάλαιο της ΕΚΤ. Εντός του ποσοστού που τους αναλογεί, η ΕΚΤ και οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν μεταξύ αγορών τίτλων κεντρικών κυβερνήσεων, περιφερειακών ή τοπικών διοικήσεων, τίτλων που έχουν εκδοθεί από ορισμένους φορείς εγκατεστημένους στις εν λόγω χώρες και, εάν είναι απαραίτητο, τίτλων εκδοθέντων από υπερεθνικά ιδρύματα. Η μεσοσταθμική διάρκεια των τίτλων του χαρτοφυλακίου PSPP στο τέλος του 2018 ήταν 7,4 έτη, κατά τι μικρότερη από ό,τι στο τέλος του 2017 (7,7 έτη), με κάποιες διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα.^[29]

Το Ευρωσύστημα επανεπενδύει το προϊόν της εξόφλησης του κεφαλαίου των τίτλων που αποκτώνται μέσω του APP κατά τη λήξη τους. Οι επανεπενδύσεις στο πλαίσιο των προγραμμάτων αγοράς τίτλων του ιδιωτικού τομέα ανήλθαν σε 30,9 δισεκ. ευρώ το 2018, ενώ οι επανεπενδύσεις στο πλαίσιο του PSPP ανήλθαν σε 116,7 δισεκ. ευρώ.^[30] Οι τίτλοι που αποκτώνται μέσω των προγραμμάτων PSPP και CSPP εξακολούθησαν να διατίθενται για δανεισμό^[31] με στόχο τη στήριξη της ρευστότητας στις αγορές ομολόγων και repos.^[32]

Εξελίξεις στις πράξεις αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος

Το ανεξόφλητο υπόλοιπο των πράξεων αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος διαμορφώθηκε σε 733,4 δισεκ. ευρώ στο τέλος του 2018, μειωμένο κατά 30,6 δισεκ. ευρώ σε σχέση με το τέλος του 2017. Η μείωση αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε οικειοθελείς αποπληρωμές συνολικού ύψους 4,5 δισεκ. ευρώ, στη λήξη της πρώτης σειράς στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO‑Ι) συνολικού ύψους 8,9 δισεκ. ευρώ, καθώς και σε οικειοθελείς αποπληρωμές συνολικού ύψους 17,8 δισεκ. ευρώ στο πλαίσιο της δεύτερης σειράς πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO‑II). Η μεσοσταθμική εναπομένουσα διάρκεια των πράξεων αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος μειώθηκε από περίπου 2,7 έτη στο τέλος του 2017 σε 1,8 έτη στο τέλος του 2018. Το μέσο σταθμικό επιτόκιο της δεύτερης σειράς στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO‑II) ήταν -0,3650% (στρογγυλοποιημένο).

2.3 Το πλαίσιο διαχείρισης κινδύνων για το APP περιορίζει τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους υποστηρίζοντας ταυτόχρονα τον στόχο της νομισματικής πολιτικής

Τρεις βασικές αρχές διέπουν τις πράξεις αγοράς τίτλων από τη σκοπιά της νομισματικής πολιτικής. Πρώτον, οι πραγματοποιούμενες αγορές πρέπει να είναι αποτελεσματικό εργαλείο για την επίτευξη του πρωταρχικού σκοπού της ΕΚΤ για διατήρηση της σταθερότητας των τιμών. Δεύτερον, πρέπει να είναι ανάλογες προς τους επιδιωκόμενους σκοπούς πολιτικής και οι στρεβλώσεις της αγοράς πρέπει να αποφεύγονται. Τρίτον, όταν υπάρχουν περισσότερες επιλογές για την επίτευξη των σκοπών πολιτικής, η επιλογή που θα προκριθεί πρέπει να είναι αποδοτική τόσο από λειτουργική άποψη όσο και από άποψη κινδύνων. Στο πλαίσιο αυτό η λειτουργία διαχείρισης κινδύνων του Ευρωσυστήματος επιδιώκει την αποδοτική διαχείριση κινδύνου, δηλ. την επίτευξη των στόχων πολιτικής με τον χαμηλότερο δυνατό κίνδυνο για το Ευρωσύστημα.^[33]

Όλα τα εργαλεία νομισματικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων των οριστικών αγορών τίτλων, εγγενώς συνεπάγονται κινδύνους τους οποίους διαχειρίζεται και ελέγχει το Ευρωσύστημα. Αυτοί περιλαμβάνουν τον πιστωτικό, τον λειτουργικό και τον νομικό κίνδυνο, τον κίνδυνο αγοράς και τον κίνδυνο ρευστότητας. Οι οριστικές αγορές τίτλων απαιτούν ειδικά πλαίσια διαχείρισης κινδύνων ώστε να περιορίζονται οι χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι που εξαρτώνται από τους συγκεκριμένους στόχους πολιτικής και από τα χαρακτηριστικά και το προφίλ κινδύνου κάθε κατηγορίας τίτλων. Κάθε τέτοιο πλαίσιο προβλέπει κριτήρια καταλληλότητας, διαδικασίες πιστοληπτικής αξιολόγησης και δέουσας επιμέλειας, πλαίσια τιμολόγησης, ποσοστά αναφοράς και όρια. Τα πλαίσια ελέγχου κινδύνων δεν εξυπηρετούν μόνο τον στόχο του περιορισμού των χρηματοοικονομικών κινδύνων, αλλά και συμβάλλουν στην επιτυχή επίτευξη των στόχων πολιτικής κατευθύνοντας τις αγορές τίτλων προς μια διαφοροποιημένη κατανομή των χαρτοφυλακίων χωρίς να προκαλούνται στρεβλώσεις στην αγορά (market‑neutral). Στη συνέχεια περιγράφονται τα πλαίσια διαχείρισης κινδύνων που διέπουν την υλοποίηση του APP. Ο Πίνακας 1 συνοψίζει τα βασικά στοιχεία των πλαισίων. Τα πλαίσια διαχείρισης κινδύνων θα εξακολουθήσουν να ισχύουν καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου επανεπένδυσης και για όσο καιρό υπάρχουν στον ισολογισμό του Ευρωσυστήματος τίτλοι που έχουν αποκτηθεί μέσω του APP.

Απαιτήσεις καταλληλότητας για τις οριστικές αγορές τίτλων

Στις οριστικές αγορές τίτλων γίνονται δεκτοί μόνο εμπορεύσιμοι τίτλοι αποδεκτοί ως εξασφαλίσεις για τις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος. Τα κριτήρια καταλληλότητας εξασφαλίσεων για τις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος ορίζονται στο γενικό πλαίσιο για τα μέσα νομισματικής πολιτικής. Μεταξύ άλλων, οι αποδεκτοί τίτλοι πρέπει να πληρούν τα κριτήρια της τρίτης βαθμίδας πιστοληπτικής διαβάθμισης (credit quality step 3 – CQS 3) στην εναρμονισμένη κλίμακα πιστοληπτικής διαβάθμισης του Ευρωσυστήματος π.χ. να έχουν λάβει τουλάχιστον μία πιστοληπτική διαβάθμιση^[34] από εξωτερικό οργανισμό αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας (external credit assessment institution – ECAI) αποδεκτό σύμφωνα με το πλαίσιο του Ευρωσυστήματος για την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας (Eurosystem credit assessment framework – ECAF). Επιπλέον, οι τίτλοι πρέπει να είναι εκφρασμένοι σε ευρώ και να εκδίδονται και να διακανονίζονται στη ζώνη του ευρώ. Στην περίπτωση των τιτλοποιημένων απαιτήσεων (ABS), οι οφειλέτες των υποκείμενων απαιτήσεων πρέπει κατά πλειονότητα να είναι εγκατεστημένοι στη ζώνη του ευρώ.

Για τίτλους τους οποίους έχουν εκδώσει ή εγγυηθεί κεντρικές κυβερνήσεις, μπορεί να χορηγηθεί απαλλαγή (waiver) από το ελάχιστο όριο πιστοληπτικής διαβάθμισης (CQS 3) όταν η αντίστοιχη χώρα υπάγεται σε πρόγραμμα της ΕΕ/του ΔΝΤ και το τηρεί, όπως έχει αποφανθεί το Διοικητικό Συμβούλιο. Τίτλοι που γίνονται δεκτοί προς αγορά βάσει αυτής της απαλλαγής πρέπει να πληρούν πρόσθετα κριτήρια. Για παράδειγμα, δεν επιτρέπονται αγορές κατά την περίοδο αξιολόγησης του προγράμματος. Οι αγορές μπορούν να αρχίσουν και πάλι μόνον εφόσον η έκβαση της αξιολόγησης είναι θετική. Για το ABSPP και το CBPP3 οι εν λόγω τίτλοι πρέπει να έχουν την ανώτατη δυνατή διαβάθμιση στη χώρα τους και να πληρούν και άλλα κριτήρια ώστε να περιορίζεται ο αυξημένος κίνδυνος.

Εκτός από τα ανωτέρω κριτήρια καταλληλότητας, ισχύουν και ειδικά κριτήρια ανά πρόγραμμα. Για παράδειγμα, για το PSPP και το CSPP υπάρχουν περιορισμοί σχετικά με την ελάχιστη και τη μέγιστη διάρκεια.^[35] Για το CSPP δεν γίνονται δεκτοί προς αγορά οι τίτλοι που έχουν εκδοθεί από πιστωτικά ιδρύματα ή από εκδότες με μητρική εταιρία πιστωτικό ίδρυμα. Επιπλέον, για το CSPP και το CBPP3 αποκλείονται από τις αγορές τίτλοι που έχουν εκδοθεί από οντότητες εκκαθάρισης ή εταιρίες διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων. Για το CBPP3 οι τίτλοι πρέπει να είναι αποδεκτοί ως εξασφαλίσεις για τις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος και επιπλέον να πληρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις αποδοχής ως εξασφαλίσεων από το πιστωτικό ίδρυμα που τις εκδίδει.^[36] Επιπλέον, οι καλυμμένες ομολογίες τύπου conditional pass‑through δεν είναι αποδεκτές προς αγορά από την 1.1.2019. Τέλος, οι αγορές τίτλων δεν πρέπει να καταστρατηγούν τους κανόνες απαγόρευσης της νομισματικής χρηματοδότησης δημόσιων αρχών, όπως προβλέπονται στο άρθρο 123(1) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αξιολόγηση πιστωτικού κινδύνου και δέουσα επιμέλεια

Για τα προγράμματα αγοράς τίτλων του ιδιωτικού τομέα το Ευρωσύστημα διεξάγει κατάλληλες αξιολογήσεις πιστωτικού κινδύνου και εφαρμόζει διαδικασίες δέουσας επιμέλειας για το σύνολο των αποδεκτών τίτλων σε συνεχή βάση. Τηρούνται πλαίσια παρακολούθησης με χρήση ορισμένων δεικτών κινδύνου. Οι εν λόγω αξιολογήσεις και διαδικασίες ακολουθούν την αρχή της αναλογικότητας, σύμφωνα με την οποία οι τίτλοι υψηλότερου κινδύνου υποβάλλονται σε πιο εμπεριστατωμένη ανάλυση. Εάν κριθεί σκόπιμο, μπορούν να εφαρμοστούν πρόσθετα μέτρα διαχείρισης κινδύνων, επίσης σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, ιδίως περιορισμοί στο ύψος ή αναστολή των αγορών και, σε έκτακτες περιπτώσεις, ακόμη και πωλήσεις τίτλων, για τις οποίες απαιτείται ανά μεμονωμένη περίπτωση αξιολόγηση του Διοικητικού Συμβουλίου.

Πλαίσια τιμολόγησης

Τα πλαίσια τιμολόγησης για το APP διασφαλίζουν ότι οι αγορές πραγματοποιούνται στις τιμές της αγοράς, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι στρεβλώσεις στην αγορά και να διευκολύνεται η αποδοτική διαχείριση κινδύνου. Τα εν λόγω πλαίσια λαμβάνουν υπόψη τις διαθέσιμες τιμές της αγοράς, την ποιότητα αυτών των τιμών και την εύλογη αξία. Διεξάγονται επίσης ex post έλεγχοι των τιμών για να διαπιστωθεί αν οι τιμές στις οποίες πραγματοποιήθηκαν οι συναλλαγές αντανακλούσαν τις τιμές της αγοράς κατά τον χρόνο της συναλλαγής.

Στο πλαίσιο των προγραμμάτων αγοράς τίτλων του ιδιωτικού τομέα, οι αγορές τίτλων με αρνητική απόδοση επιτρέπονται, εφόσον η απόδοση είναι υψηλότερη από το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων. Οι αγορές με αποδόσεις κάτω από το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων επιτρέπονται μόνο στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα και μόνο στον βαθμό του αναγκαίου.^[37]

Ποσοστά αναφοράς

Τα ποσοστά αναφοράς αποσκοπούν στον σχηματισμό ενός διαφοροποιημένου χαρτοφυλακίου και συμβάλλουν στον περιορισμό του κινδύνου. Τα ποσοστά αναφοράς για τα προγράμματα αγοράς τίτλων του ιδιωτικού τομέα βασίζονται στην τρέχουσα αξία του συνόλου των αποδεκτών τίτλων, δηλ. στο ονομαστικό υπόλοιπο των αποδεκτών τίτλων που πληρούν τα κριτήρια διαχείρισης κινδύνων. Όσον αφορά το πρόγραμμα PSPP, η κατανομή των αγορών που θα πραγματοποιηθούν ανά χώρα καθορίζεται με βάση την κλείδα κατανομής στο κεφάλαιο της ΕΚΤ.

Όρια

Για το APP υπάρχουν πλαίσια ορίων. Τα όρια ανά έκδοση και ανά εκδότη^[38] προσδιορίζονται με βάση κριτήρια πολιτικής, διαχείρισης κινδύνων, αλλά και λειτουργικά και νομικά κριτήρια. Τα όρια εξειδικεύονται ανάλογα με την κατηγορία τίτλων, ενώ υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ τίτλων του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα.

Το όρια ανά έκδοση και ανά εκδότη για το PSPP εφαρμόζονται για να διαφυλάσσεται η λειτουργία της αγοράς και η διαμόρφωση των τιμών, να περιορίζεται η συγκέντρωση κινδύνων και να αποφεύγεται η απόκτηση δεσπόζουσας θέσης από το Ευρωσύστημα μεταξύ των πιστωτών των κυβερνήσεων της ζώνης του ευρώ. Το όριο ανά έκδοση που έχει τεθεί για το PSPP είναι 33% της αξίας των κυκλοφορούντων χρεογράφων της έκδοσης, εφόσον για κάθε συγκεκριμένη αγορά επαληθεύεται ότι με αυτό το ποσοστό το Ευρωσύστημα δεν αποκτά αναστέλλουσα μειοψηφία επί ρητρών συλλογικής δράσης (ΡΣΔ).^[39] Διαφορετικά, το όριο ανά έκδοση είναι 25%. Το όριο ανά εκδότη είναι 33% της αξίας των κυκλοφορούντων αποδεκτών τίτλων που έχει εκδώσει ο αντίστοιχος δημόσιος οργανισμός.

Για τα προγράμματα αγοράς τίτλων του ιδιωτικού τομέα, ισχύει υψηλότερο όριο ανά έκδοση (70%).^[40] Στο πρόγραμμα CSPP ισχύουν χαμηλότερα όρια ανά έκδοση σε ειδικές περιπτώσεις π.χ. στην περίπτωση τίτλων που έχουν εκδοθεί από δημόσιες επιχειρήσεις, έτσι ώστε να έχουν ανάλογη μεταχείριση με τους τίτλους που αγοράζονται μέσω του PSPP. Εκτός από αυτά τα όρια ανά έκδοση, ισχύουν και όρια ανά εκδότη για τα προγράμματα CBPP3 και CSPP. Ειδικότερα για το CSPP, τα όρια ανά εκδότη καθορίζονται με βάση μια ενδεικτική κατανομή που συνδέεται με την κεφαλαιοποίηση του ομίλου του εκδότη, ώστε να εξασφαλίζεται η διαφοροποιημένη κατανομή των αγορών. Εξάλλου, μπορούν να εφαρμοστούν χαμηλότερα όρια, εφόσον κριθεί σκόπιμο με βάση το αποτέλεσμα της αξιολόγησης πιστωτικού κινδύνου και της διαδικασίας δέουσας επιμέλειας, όπως εξηγείται παραπάνω.

3 Χρηματοπιστωτικός τομέας της ζώνης του ευρώ: αυξανόμενη ανθεκτικότητα των τραπεζών εν μέσω κινδύνων

Το περιβάλλον κινδύνων για τον χρηματοπιστωτικό τομέα της ζώνης του ευρώ έγινε δυσκολότερο το 2018. Αφενός διάφοροι παράγοντες, όπως η μεγεθυνόμενη οικονομία και η βελτιούμενη ανθεκτικότητα του τραπεζικού τομέα, στήριξαν το περιβάλλον χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Αφετέρου αρνητική επίδραση άσκησαν το 2018 οι αυξανόμενοι καθοδικοί κίνδυνοι για την ανάπτυξη, κυρίως λόγω της ανόδου του εμπορικού προστατευτισμού, και η εντεινόμενη πολιτική αβεβαιότητα και αβεβαιότητα ως προς την πολιτική που θα ασκηθεί. Τα υψηλά επίπεδα ανάληψης κινδύνων στις χρηματοπιστωτικές αγορές και στις αγορές ακινήτων συνέχισαν να τροφοδοτούν τη συσσώρευση ευπαθειών στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων, ενώ παράλληλα συνεχίστηκε και η συσσώρευση κινδύνων στον αναπτυσσόμενο μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα. Υπό αυτές τις συνθήκες οι χώρες της ζώνης του ευρώ, κατόπιν διαβούλευσης με την ΕΚΤ, έλαβαν σειρά μακροπροληπτικών μέτρων με στόχο να περιορίσουν τους συστημικούς κινδύνους και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους σε αυτούς. Επιπρόσθετα, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ έλαβε μικροπροληπτικά μέτρα και συνέχισε να συμβάλλει στη σταθερότητα του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα και στη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού για όλες τις τράπεζες στη ζώνη του ευρώ. Μία δεκαετία μετά την εκδήλωση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι κυριότερες μεταρρυθμίσεις του κανονιστικού πλαισίου που συνέβαλαν στη δημιουργία ενός ανθεκτικότερου χρηματοπιστωτικού τομέα βαίνουν προς ολοκλήρωση. Όμως παρά τη σημαντική πρόοδο που έχει επιτευχθεί, χρειάζεται να γίνουν και άλλα. Για τον λόγο αυτό, η ΕΚΤ συνέβαλε και το 2018 στις εν εξελίξει συζητήσεις σχετικά με την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης και της ένωσης κεφαλαιαγορών, ενώ επίσης υπογράμμισε τη σημασία της ανάπτυξης εργαλείων περιορισμού των κινδύνων στον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα.

3.1 Το περιβάλλον χρηματοπιστωτικής σταθερότητας το 2018

Το περιβάλλον χρηματοπιστωτικής σταθερότητας έγινε δυσκολότερο το 2018, όπως αντανακλάται στους δείκτες συστημικής πίεσης (βλ. Διάγραμμα 21). Η ανάλυση το 2018 έδειξε ότι ορισμένες εξελίξεις, όπως η συνεχιζόμενη οικονομική μεγέθυνση (βλ. Κεφάλαιο 1) και η βελτιωμένη ανθεκτικότητα των τραπεζών, στήριξαν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Ωστόσο, δραστηριότητες αυξημένης ανάληψης κίνδυνου σε ορισμένα τμήματα των χρηματοπιστωτικών αγορών συνέβαλαν στη συμπίεση των ασφαλίστρων κινδύνου παγκοσμίως. Ο αυξανόμενος προστατευτισμός και οι νέες εντάσεις σε αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς προκάλεσαν εξάρσεις μεταβλητότητας. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι αυξανόμενες αβεβαιότητες που συνδέονται με τη διαδικασία αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου και οι εντάσεις στις ιταλικές αγορές ομολόγων ενέτειναν την πολιτική αβεβαιότητα και την αβεβαιότητα σχετικά με την πολιτική που θα ασκηθεί.

Στο περιβάλλον αυτό η εξαμηνιαία έκδοση της ΕΚΤ Financial Stability Review εντόπισε και ανέλυσε τέσσερις βασικούς κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στη ζώνη του ευρώ σε ορίζοντα διετίας.

Το ενδεχόμενο άτακτης αύξησης των ασφαλίστρων κινδύνου παγκοσμίως αποτελεί τον πρώτο βασικό κίνδυνο για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα τα επόμενα χρόνια. Οι κύριες αιτίες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν άτακτη αύξηση των ασφαλίστρων κινδύνου συνδέονται τόσο με εγχώριους όσο και με εξωτερικούς παράγοντες. Σ’ αυτούς περιλαμβάνονται άτακτες αντιδράσεις των αγορών στην πολιτική αβεβαιότητα ή στην αβεβαιότητα για την πολιτική που θα ασκηθεί, περαιτέρω εντάσεις σε αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς με πιθανή μετάδοσή τους σε προηγμένες οικονομίες και το ενδεχόμενο απότομης αντιστροφής στις μακροχρηματοπιστωτικές προοπτικές των ΗΠΑ. Θύλακες υψηλών αποτιμήσεων περιουσιακών στοιχείων και υψηλές συσχετίσεις μεταξύ των τιμών των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων ανά τον κόσμο θα μπορούσαν να επιτείνουν τυχόν αύξηση των ασφαλίστρων κινδύνου παγκοσμίως.

Ο δεύτερος βασικός κίνδυνος συνδέεται με επιφυλάξεις για τη βιωσιμότητα του χρέους. Οι δείκτες πίεσης στις αγορές κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ αυξήθηκαν κάπως στα μέσα του 2018, αντανακλώντας τις πολιτικές εξελίξεις στην Ιταλία. Η αύξησή τους ήταν όμως σχετικά συγκρατημένη, γεγονός το οποίο υποδηλώνει περιορισμένη μετάδοση των εντάσεων σε άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ. Η δανειακή επιβάρυνση του δημόσιου τομέα παρέμεινε υψηλή στις χώρες της ζώνης του ευρώ και ο λόγος του χρέους συνεχίζει να αυξάνεται σε αρκετές υπερχρεωμένες χώρες τα τελευταία χρόνια. Επιπλέον, σε ορισμένες χώρες το χρέος του ιδιωτικού τομέα παρέμεινε και αυτό υψηλό με βάση τα ιστορικά και διεθνή δεδομένα, άνω των ορίων που συνήθως υποδηλώνουν υπερχρέωση (debt overhang), παρότι η δυναμική του χρέους συνέχισε να επωφελείται από την ισχυρή κυκλική τάση της οικονομίας της ζώνης του ευρώ και από τις πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης.

Στις αγορές ακινήτων ανά τη ζώνη του ευρώ αναπτύσσονταν ανοδικές τάσεις το 2018. Η ισχυρή δυναμική των τιμών των κατοικιών συνέχισε να τροφοδοτεί ήπιες ενδείξεις υπερτίμησης στις αγορές κατοικιών στη ζώνη του ευρώ συνολικά, παρά τις σημαντικές διαφορές μεταξύ χωρών. Στις αγορές επαγγελματικών ακινήτων οι τιμές αυξάνονται με πολύ ταχύτερο ρυθμό από ό,τι τα μισθώματα τα τελευταία χρόνια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των αποδόσεων των επαγγελματικών ακινήτων υψηλών προδιαγραφών, οι οποίες διαμορφώθηκαν σε νέο χαμηλό στον τρέχοντα κύκλο. Η παρατηρούμενη συμπίεση αυτών των αποδόσεων θα μπορούσε να υποδηλώνει πιθανή υπερτίμηση στις αγορές επαγγελματικών ακινήτων. Πάντως, πρέπει να σημειωθεί και ότι διαφαίνονται οι πρώτες ενδείξεις μιας ωριμότερης φάσης του κύκλου.

Ο τρίτος βασικός κίνδυνος συνδέεται με τις προοπτικές χαμηλής κερδοφορίας για τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ και με το ενδεχόμενο περιορισμού της δυνατότητας των τραπεζών να ασκούν τον διαμεσολαβητικό τους ρόλο. Η κερδοφορία των τραπεζών της ζώνης του ευρώ σταθεροποιήθηκε και ο συνολικός δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων διαμορφώθηκε στο 6,9% τα γ΄ τρίμηνο του 2018. Οι δείκτες φερεγγυότητας των τραπεζών παρέμειναν αρκετά σταθεροί και ο συνολικός δείκτης κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (CET1) για τα σημαντικά ιδρύματα μειώθηκε σε 14,2% στο τέλος του γ΄ τριμήνου του 2018, από 14,3% ένα έτος πριν.

Οι τιμές των μετοχών των τραπεζών της ζώνης του ευρώ μειώθηκαν κατά περίπου 30% το 2018, αντανακλώντας την αυξημένη πολιτική αβεβαιότητα και ανησυχίες σχετικά με τις εξωτερικές μελλοντικές εξελίξεις. Η πτώση των τιμών των μετοχών συνέβαλε σε μείωση των δεικτών αποτίμησης, με αποτέλεσμα οι συνολικοί δείκτες τιμής προς λογιστική αξία των μεγαλύτερων εισηγμένων στο χρηματιστήριο τραπεζών να διαμορφωθούν σε 0,6 στο τέλος του 2018.

Η σταθερή μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) των τραπεζών της ζώνης του ευρώ συνεχίστηκε. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια μειώθηκαν κατά 94 δισεκ. ευρώ τα τρία πρώτα τρίμηνα του έτους και ο συνολικός λόγος ΜΕΔ των σημαντικών ιδρυμάτων της ζώνης του ευρώ διαμορφώθηκε σε 4,2%, έναντι 5,2% ένα έτος πριν. Στην πλειονότητα των χωρών με υψηλό απόθεμα ΜΕΔ η διαδικασία μείωσης των ΜΕΔ είτε συνεχίστηκε με ταχύ ρυθμό είτε επιταχύνθηκε. Από τη λεπτομερή ανάλυση των μεταβολών των λόγων ΜΕΔ την περίοδο αυτή προκύπτει ότι οι μειώσεις των λόγων ΜΕΔ προήλθαν ως επί το πλείστον από επιτυχείς ρυθμίσεις, ρευστοποιήσεις και διαγραφές δανείων. Παράλληλα, στις μειώσεις των ΜΕΔ συνέβαλε σημαντικά και η πιο δραστήρια δευτερογενής αγορά προβληματικών δανείων. Σε επίπεδο επιμέρους χωρών, η υψηλότερη δραστηριότητα διάθεσης ΜΕΔ καταγράφηκε και πάλι στην Ιταλία και την Ισπανία. Παρά την αύξηση των συναλλαγών, η ρευστότητα των δευτερογενών αγορών ΜΕΔ εξακολουθεί να επηρεάζεται αρνητικά από διάφορα είδη αποτυχίας της αγοράς. Οι πλατφόρμες συναλλαγών ΜΕΔ θα μπορούσαν να βοηθήσουν να ξεπεραστούν οι αποτυχίες αυτές, αυξάνοντας τη διαφάνεια στις αγορές ΜΕΔ, ενθαρρύνοντας ευρύτερη συμμετοχή των επενδυτών και παρέχοντας λύσεις στα προβλήματα συντονισμού.^[41]

Ο τέταρτος βασικός κίνδυνος αφορά πιθανές πιέσεις ρευστότητας στον τομέα των αμοιβαίων κεφαλαίων επενδυτικού χαρακτήρα. Την τελευταία δεκαετία το συνολικό ενεργητικό του τομέα των αμοιβαίων κεφαλαίων επενδυτικού χαρακτήρα υπερδιπλασιάστηκε από 5,7 τρισεκ. ευρώ στο τέλος του 2008 σε 13,8 τρισεκ. ευρώ τον Ιούνιο του 2018, με αποτέλεσμα ο τομέας αυτός να αντιπροσωπεύει πλέον σχεδόν το 20% του συνολικού ενεργητικού του χρηματοπιστωτικού τομέα της ζώνης του ευρώ. Η διακράτηση περιουσιακών στοιχείων υψηλού κινδύνου από αμοιβαία κεφαλαία επενδυτικού χαρακτήρα συνέχισε να αυξάνεται το 2018. Ταυτόχρονα, τα ταμειακά αποθέματα ασφαλείας τους ελαττώθηκαν, καθιστώντας πιο ευάλωτο τον τομέα σε πιθανούς κλονισμούς στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές. Επομένως, σε περίπτωση μεγάλου μεγέθους εξαγορών μεριδίων εκ μέρους των επενδυτών, τα αμοιβαία κεφάλαια επενδυτικού χαρακτήρα μπορεί να χρειαστεί να ρευστοποιήσουν σχετικά μεγάλο μέρος του χαρτοφυλακίου τους, γεγονός που θα μπορούσε να συμπιέσει τις τιμές στην αγορά. Παρά το γεγονός ότι οι υφιστάμενοι κανόνες της ΕΕ αποτελούν ένα ισχυρό πλαίσιο για την προστασία των επενδυτών και για την αντιμετώπιση των ευπαθειών σε συγκεκριμένους οργανισμούς αυτού του είδους, εντείνονται οι ανησυχίες για κυκλικούς κινδύνους σχετιζόμενους με αυξημένη ανάληψη κινδύνων ρευστότητας και το διογκούμενο αποτύπωμα του συνόλου του τομέα στην αγορά.

Γενικά, οι τέσσερις κίνδυνοι είναι σαφώς αλληλένδετοι και, σε περίπτωση που υλοποιηθούν, δυνητικά θα αλληλοενισχύονται.

3.2 Η λειτουργία μακροπροληπτικής πολιτικής της ΕΚΤ

Η εμφάνιση συστημικών κινδύνων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα αντιμετωπίζεται με μακροπροληπτικές πολιτικές και η ΕΚΤ έχει αναλάβει σημαντικό ρόλο και συγκεκριμένες εξουσίες σ’ αυτό το πεδίο (βλ. τον Κανονισμό για τον ΕΕΜ). Ειδικότερα, είναι επιφορτισμένη με την αξιολόγηση των μακροπροληπτικών μέτρων που προβλέπει η νομοθεσία της ΕΕ και λαμβάνουν οι εθνικές αρχές σε χώρες που υπάγονται στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ και έχει επίσης την εξουσία να επιβάλλει πρόσθετα μέτρα στον τραπεζικό τομέα πέραν των εθνικών. Ως αντίδραση στο περιβάλλον κινδύνων το οποίο αντιμετώπιζε η ζώνη του ευρώ το 2018, οι εθνικές αρχές, κατόπιν διαβούλευσης με την ΕΚΤ, έλαβαν σειρά μακροπροληπτικών μέτρων με στόχο να περιορίσουν τους συστημικούς κινδύνους και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα σ’ αυτούς, αλλά και προκειμένου να διασφαλίσουν τη συνέχιση της παροχής αποτελεσματικών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών προς την πραγματική οικονομία.^[42]

Συνεχίστηκαν οι προσπάθειες στον τομέα της μακροπροληπτικής πολιτικής για τη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας

Το 2018 η ΕΚΤ συνέχισε τις εκτεταμένες προσπάθειές της στον τομέα της μακροπροληπτικής πολιτικής, συμβάλλοντας σημαντικά στη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Πέρα από τις σημαντικές προσπάθειές της στον τομέα της ανάλυσης, η ΕΚΤ παρείχε μια πλατφόρμα για τη διενέργεια τακτικών κοινών αξιολογήσεων κινδύνων και τον συντονισμό των μακροπροληπτικών πολιτικών με τις εθνικές αρχές της ζώνης του ευρώ. Η ΕΚΤ και οι εθνικές αρχές συνέχισαν επίσης να διεξάγουν ευρύ και ανοικτό διάλογο σχετικά με τη χρήση μακροπροληπτικών εργαλείων και την ανάπτυξη μεθόδων αξιολόγησης διαφόρων τύπων συστημικού κινδύνου. Οι προσπάθειες αυτές βελτίωσαν περαιτέρω τη διαδικασία και τις μεθόδους αξιολόγησης των συστημικών κινδύνων και της επάρκειας των μέτρων μακροπροληπτικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ.

Επιπλέον, η ΕΚΤ συνέχισε να βελτιώνει την επικοινωνία της σε ζητήματα μακροπροληπτικής πολιτικής, εξασφαλίζοντας αποτελεσματική ενημέρωση μέσω της μεγαλύτερης διαφάνειας όσον αφορά τις θέσεις της και το εν εξελίξει έργο της σ’ αυτό το πεδίο. Εκτός από τις ομιλίες, τα δελτία τύπου και τις άλλες εκδόσεις της (π.χ. Occasional papers), η ΕΚΤ συνέχισε να δημοσιεύει την εξαμηνιαία της έκδοση Macroprudential Bulletin, η οποία αποτελεί ένα σημαντικό επικοινωνιακό εργαλείο, μέσω του οποίου η ΕΚΤ εξηγεί το πλαίσιο μακροπροληπτικής πολιτικής, τις διαδικασίες λήψης αποφάσεών της, τις μακροπροληπτικές της αξιολογήσεις, καθώς και τις νεότερες εξελίξεις στη μακροπροληπτική ανάλυση. Η ΕΚΤ συνέχισε επίσης να δημοσιεύει στον δικτυακό της τόπο παρουσίαση των μακροπροληπτικών μέτρων σε ισχύ στις χώρες που υπάγονται στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ.

Αποφάσεις μακροπροληπτικής πολιτικής στη διάρκεια του 2018

Στο πλαίσιο των νομίμων αρμοδιοτήτων της, η ΕΚΤ στη διάρκεια του 2018 αξιολόγησε 103 αποφάσεις μακροπροληπτικής πολιτικής που της κοινοποιήθηκαν από τις εθνικές αρχές της ζώνης του ευρώ σχετικά με εργαλεία που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση κυκλικών και διαρθρωτικών συστημικών κινδύνων, καθώς και άλλα εργαλεία του άρθρου 458 του Κανονισμού για τις Κεφαλαιακές Απαιτήσεις (CRR). Η πλειονότητα των αποφάσεων που της κοινοποιήθηκαν αφορούσε είτε τον καθορισμό αντικυκλικών κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας (CCyB) είτε τον προσδιορισμό των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (G‑SII) και λοιπών συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (Ο‑SII) και τον καθορισμό του ποσοστού του κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας τους. Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ δεν διατύπωσε αντίρρηση σε καμιά από τις αποφάσεις μακροπροληπτικής πολιτικής των εθνικών αρχών που της κοινοποιήθηκαν το 2018.

Οι 19 χώρες της ζώνης του ευρώ αξιολογούν ανά τρίμηνο τους κυκλικούς συστημικούς κινδύνους και στη συνέχεια καθορίζουν βάσει αυτών των αξιολογήσεων το αντίστοιχο ποσοστό του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας. Το 2018 τέσσερις χώρες αύξησαν το ποσοστό αυτό. Η Národná banka Slovenska αποφάσισε να αυξήσει το ποσοστό του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας από 0,5% σε 1,25%, με ισχύ από την 1.8.2018, και περαιτέρω σε 1,5% από 1.8.2019, με την αιτιολογία ότι η Σλοβακία ήταν μεταξύ των χωρών της ΕΕ με τη δυναμικότερη πιστωτική επέκταση τόσο προς τον τομέα των επιχειρήσεων όσο και προς τον τομέα των νοικοκυριών. Επιπλέον, η Lietuvos bankas αποφάσισε να αυξήσει το ποσοστό του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας από 0,5%, με ισχύ από την 31.12.2018, σε 1% από 30.6.2019. Η αύξηση του ποσοστού του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας δεν οφειλόταν σε συσσώρευση υπερβολικών κυκλικών κινδύνων, αλλά μάλλον στην τροποποίηση των κατευθυντήριων αρχών της τράπεζας που αφορούν τον καθορισμό του ποσοστού του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας (σε περιβάλλον συγκρατημένων κινδύνων ορίζεται πλέον σε θετικό επίπεδο). Η Banc Ceannais na hÉireann/Central Bank of Ireland αποφάσισε να εφαρμόσει από 1.7.2019 ποσοστό αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας 1%, με πρόθεση να δημιουργηθεί ένα απόθεμα ασφαλείας σε αρκετά πρώιμο στάδιο του κύκλου για την αποτελεσματική αύξηση της ανθεκτικότητας, συνεκτιμώντας και τη σχετική ευαισθησία του ιρλανδικού μακροχρηματοπιστωτικού περιβάλλοντος στις εξωτερικές εξελίξεις. Τέλος, το Ανώτατο Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας της Γαλλίας καθιέρωσε για πρώτη φορά θετικό ποσοστό αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας 0,25%, με εφαρμογή από 1.7.2019, προκειμένου να αυξήσει την ανθεκτικότητα των τραπεζών στους κυκλικούς κινδύνους, με την αιτιολογία ότι οι μακροοικονομικές συνθήκες είναι ευνοϊκές και η επιτάχυνση του χρηματοπιστωτικού κύκλου συνεχίζεται.

Όσον αφορά τα μακροπροληπτικά εργαλεία που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση διαρθρωτικών συστημικών κινδύνων, η ΕΚΤ αξιολόγησε αποφάσεις εθνικών αρχών σχετικές με τα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας 106 O‑SII^[43], καθώς και τρεις αποφάσεις σχετικές με αποθέματα ασφαλείας συστημικού κινδύνου. Προκειμένου για μέτρα που κοινοποιούνται βάσει του άρθρου 458 του Κανονισμού για τις Κεφαλαιακές Απαιτήσεις, το Ανώτατο Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας της Γαλλίας αποφάσισε να θεσπίσει χαμηλότερα όρια για τα μεγάλα ανοίγματα μεγάλων εγχώριων μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων που έχουν υψηλό χρέος, ώστε να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι από την επιτάχυνση του χρηματοπιστωτικού κύκλου και τη συνεχή ανοδική τάση του χρέους των εν λόγω επιχειρήσεων. Επιπλέον, η Nationale Bank van België/Banque Nationale de Belgique πρότεινε ένα διττό μέτρο αντιμετώπισης των κινδύνων του τομέα των ακινήτων: μια γενική προσαύξηση κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες της στάθμισης κινδύνου για ανοίγματα στο χαρτοφυλάκιο λιανικής (από δάνεια ασφαλιζόμενα με υποθήκες εγχώριων ακινήτων) τραπεζών που εφαρμόζουν την προσέγγιση εσωτερικών διαβαθμίσεων (internal ratings-based – IRB) και ένα επιπλέον, ευαίσθητο στον κίνδυνο στοιχείο, το οποίο αφορά το προφίλ κινδύνου του χαρτοφυλακίου στεγαστικών δανείων κάθε τράπεζας που εφαρμόζει την παραπάνω προσέγγιση. Το μέτρο αυτό έχει ως στόχο να αυξήσει την ανθεκτικότητα των τραπεζών που εφαρμόζουν την προσέγγιση IRB σε μακροπροληπτικούς κινδύνους συνδεόμενους με εξελίξεις στην αγορά ακινήτων και με την αυξανόμενη ευπάθεια των δανειοληπτών.

Συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να παρέχει αναλυτική, στατιστική, υλικοτεχνική και διοικητική υποστήριξη στη Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ), η οποία είναι επιφορτισμένη με τις καθημερινές εργασίες του ΕΣΣΚ. Το ΕΣΣΚ είναι αρμόδιο για τη μακροπροληπτική επίβλεψη του χρηματοπιστωτικού συστήματος της ΕΕ, καθώς και για την πρόληψη και τον περιορισμό των συστημικών κινδύνων.

Η ΕΚΤ συνεισέφερε τακτικά στον εντοπισμό και την παρακολούθηση δυνητικών συστημικών κινδύνων σε συνεχή βάση από το ΕΣΣΚ και παρείχε γενική υποστήριξη στο ερευνητικό του έργο. Π.χ. η ΕΚΤ συνεργάστηκε με την ομάδα δράσης υψηλού επιπέδου για τα ασφαλή περιουσιακά στοιχεία (High‑Level Task Force on Safe Assets) του ΕΣΣΚ, η οποία συστάθηκε με σκοπό να διερευνήσει τα πρακτικά ζητήματα που συνδέονται με τίτλους εξασφαλισμένους με κρατικά ομόλογα (sovereign bond-backed securities – SBBS). Τα κύρια ευρήματα της ομάδας δράσης και η τεχνική ανάλυση στην οποία βασίστηκαν παρουσιάστηκαν σε δίτομη έκθεση που δημοσιεύθηκε. Επιπλέον, η ΕΚΤ συνέβαλε σε μια σειρά δημοσιευμένων δοκιμίων εργασίας σχετικά με τους παραπάνω τίτλους.

Όσον αφορά τον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα της ΕΕ, η ΕΚΤ συνέβαλε στη σύνταξη του τρίτου τεύχος του “EU Shadow Banking Monitor”, στο οποίο γίνεται επισκόπηση των εξελίξεων στον τομέα, με έμφαση στην αξιολόγηση των δυνητικών κινδύνων για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Επίσης στη μη τραπεζική σφαίρα, η ΕΚΤ συνέβαλε στην έκθεση “Macroprudential provisions, measures and instruments for insurance” του ΕΣΣΚ, η οποία δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2018. Η έκθεση χρησιμεύει ως βάση των υπό εξέλιξη συζητήσεων σχετικά με την οδηγία “Φερεγγυότητα ΙΙ” για την ενίσχυση του κανονιστικού πλαισίου που διέπει τις ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές επιχειρήσεις από μακροπροληπτική σκοπιά.

Η ΕΚΤ συμπροήδρευσε ομάδας εμπειρογνωμόνων στην οποία ανατέθηκε να ανταποκριθεί στο αίτημα του Συμβουλίου της ΕΕ προς το ΕΣΣΚ “να αναπτύξει μακροπροληπτικές προσεγγίσεις για την πρόληψη της εμφάνισης προβλημάτων ΜΕΔ σε ολόκληρο το σύστημα, λαμβανομένων δεόντως υπόψη των φιλοκυκλικών επιπτώσεων των μέτρων για την αντιμετώπιση των αποθεμάτων ΜΕΔ και των δυνητικών επιπτώσεων στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα”. Η έκθεση που δημοσιεύθηκε εντοπίζει παράγοντες που συμβάλλουν σε αυξήσεις των ΜΕΔ σε επίπεδο συστήματος, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι δεν φαίνεται αναγκαία μια ριζική αλλαγή του υπάρχοντος συνόλου μακροπροληπτικών εργαλείων, καίτοι θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο κάποιων βελτιωτικών τροποποιήσεων.

Επιπλέον, η ΕΚΤ προήδρευσε της ομάδας εργασίας που διαμόρφωσε τα υποθετικά δυσμενή σενάρια του ΕΣΣΚ για την πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων 2018 της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών και την αντίστοιχη άσκηση για τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA), ενώ προσέφερε και καίριας σημασίας υποστήριξη τόσο σε τεχνικό επίπεδο όσο και στην κατασκευή και εκτίμηση οικονομετρικών υποδειγμάτων. Επιπλέον, τον Δεκέμβριο του 2018 η ΕΚΤ φιλοξένησε ετήσια ημερίδα με θέμα τις ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων.

Τέλος, συνέχισε να υποστηρίζει το ΕΣΣΚ στο αναλυτικό του έργο επί του μεγάλου όγκου δεδομένων τα οποία καθίστανται διαθέσιμα στο πλαίσιο του Κανονισμού για τις Υποδομές των Ευρωπαϊκών Αγορών. Το έργο αυτό κατέστησε δυνατή τη μετάβαση στην ημερήσια συλλογή, επεξεργασία και ανάλυση δεδομένων. Με τη συμβολή της στο αναλυτικό του έργο, η ΕΚΤ υποστηρίζει επί του παρόντος το ΕΣΣΚ, τις συμβουλευτικές επιτροπές αυτού και τις επιμέρους δομές τους, στην πληρέστερη και πιο άμεση παρακολούθηση της αγοράς παραγώγων.

Λεπτομερέστερες πληροφορίες σχετικά με το ΕΣΣΚ δημοσιεύονται στον δικτυακό του τόπο και στις ετήσιες εκθέσεις του.

3.3 Μικροπροληπτικές ενέργειες για τη διασφάλιση της ευρωστίας επιμέρους τραπεζών

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2018 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε να συμβάλλει στη σταθερότητα του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα και στη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού για όλες τις τράπεζες στη ζώνη του ευρώ. Οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ έχουν αυξήσει την ανθεκτικότητά τους τα τελευταία χρόνια, αλλά εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις.

Μια από τις πιο πιεστικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες στη ζώνη του ευρώ είναι η έλλειψη κερδών. Παρότι η κατάσταση έχει βελτιωθεί σε γενικές γραμμές, εξακολουθούν να πιέζονται να προσαρμόσουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα. Εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη να βρουν τρόπους ώστε να διασφαλίσουν βιώσιμη κερδοφορία καθ’ όλη τη διάρκεια του οικονομικού κύκλου. Το 2018 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ οριστικοποίησε και δημοσίευσε θεματική εξέταση σχετικά με την κερδοφορία και τα επιχειρηματικά μοντέλα. Η εξέταση διαπίστωσε ότι η κατάσταση διαφέρει πολύ μεταξύ τραπεζών, καθώς και ότι οι ικανότητες στρατηγικού συντονισμού αποτελούν παράγοντα που επηρεάζει σημαντικά την κερδοφορία των τραπεζών. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ θα συνεχίσει να παρακολουθεί την κατάσταση και να υποβάλλει σε έλεγχο τα επιχειρηματικά μοντέλα των τραπεζών.

Μετά την κερδοφορία, δεύτερο κατά σειρά πρόβλημα για τον τραπεζικό τομέα της ζώνης του ευρώ συνεχίζουν να αποτελούν τα προβληματικά στοιχεία ενεργητικού που παραμένουν στους ισολογισμούς των τραπεζών, όπως τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ). Τα ΜΕΔ έχουν αρνητική επίδραση στα κέρδη και την ανθεκτικότητα και μειώνουν την ικανότητά των τραπεζών να χρηματοδοτούν την οικονομία. Παρότι η επίλυση του προβλήματος βαρύνει πρωτίστως τις αφορώμενες τράπεζες, αποτέλεσε άμεση προτεραιότητα των αρχών της ΕΕ (όπως καταδεικνύει το Σχέδιο Δράσης της ΕΕ για την αντιμετώπιση των ΜΕΔ στην Ευρώπη) και ειδικότερα της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Ήδη από τον Μάρτιο του 2017 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ είχε δημοσιεύσει έγγραφο ποιοτικών κατευθύνσεων για την αντιμετώπιση των ΜΕΔ. Τον Μάρτιο του 2018 εκδόθηκε συμπλήρωμα του εγγράφου κατευθύνσεων, το οποίο καθορίζει τις εποπτικές προσδοκίες όσον αφορά τον σχηματισμό προβλέψεων για νέα ΜΕΔ. Τον Ιούλιο του 2018 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ανακοίνωσε περαιτέρω ενέργειες για τη διαχείριση του αποθέματος των ΜΕΔ.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε να βελτιώνει τα εργαλεία και τις μεθόδους της. Μετά τις δημόσιες διαβουλεύσεις που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2018, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δημοσίευσε τον Νοέμβριο του 2018 τους τελικούς οδηγούς για τις τράπεζες σχετικά με την εσωτερική διαχείριση του κεφαλαίου και της ρευστότητας (δηλ. την Εσωτερική Διαδικασία Αξιολόγησης της Κεφαλαιακής Επάρκειας – ICAAP – και την Εσωτερική Διαδικασία Αξιολόγησης της Επάρκειας Ρευστότητας – ILAAP). Σε συνάρτηση με τη συνεχιζόμενη Στοχευμένη Αξιολόγηση Εσωτερικών Υποδειγμάτων (Τargeted Review of Internal Models – TRIM), τον Νοέμβριο του 2018 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δημοσίευσε επίσης, μετά από δημόσια διαβούλευση, το πρώτο κεφάλαιο του οδηγού εσωτερικών υποδειγμάτων της. Επιπρόσθετα, εξέδωσε οδηγούς σχετικά με την αξιολόγηση αιτήσεων αδειοδότησης, οι οποίοι καλύπτουν και τα πιστωτικά ιδρύματα χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (fintech). Ένας άλλος οδηγός, που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2018, αφορούσε τις επιτόπιες επιθεωρήσεις και τις διερευνήσεις των εσωτερικών υποδειγμάτων και στόχος του ήταν να εξηγήσει τον τρόπο διενέργειας αυτών των επιθεωρήσεων. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέβαλε επίσης στην άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών για τις ευρωπαϊκές τράπεζες (βλ. Πλαίσιο 4).

Το 2018 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συμμετείχε επίσης στη διαχείριση του θέματος της πτώχευσης μιας σημαντικής τράπεζας της ζώνης του ευρώ. Το συγκεκριμένο περιστατικό κατέστησε σαφές ότι απαιτείται περαιτέρω εναρμόνιση των κανόνων για την αντιμετώπιση περιπτώσεων πτώχευσης τραπεζών. Και ενώ η ΕΚΤ δεν έχει αρμοδιότητες σχετικές με την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, το περιστατικό αυτό κατέδειξε την ανάγκη πιο εναρμονισμένης προσέγγισης του θέματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ είναι διαθέσιμες στον δικτυακό της τόπο και στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2018.

3.4 Η συμβολή της ΕΚΤ στην ενίσχυση της τραπεζικής ένωσης και της ένωσης κεφαλαιαγορών

Μία δεκαετία μετά την εκδήλωση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, οι κυριότερες μεταρρυθμίσεις του κανονιστικού πλαισίου που συνέβαλαν στη δημιουργία ενός ανθεκτικότερου χρηματοπιστωτικού τομέα βαίνουν προς ολοκλήρωση. Παρά τη σημαντική πρόοδο που σημειώθηκε την τελευταία δεκαετία, χρειάζεται να επιλυθούν ακόμη ορισμένα νομικά και θεσμικά ζητήματα ώστε οι ευρωπαϊκές τράπεζες να λειτουργούν εντός ενός πραγματικά ενοποιημένου πλαισίου και οι χρήστες χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών να απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματα μιας ενιαίας τραπεζικής αγοράς. Απαιτούνται επίσης περαιτέρω προσπάθειες για την ανάπτυξη των κεφαλαιαγορών, με ταυτόχρονη ενίσχυση του κανονιστικού και εποπτικού πλαισίου του μη τραπεζικού χρηματοπιστωτικού τομέα.

Η ΕΚΤ συνέβαλε και το 2018 στις εν εξελίξει συζητήσεις σχετικά με την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης και της ένωσης κεφαλαιαγορών (capital markets union – CMU), που αμφότερες συμβάλλουν στην αποτελεσματικότερη λειτουργία της ΟΝΕ. Η θέσπιση ενός κοινού μηχανισμού ασφαλείας για το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης (Single Resolution Fund – SRF) και ενός ευρωπαϊκού συστήματος ασφάλισης των καταθέσεων (European deposit insurance scheme – EDIS) θα διευκολύνουν τη μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική ενοποίηση και θα ενισχύσουν την αξιοπιστία της τραπεζικής ένωσης. Η δημιουργία πιο ενοποιημένων χρηματοπιστωτικών αγορών θα συμβάλει στην αποτελεσματικότερη κατανομή των πιστώσεων και θα διευκολύνει τον επιμερισμό κινδύνων του ιδιωτικού τομέα και τη διαφοροποίηση των πηγών χρηματοδότησης της πραγματικής οικονομίας.

Τον Ιούνιο του 2018 οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων των 27 κρατών‑μελών της ΕΕ συμφώνησαν επί μιας πρώτης σειράς αποφάσεων σχετικά με τη μεταρρύθμιση της ΟΝΕ, συμπεριλαμβανομένης της ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης. Ειδικότερα, συμφώνησαν ότι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (European Stability Mechanism) θα παράσχει τον κοινό μηχανισμό ασφαλείας για το SRF, οι όροι αναφοράς του οποίου εγκρίθηκαν μετέπειτα τον Δεκέμβριο του 2018. Επιπλέον, αποφάσισαν να ξεκινήσει η εκπόνηση οδικού χάρτη για την έναρξη πολιτικών διαπραγματεύσεων σχετικά με το EDIS. Τον Δεκέμβριο του 2018 συμφώνησαν τη σύσταση ομάδας εργασίας υψηλού επιπέδου με αντικείμενο τις επόμενες ενέργειες σχετικά με το EDIS.

Στο πλαίσιο της υποστήριξης που παρέχει προς όργανα της ΕΕ αναφορικά με τη θέσπιση ενός κοινού μηχανισμού ασφαλείας για το SRF, η ΕΚΤ εξέφρασε τις απόψεις της σε νομική της γνώμη σχετικά με πρόταση κανονισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου. Ειδικότερα, επισήμανε ότι ο μηχανισμός ασφαλείας θα πρέπει να υποστηρίζει όλα τα πιθανά μέτρα που λαμβάνονται από το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης (ΕΣΕ), συμπεριλαμβανομένης της παροχής στήριξης φερεγγυότητας και ρευστότητας σε ιδρύματα που τελούν υπό εξυγίανση. Επίσης, η διαδικασία λήψης αποφάσεων αναφορικά με τις εκταμιεύσεις του μηχανισμού ασφαλείας θα πρέπει να είναι ταχεία και να μην καθυστερεί τη λήψη και εκτέλεση των αποφάσεων εξυγίανσης του ΕΣΕ.

Επιπλέον, η ΕΚΤ εκτιμά ότι η μείωση κινδύνων που έχει συντελεστεί διευκολύνει να προχωρήσει ο πολιτικός διάλογος για το EDIS. Από αυτή την άποψη είναι σημαντικό να τηρηθεί όσο το δυνατόν πιο πιστά ο οδικός χάρτης του Ιουνίου του 2016. Σχετικά με τις προϋποθέσεις υλοποίησης τoυ EDIS, η ΕΚΤ εκτιμά ότι αυτές πρέπει να είναι ανάλογες του βαθμού επιμερισμού των κινδύνων στο πρώτο στάδιο του συστήματος. Επίσης, κατέστησε σαφές ότι κατά την εξέταση διαφόρων μοντέλων σχεδιασμού για το πρώτο στάδιο του EDIS θα ήταν προτιμότερο να επιλεγεί η συγκρότηση ενός κεντρικού ταμείου, ώστε το σύστημα να διαθέτει επαρκείς οικονομικούς πόρους και πλαίσιο διακυβέρνησης που επιτρέπει την ταχεία από κοινού λήψη αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η ΕΚΤ εξακολούθησε επίσης να παρέχει τεχνικές συμβουλές σχετικά με το EDIS. Συγκεκριμένα, υπέβαλε την επικαιροποιημένη ποσοτική ανάλυσή της σχετικά με την ικανότητα απορρόφησης ζημιών του EDIS^[45] στην ομάδα εργασίας με αντικείμενο την ενίσχυση της τραπεζικής ένωσης (Ad Hoc Working Party on the Strengthening of the Banking Union). Σύμφωνα με την ανάλυση, ένα πλήρως χρηματοδοτούμενο ευρωπαϊκό ταμείο ασφάλισης των καταθέσεων θα είναι ικανό να καλύπτει την καταβολή αποζημιώσεων σε περίπτωση πολύ σοβαρής διαταραχής. Επίσης δεν θα υπάρχουν ανεπιθύμητες συστηματικές επιδοτήσεις εντός του EDIS, με την έννοια ότι ορισμένα τραπεζικά συστήματα θα συνεισφέρουν συστηματικά λιγότερα από όσα λαμβάνουν, ακόμη και σε περιπτώσεις διαταραχών που αφορούν συγκεκριμένες χώρες.

Επιπλέον, η ΕΚΤ παρακολούθησε προσεκτικά και συνέβαλε στον συναφή διάλογο για τα μέτρα μείωσης των κινδύνων. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Συμβουλίου του Ιουνίου 2016, για την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης απαιτούνται περαιτέρω μέτρα μείωσης και επιμερισμού των κινδύνων στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Η ΕΚΤ ως κεντρική τράπεζα και ως αρχή τραπεζικής εποπτείας ενδιαφέρεται άμεσα για τη συνέχιση της μείωσης των κινδύνων, προκειμένου να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα του τραπεζικού συστήματος και της τραπεζικής ένωσης εν γένει. Το 2018, μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης, συνέβαλε στη σύνταξη κοινής έκθεσης με τίτλο “Μonitoring report on risk reduction indicators”, στην οποία παρουσιάζει επικαιροποιημένες εκτιμήσεις για την εξέλιξη των κινδύνων εντός της τραπεζικής ένωσης. Σε ομιλία του στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο τον Μάιο του 2018, ο Πρόεδρος της ΕΚΤ εξήγησε ότι ο διχασμός μεταξύ μείωσης και επιμερισμού των κινδύνων που χαρακτηρίζει τον διάλογο είναι από πολλές απόψεις τεχνητός. Με το σωστό πλαίσιο πολιτικής, αυτοί οι δύο στόχοι αλληλοϋποστηρίζονται.

Η ΕΚΤ υποστηρίζει ένθερμα την ένωση κεφαλαιαγορών από την έναρξη του εγχειρήματος. Όπως υπενθύμισε στη Financial Stability Review του Νοεμβρίου 2018, απαιτείται περαιτέρω πρόοδος σ’ αυτόν τον τομέα, καθώς μια πλήρως ανεπτυγμένη ένωση κεφαλαιαγορών μπορεί δυνητικά να επιταχύνει τον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης και να συμβάλει αποφασιστικά στην ενίσχυση της αρχιτεκτονικής του χρηματοπιστωτικού συστήματος και του εποπτικού καθεστώτος της ΕΕ. Επισημαίνεται σχετικώς ότι απαραίτητη προϋπόθεση για μια πλήρως ανεπτυγμένη ένωση κεφαλαιαγορών είναι να διευρυνθεί ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών. Ως εκ τούτου, είναι πολύ σημαντική η ολοκλήρωση των διαφόρων νομοθετικών πρωτοβουλιών που περιγράφονται στο Σχέδιο Δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών (CMU Action Plan). Επιπλέον, στην έκθεσή της “Financial integration in Europe” του Μαΐου 2018 η ΕΚΤ υπέδειξε διάφορους άξονες δράσης, όπως προέκυψαν από τις μελέτες της, με τους οποίους θα μπορούσαν να υπάρξουν ακόμη μεγαλύτερα οφέλη για την ένωση κεφαλαιαγορών από τον επιμερισμό των κινδύνων. Οι άξονες αυτοί δίνουν έμφαση στη σημασία των ασφαλισττικών μεταρρυθμίσεων και των θεσμικών επενδύσεων, στη σημασία της προώθησης της εξοικείωσης του κοινού με χρηματοπιστωτικά θέματα και στη σημασία της βελτίωσης της εναρμόνισης των πτωχευτικών πλαισίων στην Ευρώπη.

Όπως αντανακλάται στην πορεία που περιγράφεται στο Σχέδιο Δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο μη τραπεζικός χρηματοπιστωτικός τομέας αναμένεται να αποκτήσει αυξανόμενο ρόλο στη χρηματοδότηση της οικονομίας της ζώνης του ευρώ. Αυτή η εξέλιξη διανοίγει πολλές ευκαιρίες μεγαλύτερης διαφοροποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αλλά καθώς η χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση θα μετατοπίζεται από τις τράπεζες προς μη τραπεζικά ιδρύματα είναι πιθανόν ότι θα μετατοπίζονται αντίστοιχα οι υπάρχοντες κίνδυνοι και θα εμφανίζονται νέοι. Για τον λόγο αυτό, η ΕΚΤ το 2018 υπογράμμισε τη σημασία ανάπτυξης εργαλείων περιορισμού των κινδύνων στον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα. Π.χ. τα νομοθετικά όργανα της ΕΕ θα πρέπει να θεσπίσουν μακροπροληπτικά εργαλεία ειδικά σχεδιασμένα για την αντιμετώπιση των συστημικών κινδύνων που συνδέονται με αναντιστοιχίες ρευστότητας και τη χρήση μόχλευσης στα αμοιβαία κεφάλαια επενδυτικού χαρακτήρα.

4 Ομαλή λειτουργία των υποδομών της αγοράς και των πληρωμών

Το Ευρωσύστημα διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη, τη λειτουργία και την επίβλεψη των υποδομών της αγοράς που εξασφαλίζουν την απρόσκοπτη ροή πληρωμών, τίτλων και ασφαλειών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Από την εισαγωγή του ευρώ το 1999, η συμβολή του ήταν μεγάλη στην αναδιαμόρφωση και ενοποίηση των υποδομών για πληρωμές μεγάλων ποσών, μετασυναλλακτικές υπηρεσίες επί χρηματοοικονομικών προϊόντων και, πιο πρόσφατα, για υπηρεσίες άμεσων πληρωμών μικρής αξίας. Επίσης, το Ευρωσύστημα παρακολουθεί την εξέλιξη της διαδικασίας ψηφιακού μετασχηματισμού ούτως ώστε οι υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών να παραμένουν ασφαλείς και αποδοτικές.

4.1 Υπηρεσίες TARGET

Οι Υπηρεσίες TARGET του Ευρωσυστήματος περιλαμβάνουν τρεις συνιστώσες: (α) το TARGET2, σύστημα διακανονισμού σε πραγματικό χρόνο για τις πληρωμές σε ευρώ που συνδέονται με τις πράξεις νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος, καθώς και για διατραπεζικές και εμπορικές συναλλαγές, (β) το TARGET2‑Securities (T2S), ενιαία πλατφόρμα για τον διακανονισμό τίτλων σε όλη την Ευρώπη και (γ) την υπηρεσία για τον διακανονισμό άμεσων πληρωμών του TARGET (TARGET Instant Payment Settlement – TIPS), η οποία επιτρέπει στους φορείς παροχής υπηρεσιών πληρωμών να προσφέρουν στους πελάτες τους μεταφορά κεφαλαίων σε πραγματικό χρόνο όλο το 24ωρο, κάθε ημέρα του έτους. Και στις τρεις υπηρεσίες ο διακανονισμός γίνεται σε χρήμα κεντρικής τράπεζας, εξαλείφοντας έτσι τον πιστωτικό κίνδυνο κατά τον διακανονισμό των συναλλαγών.

Περισσότερες από 1.700 τράπεζες χρησιμοποιούν το TARGET2 για τη διενέργεια συναλλαγών σε ευρώ, είτε για δικό τους λογαριασμό είτε για λογαριασμό πελατών τους. Αν συνυπολογιστούν τα υποκαταστήματα και οι θυγατρικές, περισσότερες από 52.000 τράπεζες ανά τον κόσμο είναι προσβάσιμες μέσω του TARGET2. Το 2018 το TARGET2 επεξεργαζόταν 346.834 πληρωμές ημερησίως κατά μέσο όρο, με μέση ημερήσια αξία 1,7 τρισεκ. ευρώ.

Ένα έτος μετά το τελευταίο κύμα μετάπτωσης στο T2S, η σύνδεση της κορώνας Δανίας με την πλατφόρμα διακανονισμού αποτέλεσε σημαντικό ορόσημο, καθώς για πρώτη φορά ένα άλλο νόμισμα πλην του ευρώ έγινε διαθέσιμο για διακανονισμό με παράδοση έναντι πληρωμής στο T2S κάνοντας χρήση της πολυνομισματικής λειτουργικότητας της πλατφόρμας. Το 2018 το T2S επεξεργαζόταν 572.172 συναλλαγές ημερησίως κατά μέσο όρο, με μέση ημερήσια αξία 925,69 δισεκ. ευρώ.

Τον Νοέμβριο του 2018 το Ευρωσύστημα εγκαινίασε το TIPS, το οποίο προσφέρει οριστικό και αμετάκλητο διακανονισμό άμεσων πληρωμών σε ευρώ οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας και οποιαδήποτε ημέρα του έτους σε λιγότερο από 10 δευτερόλεπτα. Το TIPS αναπτύχθηκε για να διευκολύνει τη διενέργεια άμεσων πληρωμών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Βασίζεται στις Άμεσες Μεταφορές Πίστωσης του SEPA (SCT Inst) – σχήμα πανευρωπαϊκών άμεσων πληρωμών το οποίο έχει ήδη υιοθετηθεί από 2.000 και πλέον φορείς παροχής υπηρεσιών πληρωμών σε 16 χώρες. Επιπλέον, το TIPS αναπτύχθηκε ως επέκταση του TARGET2, που ήδη προσφέρει ένα εκτεταμένο δίκτυο συμμετεχόντων σε όλη την Ευρώπη το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί από το TIPS.

Το TIPS μπορεί εν τέλει να αποκτήσει ευρύτερη εμβέλεια και κλίμακα, αξιοποιώντας το υφιστάμενο δίκτυο συμμετεχόντων στο TARGET2 και τους προσβάσιμους κωδικούς αναγνώρισης τράπεζας (BIC). Προσφέρονται ευέλικτες επιλογές αλληλεπίδρασης με το TIPS, έτσι ώστε διαφορετικά είδη χρηστών να έχουν πρόσβαση στην πλατφόρμα μέσω διαφορετικών λειτουργιών.

4.2 Διατήρηση της ασφάλειας και της αποδοτικότητας των χρηματοπιστωτικών υποδομών κατά τη διαδικασία ψηφιακού μετασχηματισμού

Καθώς προχωρεί η ευρωπαϊκή ενοποίηση, οι υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών και οι πληρωμές υπόκεινται στη γενικευμένη διαδικασία ψηφιακού μετασχηματισμού που συντελείται στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στην κοινωνία εν γένει. Το Ευρωσύστημα ανταποκρίνεται στη διπλή πρόκληση ενθαρρύνοντας την ενοποίηση και την καινοτομία στο πλαίσιο του ρόλου του ως καταλύτη. Επίσης, το Ευρωσύστημα προάγει την ασφάλεια και την αποδοτικότητα των υποδομών της αγοράς και των πληρωμών βάσει της αρμοδιότητάς του να ασκεί επίβλεψη.

Στον τομέα των πληρωμών, το Ευρωσύστημα προωθεί σταθερά τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης και καινοτομίας. Η αξιολόγηση της μετάπτωσης στον Ενιαίο Χώρο Πληρωμών σε Ευρώ (SEPA) δείχνει ότι επιτεύχθηκε τυποποίηση των μεταφορών πιστώσεων και των άμεσων χρεώσεων σε ευρώ και ότι ο αντίκτυπός της στις πληρωμές είναι θετικός. Ωστόσο, “η διάκριση με βάση τον IBAN”, δηλ. η πρακτική των πιστωτών να μη δέχονται άμεσες χρεώσεις σε μη εγχώριους λογαριασμούς πληρωμών, δεν έχει εξαλειφθεί εντελώς ακόμη. Περαιτέρω ενέργειες απαιτούνται επίσης για την ανάπτυξη λύσεων ηλεκτρονικής εντολής για άμεσες χρεώσεις SEPA, ενώ ο SEPA για τις κάρτες δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη. Η ΕΚΤ ενθαρρύνει τα ευρωπαϊκά σχήματα καρτών να προωθούν τη διαλειτουργικότητα και την πλήρη πανευρωπαϊκή κάλυψη, ώστε οποιαδήποτε κάρτα να μπορεί να χρησιμοποιείται σε οποιοδήποτε τερματικό.

Υπό την αιγίδα του Συμβουλίου Πληρωμών Μικρής Αξίας σε Ευρώ (ERPB) – φόρουμ υψηλού επιπέδου υπό την προεδρία της ΕΚΤ το οποίο ενθαρρύνει την ανάπτυξη ολοκληρωμένης, καινοτόμου και ανταγωνιστικής αγοράς για πληρωμές μικρής αξίας σε ευρώ στην ΕΕ – συνεχίστηκαν οι εργασίες για την τυποποίηση των καρτών, σε συνδυασμό με την προώθηση καινοτομιών στον τομέα των πληρωμών μικρής αξίας, δηλ. στις άμεσες πληρωμές και τις πληρωμές μεταξύ ιδιωτών μέσω κινητών συσκευών, καθώς και για την πρόσβαση σε υπηρεσίες πληρωμών μικρής αξίας.

Στον τομέα των υπηρεσιών εκκίνησης πληρωμών, δηλ. των ηλεκτρονικών υπηρεσιών με πρόσβαση στον λογαριασμό πληρωμών ενός χρήστη που επιτρέπουν την έναρξη εντολής για τη μεταφορά κεφαλαίων εκ μέρους του και με τη συγκατάθεσή του και μετά από εξακρίβωση της ταυτότητας του χρήστη, το ERPB αποφάσισε να ορίσει κοινό σύνολο τεχνικών, λειτουργικών και επιχειρησιακών απαιτήσεων για την αποδοτική και πανευρωπαϊκή παροχή υπηρεσιών εκκίνησης πληρωμών. Στον τομέα της ηλεκτρονικής τιμολόγησης (e‑invoicing), το ERPB επικεντρώθηκε στην υιοθέτηση μηνύματος αιτήματος πληρωμής βάσει του ISO 20022 και στην περαιτέρω εναρμόνιση μεταξύ των φορέων παροχής υπηρεσιών ηλεκτρονικής προβολής και πληρωμής τιμολογίων (Electronic Invoice Presentment and Payment – EIPP).

Στον τομέα των τίτλων, το Ευρωσύστημα συνέχισε να προωθεί την εναρμόνιση του T2S και των μετασυναλλακτικών εργασιών προσαρμόζοντας το πλαίσιο παρακολούθησής του προκειμένου η εναρμόνιση των μετασυναλλακτικών υπηρεσιών να λάβει υπόψη την ολοκλήρωση της μετάπτωσης στο T2S. Το 85% των αγορών που συμμετέχουν στο T2S συμμορφώνεται προς τα πρότυπα εναρμόνισης τα οποία αυτό εισάγει, αλλά απαιτείται περαιτέρω επεξεργασία σε επίπεδο αγορών για να ενισχυθεί η συμμόρφωσή τους προς τα πρότυπα του T2S που αφορούν εταιρικές ενέργειες.

Στον τομέα της διαχείρισης ασφαλειών, η ΕΚΤ, σε συνεργασία με βασικούς φορείς της ευρωπαϊκής χρηματοπιστωτικής αγοράς, παρέδωσε μια πρώτη σειρά εναρμονισμένων επιχειρησιακών διαδικασιών και ροών εργασίας βάσει των μηνυμάτων ISO 20022 για τη διαχείριση ασφαλειών. Ειδικότερα, το 2018 δημοσιεύθηκαν έκθεση εναρμόνισης σχετικά με την τριμερή διαχείριση ασφαλειών καθώς και έκθεση εναρμόνισης σχετικά με εταιρικές ενέργειες και η ΕΚΤ υπολογίζει στη στήριξη των συμμετεχόντων στην αγορά για την εφαρμογή των προτάσεων εναρμόνισης που περιέχονται σε αυτές τις εκθέσεις, ιδίως για την προώθηση της ανάπτυξης του νέου Συστήματος Διαχείρισης Ασφαλειών του Ευρωσυστήματος (ECMS).

Στον τομέα της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (fintech), ερευνήθηκαν σε μεγαλύτερο βάθος και έκταση οι συνέπειες της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού (Distributed Ledger Technology – DLT) για τις υποδομές της χρηματοπιστωτικής αγοράς της Ευρώπης. Το 2018 το κοινό ερευνητικό πρόγραμμα της ΕΚΤ και της Τράπεζας της Ιαπωνίας για την αξιολόγηση της δυνητικής χρήσης της τεχνολογίας DLT στις υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών συνεχίστηκε με την ολοκλήρωση της 2ης φάσης του Προγράμματος Stella. Αναλύθηκε μια πραγματικά καινοτόμος προσέγγιση για την επίτευξη διαλειτουργικότητας μεταξύ καθολικών, η οποία δεν απαιτεί σύνδεση ή θεσμικές ρυθμίσεις μεταξύ τους.

Για την ασφάλεια και την αποδοτικότητα των υποδομών των χρηματοπιστωτικών αγορών και των πληρωμών, το Ευρωσύστημα θέτει στόχους επίβλεψης με ειδικούς κανονισμούς, πρότυπα, κατευθυντήριες γραμμές και συστάσεις και ασκεί τα καθήκοντά του στον τομέα της επίβλεψης συλλέγοντας συναφείς πληροφορίες, αξιολογώντας τις πληροφορίες με βάση τους στόχους επίβλεψης και επιφέροντας αλλαγές, όπου απαιτείται. Το 2018 η επίβλεψη εκ μέρους του Ευρωσυστήματος ενισχύθηκε περαιτέρω μέσω της ενισχυμένης αναφοράς για μείζονα συμβάντα από παρόχους υπηρεσιών πληρωμών,^[46] συστήματα πληρωμών και σχήματα πληρωμών.

Με βάση τη συνεχή παρακολούθηση της απάτης μέσω καρτών, το Ευρωσύστημα δημοσίευσε την πέμπτη έκθεσή του για την απάτη μέσω καρτών το 2018. Η έκθεση έδειξε αντιστροφή της τάσης, με μικρή μείωση των ποσοστών απάτης μέσω καρτών που έχουν εκδοθεί στον SEPA και σημαντική πτώση της απάτης μέσω καρτών σε ΑΤΜ. Ωστόσο, η απάτη σε ηλεκτρονικές συναλλαγές (online fraud) συνεχίζει να αυξάνεται (αν και με βραδύτερο ρυθμό από ό,τι ο αριθμός συναλλαγών που δεν απαιτούν χρήση της κάρτας σε φυσική μορφή) και αντιπροσωπεύει σχεδόν τα 3/4 της συνολικής απάτης μέσω καρτών.

Όσον αφορά την επίβλεψη των συστημάτων διακανονισμού τίτλων, η ΕΚΤ συμμετέχει, μαζί με τις άλλες κεντρικές τράπεζες της ζώνης του ευρώ, στην αδειοδότηση και τακτική αξιολόγηση και παρακολούθηση των κεντρικών αποθετηρίων τίτλων (ΚΑΤ) βάσει του Κανονισμού ΚΑΤ ως η κεντρική τράπεζα έκδοσης του ευρώ. Το 2018 το Ευρωσύστημα γνωμοδότησε για την αδειοδότηση πέντε ΚΑΤ και για την αδειοδότηση ενός ΚΑΤ για παροχή επικουρικών υπηρεσιών τραπεζικού τύπου.

Το 2018 ξεκίνησε η πρώτη πλήρης αξιολόγηση του T2S εν λειτουργία με βάση τις Αρχές CPMI‑IOSCO για τις υποδομές χρηματοπιστωτικών αγορών. Η αξιολόγηση διενεργείται από το Ευρωσύστημα σε διαβούλευση με τη Συμφωνία Συνεργασίας T2S, η οποία αποτελείται από φορείς επίβλεψης και εποπτείας των ΚΑΤ που χρησιμοποιούν υπηρεσίες T2S, κεντρικές τράπεζες έκδοσης νομισμάτων που διακανονίζονται στο T2S, και την Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών.

Στον τομέα των κεντρικών αντισυμβαλλομένων (central counterparties – CCP), το Ευρωσύστημα συνέχισε να συμβάλλει στις δραστηριότητες των σωμάτων εποπτών που συστάθηκαν βάσει του Κανονισμού για τις Υποδομές των Ευρωπαϊκών Αγορών (EMIR). Ο αυξανόμενος ρόλος των CCP ενισχύει την ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αλλά ταυτόχρονα συγκεντρώνει κινδύνους ρευστότητας, οι οποίοι μπορεί να επηρεάσουν την αγορά χρήματος και την ομαλή λειτουργία των συστημάτων πληρωμών, καθιστώντας αναγκαία την παροχή ρευστότητας κεντρικής τράπεζας, ιδίως σε έκτακτες περιστάσεις. Το Ευρωσύστημα χρειάζεται κατάλληλο πλαίσιο για να παρακολουθεί, να αξιολογεί και, όπου απαιτείται, να αντιμετωπίζει αυτούς τους κινδύνους, τόσο εντός της ΕΕ όσο και σε τρίτες χώρες. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό διότι μεγάλο μέρος των διαδικασιών εκκαθάρισης πραγματοποιείται στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η υιοθέτηση αναθεωρημένου εποπτικού πλαισίου για τους CCP εξακολουθεί να έχει κρίσιμη και επείγουσα σημασία.

5 Προσπάθειες υποστήριξης της λειτουργίας των αγορών και χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες που παρέχονται προς άλλα ιδρύματα

Ως απάντηση στις αυξανόμενες ανησυχίες για τη βιωσιμότητα του δείκτη ΕΟΝΙΑ, το 2017 η ΕΚΤ άρχισε να σχεδιάζει ένα νέο επιτόκιο αναφοράς, το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο του ευρώ (euro short-term rate – €STR), το οποίο θα βασίζεται εξ ολοκλήρου σε στατιστική πληροφόρηση που αφορά συναλλαγές στη χρηματαγορά. Η μεθοδολογία κατάρτισης του €STR δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2018 μετά τη γενικώς ευνοϊκή υποδοχή του σε δύο δημόσιες διαβουλεύσεις και στη συνέχεια η ομάδα εργασίας για τα επιτόκια μηδενικού κινδύνου του ευρώ εισηγήθηκε την αντικατάσταση του ΕΟΝΙΑ από το €STR. Ως εκ τούτου, το €STR αναμένεται να εξελιχθεί σε ένα από τα βασικά επιτόκια αναφοράς στις αγορές της ζώνης του ευρώ.

Η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διαχείριση ποικίλων χρηματοοικονομικών πράξεων για λογαριασμό της ΕΕ. Επίσης, έχει αναλάβει γενικό συντονιστικό ρόλο σε σχέση με το πλαίσιο των Υπηρεσιών Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων τις οποίες προσφέρει το Ευρωσύστημα.

Με στόχο την προώθηση της ακεραιότητας και της αποτελεσματικής λειτουργίας της αγοράς συναλλάγματος, αναπτύχθηκε ένα σύνολο αρχών ορθής πρακτικής (βλ. Πλαίσιο 5 στο τέλος του παρόντος κεφαλαίου).

5.1 €STR, το νέο επιτόκιο αναφοράς μίας ημέρας για τις χρηματαγορές της ζώνης του ευρώ

Για όσο διάστημα υφίσταται, η χρηματοπιστωτική αγορά της ζώνης του ευρώ βασιζόταν ανέκαθεν σε επιτόκια αναφοράς όπως το ΕΟΝΙΑ^[47]. Το ΕΟΝΙΑ χρησιμοποιείται ευρέως ως επιτόκιο αναφοράς σε διάφορα συμβόλαια παραγώγων, όπως είναι οι πράξεις ανταλλαγής επιτοκίων, ή ως τρόπος προσδιορισμού των μελλοντικών πληρωμών σε ανοικτά συμβόλαια. Επίσης, το ΕΟΝΙΑ χρησιμοποιείται ευρύτατα για την αποτίμηση χρηματοπιστωτικών προϊόντων (ως προεξοφλητικό επιτόκιο για τις μελλοντικές εισοδηματικές ροές), γεγονός που το καθιστά εξαιρετικά σημαντικό για τη λειτουργία των αγορών. Τα επιτόκια αναφοράς, όπως το ΕΟΝΙΑ, είναι εξίσου σημαντικά και για τις κεντρικές τράπεζες, καθώς αποτελούν έναν δείκτη του πώς η νομισματική πολιτική της κεντρικής τράπεζας επηρεάζει τα διάφορα τμήματα της αγοράς και μεταδίδεται στην υπόλοιπη οικονομία.

Στο μέλλον η χρήση του ΕΟΝΙΑ στην παρούσα μορφή του θα απαγορευθεί, καθώς δεν πληροί τις απαιτήσεις του Κανονισμού της ΕΕ περί δεικτών αναφοράς (BMR). Κατόπιν διαβούλευσης με την ομάδα τραπεζών (πάνελ) που συμμετέχουν στην κατάρτισή του, το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Χρηματαγορών (ΕΜΜΙ), ο φορέας διαχείρισης του ΕΟΝΙΑ, ανακοίνωσε τον Φεβρουάριο του 2018 ότι δεν θα επέλθει καμία μεταβολή στη μεθοδολογία του ΕΟΝΙΑ. Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται επειγόντως η αντικατάσταση του ΕΟΝΙΑ, ώστε να διατηρηθεί η ομαλή λειτουργία όλων των αγορών οι οποίες στηρίζονται στην ύπαρξη ενός αξιόπιστου επιτοκίου μίας ημέρας.

Εν όψει της αβεβαιότητας που περιβάλλει το ΕΟΝΙΑ, η ΕΚΤ ανακοίνωσε τον Σεπτέμβριο του 2017 ότι θα δημιουργήσει το δικό της επιτόκιο μίας ημέρας, το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο του ευρώ “€STR”, που θα βασίζεται εξ ολοκλήρου σε δεδομένα άμεσα διαθέσιμα στο Ευρωσύστημα μέσω της καθημερινής παροχής στατιστικών στοιχείων χρηματαγορών. Η συλλογή δεδομένων που υποστηρίζουν το Ευρωσύστημα κατά την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2016 σύμφωνα με τον Κανονισμό σχετικά με τα στατιστικά στοιχεία χρηματαγορών. Αξιοποιεί τη συμβολή των 50 μεγαλύτερων (με βάση το μέγεθος του ισολογισμού τους) τραπεζών της ζώνης του ευρώ, οι οποίες, κάθε εργάσιμη ημέρα και έως τις 7 π.μ. (ώρα Κεντρικής Ευρώπης), υποβάλλουν στοιχεία για όλες τις συναλλαγές της προηγούμενης εργάσιμης ημέρας που πραγματοποιούνται στα τμήματα της αγοράς χρήματος με ή χωρίς παροχή ασφάλειας, στην αγορά πράξεων ανταλλαγής νομισμάτων (FX swaps) και στην αγορά συμφωνιών ανταλλαγής επί του δείκτη μίας ημέρας (OIS).

Η ΕΚΤ ξεκίνησε την παραγωγή του €STR με τη σαφή πρόθεση το επιτόκιο να διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά που χρειάζονται οι συμμετέχοντες στις αγορές. Γι’ αυτό και σκοπεύει να ακολουθήσει τη βέλτιστη πρακτική για την κατάρτιση δεικτών αναφοράς, όπως εμπεριέχεται στις αρχές του IOSCO, και θα επιδιώξει τη μεγαλύτερη δυνατή διαφάνεια κατά τον σχεδιασμό του επιτοκίου, στον οποίο έχουν ήδη ληφθεί υπόψη τα σχόλια που συγκεντρώθηκαν μέσω δύο δημόσιων διαβουλεύσεων. Η πρώτη δημόσια διαβούλευση, που ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2017, ασχολήθηκε με το πεδίο εφαρμογής του €STR και την οικονομική πραγματικότητα την οποία επιδιώκει να μετρήσει (underlying interest), ενώ η δεύτερη δημόσια διαβούλευση, που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2018, κάλυψε τις ακριβείς πρακτικές λεπτομέρειες υπολογισμού του επιτοκίου. Η τελική μεθοδολογία του €STR δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο του 2018.

Ο σχεδιασμός του €STR φιλοδοξεί επίσης να εξαλείψει κάποιες αδυναμίες της σημερινής μεθοδολογίας του ΕΟΝΙΑ, παραμένοντας ωστόσο αρκετά απλός και παραπλήσιος με ό,τι έχουν συνηθίσει οι συμμετέχοντες στις αγορές. Όπως και το ΕΟΝΙΑ, το €STR είναι ένα επιτόκιο της αγοράς χρήματος χωρίς παροχή ασφάλειας, γεγονός το οποίο συνεπάγεται ότι οι τιμές του αντανακλούν αμιγώς το κόστος των κεφαλαίων και δεν επηρεάζονται από άλλους παράγοντες, όπως η παροχή εξασφαλίσεων. Επίσης όπως και το ΕΟΝΙΑ, το €STR είναι ένα επιτόκιο διάρκειας μίας ημέρας, που είναι ο κανόνας για το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητας στην αγορά χωρίς παροχή ασφάλειας. Όμως υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ ΕΟΝΙΑ και €STR. Ενώ το ΕΟΝΙΑ είναι ένα διατραπεζικό επιτόκιο χορηγήσεων, το €STR αποτυπώνει τη δανειοληπτική δραστηριότητα των μονάδων παροχής στατιστικών στοιχείων χρηματαγορών, όπου δανειστές είναι όχι μόνο άλλες τράπεζες αλλά και άλλες χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις, όπως ταμεία συντάξεων, ασφαλιστικές επιχειρήσεις και διαχειριστές ενεργητικού, και με αυτόν τον τρόπο λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι η σχετική σημασία των αμιγώς διατραπεζικών συναλλαγών έχει μειωθεί στη χονδρική αγορά χρήματος του ευρώ χωρίς παροχή ασφάλειας. Επιπλέον, ενώ το ΕΟΝΙΑ βασίζεται σε ένα πάνελ τραπεζών που συμμετέχουν εθελοντικά, το μέγεθος του οποίου έχει μειωθεί με την πάροδο των ετών, το €STR βασίζεται σε δεδομένα που συλλέγονται στο πλαίσιο της παροχής στατιστικής πληροφόρησης από έναν πολύ ευρύτερο και σταθερό στατιστικό πληθυσμό. Ως εκ τούτου, ο υποκείμενος όγκος συναλλαγών είναι πολύ μεγαλύτερος από τον όγκο στον οποίο βασίζεται το ΕΟΝΙΑ. Κατά μέσο όρο, ο ημερήσιος όγκος συναλλαγών για το €STR ανέρχεται σε 32 δισεκ. ευρώ, κυμαινόμενος μεταξύ 16,5 δισεκ. και 44,1 δισεκ. ευρώ, και περίπου 32 τράπεζες υποβάλλουν στοιχεία σε καθημερινή βάση. Εξάλλου, το €STR εμφανίζει χαμηλότερη μεταβλητότητα από το ΕΟΝΙΑ και είναι λιγότερο ευάλωτο σε ιδιοσυγκρασιακή συμπεριφορά (βλ. Διάγραμμα 22).

Υπάρχουν δύο ουσιώδεις διαφορές μεταξύ ΕΟΝΙΑ και €STR, που οι συμμετέχοντες στις αγορές θα πρέπει να λάβουν υπόψη και να προετοιμαστούν καταλλήλως. Πρώτον, λόγω του διαφορετικού αντικειμένου του ΕΟΝΙΑ και του €STR, ειδικότερα επειδή το €STR είναι επιτόκιο λήψης δανείων, ενώ το ΕΟΝΙΑ είναι επιτόκιο χορηγήσεων από τη σκοπιά του τραπεζικού ιδρύματος που υποβάλλει στοιχεία, υπάρχει σήμερα μια διαφορά γύρω στις 9 μονάδες βάσης μεταξύ του ΕΟΝΙΑ και του €STR. Δεύτερον, λόγω του ότι ο κύκλος παροχής στατιστικών στοιχείων χρηματαγορών λήγει στις 7 π.μ. της επόμενης εργάσιμης ημέρας, το €STR δημοσιεύεται μία εργάσιμη ημέρα μετά την ημερομηνία συμφωνίας της συναλλαγής (trade date), ενώ το ΕΟΝΙΑ δημοσιεύεται την ίδια εργάσιμη ημέρα. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι χρήστες που επί του παρόντος στηρίζονται στην αυθημερόν διαθεσιμότητα ενός δείκτη αναφοράς μίας ημέρας θα πρέπει να προετοιμάσουν τις τεχνικές και διαδικαστικές αλλαγές που θα χρειαστούν για να προσαρμοστούν στον χρόνο δημοσίευσης του €STR.

Το €STR θα είναι διαθέσιμο από τον Οκτώβριο του 2019 μετά την ολοκλήρωση μιας ενδελεχούς εσωτερικής δοκιμής των συναφών συστημάτων και διαδικασιών σε επίπεδο Ευρωσυστήματος. Παράλληλα, η ΕΚΤ επικαιροποιεί τη σειρά δεδομένων pre‑€STR άπαξ ανά περίοδο τήρησης ελάχιστων αποθεματικών. Σκοπός αυτής της σειράς είναι να δώσει στο ευρύ κοινό μια ιδέα για την εμφάνιση και τη συμπεριφορά του €STR σαν να ήταν σε συνθήκες πραγματικής λειτουργίας. Περιλαμβάνει υπολογισμούς σε ημερήσια βάση που ξεκινούν από τον Μάρτιο του 2017, γεγονός που θα διευκολύνει την υιοθέτηση του €STR όταν αρχίσει η κανονική παραγωγή του.

Τον Σεπτέμβριο του 2018 μια ομάδα εργασίας για τα επιτόκια μηδενικού κινδύνου του ευρώ αποτελούμενη από εκπροσώπους του ιδιωτικού τομέα, η οποία συστάθηκε με την υποστήριξη της ΕΚΤ, της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών, της Αρχής Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών και Αγορών του Βελγίου (FSMA) και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρότεινε το €STR ως το επιτόκιο που θα αντικαταστήσει το ΕΟΝΙΑ, αλλά και ως ένα επιτόκιο το οποίο θα μπορούσε να χρησιμεύσει στην κατασκευή εφεδρικών επιτοκίων αναφοράς σε συμβόλαια που στην παρούσα φάση έχουν ως επιτόκιο αναφοράς το EURIBOR. Η εν λόγω εισήγηση έγινε μετά από δημόσια διαβούλευση για τα πιθανά υποψήφια επιτόκια, στα οποία περιλαμβάνονται και επιτόκια για συναλλαγές με ή χωρίς παροχή ασφάλειας. Η διαβούλευση έλαβε ικανοποιητικό αριθμό απαντήσεων και παρείχε (α) επιβεβαίωση ως προς την ποιότητα της ανάλυσης και (β) σαφή καθοδήγηση επί του προτιμώμενου επιτοκίου μηδενικού κινδύνου. Το €STR κρίθηκε το πλέον ενδεδειγμένο επιτόκιο μηδενικού κινδύνου του ευρώ για το μέλλον, πρωτίστως λόγω του ότι, εξ ορισμού, αφορά συναλλαγές χωρίς παροχή ασφάλειας, λόγω της μεθοδολογίας κατάρτισής του και της χαμηλής μεταβλητότητάς του, καθώς και λόγω του ότι φορέας διαχείρισής του θα είναι η ΕΚΤ, ένα θεσμικό όργανο της ΕΕ.

Η εισήγηση υπέρ του €STR ως επιτοκίου μηδενικού κινδύνου του ευρώ είναι μόνο ένα πρώτο βήμα στη σύνθετη διαδικασία αντικατάστασης του ΕΟΝΙΑ. Τον Δεκέμβριο του 2018 η ομάδα εργασίας δημοσίευσε έκθεση για τις πιθανές επιλογές μετάβασης από το ΕΟΝΙΑ στο €STR. Οι πιθανοί τρόποι μετάβασης αποτελούν αντίστοιχες απαντήσεις σε τέσσερα βασικά ερωτήματα: (α) Το ΕΟΝΙΑ και το €STR θα δημοσιεύονται παράλληλα ή το €STR θα διαδεχθεί το ΕΟΝΙΑ μετά την ημερομηνία μετάβασης που προβλέπεται από τον Κανονισμό BMR; (β) Το ΕΟΝΙΑ και το €STR θα είναι ανεξάρτητα επιτόκια ή η μεθοδολογία του ΕΟΝΙΑ θα μετεξελιχθεί ώστε αυτό να εξαρτάται από το €STR μετά την ημερομηνία μετάβασης που προβλέπει ο Κανονισμός BMR; (γ) Μπορεί μια συγκεκριμένη διαφορά μεταξύ ΕΟΝΙΑ και €STR να συμβάλει στην ομαλή μετάβαση; (δ) Μπορούν να συνυπάρχουν οι καμπύλες προεξόφλησης των EONIA OIS και €STR OIS; Η έκθεση προτείνει το ΕΜΜΙ, ως φορέας διαχείρισης του ΕΟΝΙΑ, να μεριμνήσει για την εξέλιξη της σημερινής μεθοδολογίας του ΕΟΝΙΑ κατά τρόπο ώστε το ΕΟΝΙΑ να μην καθορίζεται από ένα πάνελ τραπεζών, αλλά να υπολογίζεται ως μια σταθερή διαφορά έναντι του €STR για περιορισμένο χρονικό διάστημα, έως ότου παύσει να καταρτίζεται. Αυτό θα παρείχε μια σταθερή πλατφόρμα που θα διευκόλυνε τη σταδιακή και ομαλή μετάβαση προς το €STR.

Ως επόμενα βήματα, είναι κρίσιμης σημασίας όλοι οι χρήστες του ΕΟΝΙΑ να αρχίσουν να σχεδιάζουν τη μετάβαση. Υπάρχουν πολλά βήματα που μπορούν ήδη να γίνουν πριν από τη δημοσίευση του €STR, για παράδειγμα: (α) αύξηση της εσωτερικής ενημέρωσης σχετικά με τους κινδύνους από έκθεση σε προϊόντα που συνδέονται με το ΕΟΝΙΑ, (β) δρομολόγηση προπαρασκευαστικών εργασιών με επισκόπηση του υπάρχοντος όγκου συμβολαίων και εκτίμηση των επιπτώσεων από την κατάργηση του ΕΟΝΙΑ, (γ) προϋπολογισμός για πιθανές αλλαγές των εσωτερικών συστημάτων και υποδειγμάτων αποτίμησης, ιδίως όσον αφορά τους φορείς εκκαθάρισης, και (δ) ενεργός και άμεση επικοινωνία με τους πελάτες, συμμετοχή σε σχετικά φόρουμ συζητήσεων, όπως ομάδες εργασίας και συναντήσεις στρογγυλής τραπέζης του κλάδου, και απόκριση σε δημόσιες διαβουλεύσεις. Η επιτυχής μετάβαση εξαρτάται από την ετοιμότητα όλων των μερών και συνεπώς είναι σημαντικό όλοι οι χρήστες να είναι ενημερωμένοι και να υπάρχει ευρεία και ενεργός συμμετοχή σε συζητήσεις και διαβουλεύσεις.

5.2 Διαχείριση των δανειοληπτικών και δανειοδοτικών πράξεων

Η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διαχείριση των δανειοληπτικών και δανειοδοτικών πράξεων της ΕΕ στο πλαίσιο του μηχανισμού μεσοπρόθεσμης οικονομικής στήριξης (medium‑term financial assistance facility – MTFA)^[48] και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοοικονομικής Σταθεροποίησης (European Financial Stabilisation Mechanism – ΕFSM)^[49]. Το 2018 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε πληρωμές τόκων σε σχέση με τα δάνεια που χορηγήθηκαν μέσω του MTFA. Στις 31.12.2018 το συνολικό υπόλοιπο αυτής της διευκόλυνσης ήταν 1,7 δισεκ. ευρώ. Επίσης, το 2018 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε διάφορες πληρωμές χρεολυσίων και τόκων σε σχέση με τα δάνεια του EFSM. Στις 31.12.2018 το συνολικό υπόλοιπο στο πλαίσιο του μηχανισμού ήταν 46,8 δισεκ. ευρώ.

Ομοίως, η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διαχείριση ορισμένων πληρωμών που προκύπτουν σε σχέση με τις πράξεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility – EFSF)^[50] και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (European Stability Mechanism – ESM)^[51]. Το 2018 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε διάφορες πληρωμές τόκων και προμηθειών σε σχέση με δάνεια του EFSF. Επίσης, η ΕΚΤ διεκπεραίωσε πληρωμές που αφορούσαν εισφορές μελών του ESM και διάφορες πληρωμές τόκων και προμηθειών σε σχέση με τα δάνεια που έχουν χορηγηθεί μέσω αυτού του μηχανισμού.

Τέλος, η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διεκπεραίωση όλων των πληρωμών σε σχέση με τη συμφωνία δανειακής διευκόλυνσης για την Ελλάδα.^[52] Στις 31.12.2018 το συνολικό υπόλοιπο στο πλαίσιο της συμφωνίας ήταν 52,9 δισεκ. ευρώ.

5.3 Υπηρεσίες Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων από το Ευρωσύστημα

Το 2018 συνέχισε να παρέχεται ολοκληρωμένη δέσμη χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών σύμφωνα με το πλαίσιο Υπηρεσιών Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων του Ευρωσυστήματος (ERMS), το οποίο θεσπίστηκε το 2005 για τη διαχείριση των συναλλαγματικών διαθεσίμων σε ευρώ για λογαριασμό πελατών του. Ορισμένες ΕθνΚΤ του Ευρωσυστήματος (“φορείς παροχής υπηρεσιών του Ευρωσυστήματος”) προσφέρουν την πλήρη δέσμη αυτών των υπηρεσιών, υπό εναρμονισμένους όρους και προϋποθέσεις και σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα πρότυπα της αγοράς, σε κεντρικές τράπεζες, νομισματικές αρχές και δημόσιους φορείς χωρών εκτός της ζώνης του ευρώ, καθώς και σε διεθνείς οργανισμούς. Η ΕΚΤ έχει αναλάβει τον γενικό συντονισμό, μεριμνώντας για την ομαλή λειτουργία του πλαισίου και υποβάλλοντας αναφορές προς το Διοικητικό Συμβούλιο.

Ο αριθμός των πελατών που διατήρησε συναλλακτικές σχέσεις με το Ευρωσύστημα στο πλαίσιο του ERMS ήταν 277 στο τέλος του 2018, έναντι 278 στο τέλος του 2017. Όσον αφορά τις ίδιες τις παρεχόμενες υπηρεσίες, τα συνολικά υπόλοιπα σε ταμειακά διαθέσιμα και τίτλους που διαχειρίστηκε το πλαίσιο ERMS αυξήθηκαν κατά 10% περίπου την ίδια περίοδο.

Το νομικό πλαίσιο του ERMS τροποποιήθηκε το 2018 ώστε να συμπεριλάβει αρκετές λειτουργικές αλλαγές, να διευκρινίσει ορισμένα ζητήματα και να ανταποκριθεί σε κάποιες προτάσεις από την Έρευνα Πελατών του ERMS που διεξήχθη το 2017. Προς τον σκοπό αυτό και προκειμένου να αποφευχθεί πρόσθετη τροποποιητική νομοθετική πράξη, όλες οι τροποποιήσεις που έγιναν στο νομικό πλαίσιο του ERMS έχουν κωδικοποιηθεί με τη νέα Κατευθυντήρια Γραμμή της ΕΚΤ σχετικά με την παροχή υπηρεσιών διαχείρισης συναλλαγματικών διαθεσίμων σε ευρώ από το Ευρωσύστημα προς κεντρικές τράπεζες και χώρες εκτός ζώνης ευρώ και προς διεθνείς οργανισμούς (Κατευθυντήρια Γραμμή ΕΚΤ/2018/14 (αναδιατύπωση)).

6 Περισσότερα τραπεζογραμμάτια, λιγότερα πλαστά

Η ΕΚΤ και οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ είναι υπεύθυνες για την έκδοση τραπεζογραμματίων ευρώ εντός της ζώνης του ευρώ και για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης στο νόμισμα. Ο αριθμός και η αξία των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία αυξάνονται συνεχώς μετά την εισαγωγή τους το 2002 και μάλιστα με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι η οικονομική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Χάρη σε έναν συνδυασμό παραγόντων, όπως τα ενισχυμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας στη νέα σειρά Ευρώπη, η συνεργασία με τις διωκτικές αρχές και οι προσπάθειες επικοινωνίας και κατάρτισης σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, ο αριθμός των πλαστών τραπεζογραμματίων μειώθηκε περαιτέρω σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Με την εισαγωγή στις 28.5.2019 των νέων τραπεζογραμματίων των 100 και 200 ευρώ με τα νέα και καινοτόμα χαρακτηριστικά ασφαλείας ολοκληρώνεται η σειρά Eυρώπη.

6.1 Σταθερή αύξηση της κυκλοφορίας τραπεζογραμματίων

Το 2018 ο αριθμός και η αξία των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκαν κατά περίπου 5,6% και 5,2% αντίστοιχα. Στο τέλος του έτους ήταν σε κυκλοφορία 22,6 δισεκ. τραπεζογραμμάτια ευρώ συνολικής αξίας 1.231 δισεκ. ευρώ (βλ. Διαγράμματα 23 και 24). Το τραπεζογραμμάτιο των 100 ευρώ κατέγραψε τον υψηλότερο ετήσιο ρυθμό αύξησης το 2018 (6,9%). Η συνολική αξία των τραπεζογραμματίων των 100 ευρώ σε κυκλοφορία στο τέλος του 2018 ήταν 280 δισεκ. ευρώ, δηλ. ίση με την αξία των τραπεζογραμματίων ευρώ όλων των ονομαστικών αξιών σε κυκλοφορία τον Μάιο του 2002. Ο ρυθμός αύξησης των τραπεζογραμματίων των 50 ευρώ παρέμεινε υψηλός, στο 6,3%.

Εκτιμάται ότι, σε όρους αξίας, περίπου το 1/3 των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία διακρατείται εκτός της ζώνης του ευρώ. Τα τραπεζογραμμάτια αυτά διακρατούνται κυρίως στις γειτονικές χώρες και είναι κατά κύριο λόγο τραπεζογραμμάτια των υψηλότερων ονομαστικών αξιών. Χρησιμοποιούνται ως μέσο αποθήκευσης αξίας και για τον διακανονισμό συναλλαγών στις διεθνείς αγορές.

Η παραγωγή τραπεζογραμματίων ευρώ κατανέμεται μεταξύ των ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ, οι οποίες ήταν υπεύθυνες για την παραγωγή περίπου 4 δισεκ. τραπεζογραμματίων συνολικά το 2018.

Ο συνολικός αριθμός κερμάτων ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκε κατά 3,7% το 2018, σε 130,7 δισεκ. τεμάχια στο τέλος του έτους. Η αξία των κερμάτων σε κυκλοφορία διαμορφώθηκε σε 29,0 δισεκ. ευρώ, κατά 3,6% υψηλότερη από ό,τι στο τέλος του 2017.

Το 2018 οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ έλεγξαν τη γνησιότητα και την καταλληλότητα προς κυκλοφορία περίπου 31 δισεκ. τραπεζογραμματίων, αποσύροντας από την κυκλοφορία γύρω στα 5 δισεκ. εξ αυτών ως ακατάλληλα. Το Ευρωσύστημα συνέχισε επίσης τις προσπάθειές του να βοηθά τους κατασκευαστές εξοπλισμού επεξεργασίας τραπεζογραμματίων να διασφαλίζουν ότι τα μηχανήματά τους ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές της ΕΚΤ όσον αφορά τον έλεγχο της γνησιότητας και της καταλληλότητας των τραπεζογραμματίων ευρώ πριν από την επανεισαγωγή τους στην κυκλοφορία. Το 2018 τα πιστωτικά ιδρύματα και οι λοιποί φορείς που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά έλεγξαν περίπου 37 δισεκ. τραπεζογραμμάτια ευρώ ως προς τη γνησιότητα και την καταλληλότητά τους χρησιμοποιώντας τέτοια μηχανήματα. Για πληροφορίες σχετικά με την έρευνα του Ευρωσυστήματος για τις υπηρεσίες εγχρήματων συναλλαγών που προσφέρουν τα πιστωτικά ιδρύματα και την αποδοχή πληρωμών σε μετρητά από πλευράς επιχειρήσεων λιανικής, βλ. Πλαίσιο 6 παρακάτω.

6.2 Η παραχάραξη τραπεζογραμματίων ευρώ παρέμεινε χαμηλή και μειώθηκε περαιτέρω

Ο συνολικός αριθμός των πλαστών τραπεζογραμματίων ευρώ μειώθηκε περαιτέρω το 2018, ενώ περίπου 563.000 πλαστά τραπεζογραμμάτια αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία. Η εξέλιξη αυτή είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων, όπως τα ενισχυμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας στη νέα σειρά Eυρώπη, η συνεργασία με τις διωκτικές αρχές και οι προσπάθειες επικοινωνίας και εκπαίδευσης σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Σε σύγκριση με τον αριθμό των γνήσιων τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία, το ποσοστό των πλαστών έχει μειωθεί περαιτέρω και είναι πολύ χαμηλό. Η διαχρονική εξέλιξη της ποσότητας πλαστών τραπεζογραμματίων που αποσύρoνται από την κυκλοφορία παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 25. Δημοφιλέστερος στόχος των παραχαρακτών είναι τα τραπεζογραμμάτια των 20 και των 50 ευρώ, τα οποία αντιπροσώπευαν αθροιστικά πάνω από το 80% του συνολικού αριθμού των πλαστών που κατασχέθηκαν το 2018. Το μερίδιο πλαστών τραπεζογραμματίων των 20 ευρώ μειώθηκε περαιτέρω το 2018.

Παρότι έχει μειωθεί η δυνατότητα των πλαστών τραπεζογραμματίων που αποσύρονται από την κυκλοφορία να παραπλανήσουν το κοινό, η ΕΚΤ εξακολουθεί να συνιστά στο κοινό να επαγρυπνεί όσον αφορά την πιθανότητα απάτης, να μην ξεχνά τον “τριπλό έλεγχο” (οπτικό, με την αφή και με εξέταση υπό γωνία) και να μη βασίζεται ποτέ σε ένα και μόνο χαρακτηριστικό ασφαλείας. Επίσης, παρέχεται διαρκής εκπαίδευση στους φορείς που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά, εντός και εκτός Ευρώπης, ενώ διατίθεται επικαιροποιημένο ενημερωτικό υλικό που βοηθά το Ευρωσύστημα στην καταπολέμηση της παραχάραξης. Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετεί και η συνεργασία της ΕΚΤ με τη Εuropol, την Interpol και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

6.3 Παρουσιάστηκαν τραπεζογραμμάτια των 100 και 200 ευρώ με ενισχυμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας

Νέα τραπεζογραμμάτια των 100 και 200 ευρώ με ενισχυμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας παρουσιάστηκαν στις 17.9.2018. Μετά τα τραπεζογραμμάτια των 5, 10, 20 και 50 ευρώ, τα τραπεζογραμμάτια των 100 και 200 ευρώ αποτελούν τις δύο τελευταίες ονομαστικές αξίες της σειράς Eυρώπη που θα τεθούν σε κυκλοφορία στις 28.5.2019, σηματοδοτώντας την ολοκλήρωση μιας πολυετούς προετοιμασίας και συνεργασίας στο πλαίσιο του Ευρωσυστήματος.

Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισε να μη συμπεριληφθεί το τραπεζογραμμάτιο των 500 ευρώ στη σειρά Eυρώπη, λαμβάνοντας υπόψη τις ανησυχίες ότι το εν λόγω τραπεζογραμμάτιο θα μπορούσε να διευκολύνει παράνομες δραστηριότητες. Λόγω του διεθνούς ρόλου του ευρώ και της ευρείας εμπιστοσύνης στα τραπεζογραμμάτιά του, το τραπεζογραμμάτιο των 500 ευρώ θα παραμείνει νόμιμο χρήμα και συνεπώς μπορεί να συνεχίσει να χρησιμοποιείται ως μέσο πληρωμών και ως μέσο αποθήκευσης αξίας. Τα τραπεζογραμμάτια ευρώ θα διατηρούν πάντοτε την αξία τους, καθώς κάθε τραπεζογραμμάτιο ευρώ μπορεί να ανταλλάσσεται για απεριόριστο χρονικό διάστημα σε ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ.

Η ΕΚΤ και οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ πραγματοποιούν ενημερωτική εκστρατεία για να προετοιμάσουν το ευρύ κοινό και τους φορείς που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά για την εισαγωγή των νέων τραπεζογραμματίων των 100 και 200 ευρώ. Όπως και για τις άλλες ονομαστικές αξίες, τα νέα τραπεζογραμμάτια είναι εύκολο να ελεγχθούν, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο “τριπλού ελέγχου” (οπτικού, με την αφή και με εξέταση υπό γωνία), αλλά τα δύο τραπεζογραμμάτια υψηλής ονομαστικής αξίας περιλαμβάνουν επίσης νέα και καινοτόμα χαρακτηριστικά ασφαλείας. Σε όρους αξίας, το τραπεζογραμμάτιο των 100 ευρώ είναι η δεύτερη σε χρήση ονομαστική αξία (μετά το τραπεζογραμμάτιο των 50 ευρώ), ενώ ως προς τον αριθμό τραπεζογραμματίων σε κυκλοφορία κατέχει την τρίτη κατά σειρά θέση (μετά τα τραπεζογραμμάτια των 50 και 20 ευρώ και πριν από τα τραπεζογραμμάτια των 5 και 10 ευρώ). Το Ευρωσύστημα υποστηρίζει τους κατασκευαστές και τους ιδιοκτήτες μηχανημάτων επεξεργασίας τραπεζογραμματίων και συσκευών εξακρίβωσης γνησιότητας στις προετοιμασίες τους για τα νέα τραπεζογραμμάτια, μεταξύ άλλων διευκολύνοντάς τους στην πραγματοποίηση δοκιμών επί του εξοπλισμού, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να δανείζονται τραπεζογραμμάτια της σειράς Ευρώπη από τις ΕθνΚΤ προτού εκδοθούν και δημοσιεύοντας κατάλογο μηχανημάτων επεξεργασίας τραπεζογραμματίων που μετά από επιτυχή δοκιμασία έχει διαπιστωθεί ότι μπορούν να επεξεργαστούν τα νέα τραπεζογραμμάτια της σειράς Eυρώπη.

7 Στατιστική

Η ΕΚΤ, επικουρούμενη από τις ΕθνΚΤ και – για τα καθήκοντα που σχετίζονται με τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (EEM) – από τις ΕΑΑ, αναπτύσσει, συλλέγει, καταρτίζει και κοινοποιεί ευρύ φάσμα στατιστικών στοιχείων, τα οποία παρέχουν την αναγκαία υποστήριξη στη νομισματική πολιτική της ζώνης του ευρώ, τις εποπτικές λειτουργίες της ΕΚΤ, τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, ποικίλα άλλα καθήκοντα του ΕΣΚΤ και τα καθήκοντα του ΕΣΣΚ. Τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιούνται επίσης από τις δημόσιες αρχές, τους συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές, τα μέσα ενημέρωσης και το ευρύ κοινό, συμβάλλοντας στην εκπλήρωση του στόχου της ΕΚΤ για διαφάνεια. Το ΕΣΚΤ ανέπτυξε στενότερη συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Στατιστικό Σύστημα, ιδίως όσον αφορά τις προσεγγίσεις και τις πρωτοβουλίες για τη μέτρηση της παγκοσμιοποίησης και των δραστηριοτήτων των πολυεθνικών επιχειρήσεων σε ποσοτικούς όρους. Το 2018 το ΕΣΚΤ συνέχισε την απρόσκοπτη και έγκαιρη παροχή των τακτικά δημοσιευόμενων στατιστικών στοιχείων για τη ζώνη του ευρώ. Επιπλέον, κατέβαλε αξιόλογη προσπάθεια για να ανταποκριθεί σε νέες απαιτήσεις για υψηλής ποιότητας και πιο λεπτομερή στατιστική πληροφόρηση σε επίπεδο χώρας, τομέα και μέσου.

7.1 Νέες και επαυξημένες στατιστικές σειρές της ζώνης του ευρώ

Η στρατηγική του ΕΣΚΤ και της Επιτροπής Στατιστικής αυτού όσον αφορά τη συλλογή δεδομένων από τις τράπεζες σκοπό έχει να τυποποιήσει και να ενοποιήσει, κατά το μέτρο του δυνατού, τα υφιστάμενα στατιστικά πλαίσια εντός του ΕΣΚΤ μεταξύ τομέων και μεταξύ χωρών. Η προσέγγιση αυτή θα βασίζεται σε σαφείς και εναρμονισμένες έννοιες, ορισμούς και απαιτήσεις, καθώς επίσης και στην προώθηση της τυποποίησης των στατιστικών δεδομένων, γεγονός που αναμένεται να συμβάλει στην αυτοματοποίηση της επεξεργασίας των δεδομένων και στη βελτίωση της ποιότητάς τους. Άλλη μια σημαντική συνιστώσα αυτής της στρατηγικής είναι η μετάβαση στη συλλογή πιο λεπτομερών δεδομένων, η οποία επιτρέπει μεγαλύτερη ευελιξία και ταχύτητα στην εκπλήρωση των νέων απαιτήσεων στατιστικής πληροφόρησης, μειώνοντας έτσι την ανάγκη υποβολής ειδικών αιτημάτων για τον εκάστοτε σκοπό. Κύριοι στόχοι αυτής της προσέγγισης είναι να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της υποβολής στατιστικών στοιχείων και να μειωθεί ο φόρτος των τραπεζών.

Ένα στοιχείο αυτής της στρατηγικής προσέγγισης, το Πλαίσιο Ενοποιημένης Υποβολής Στοιχείων (Integrated Reporting Framework – IReF) του ΕΣΚΤ, σκοπό έχει να ενσωματώσει τις απαιτήσεις υποβολής στατιστικών στοιχείων από τις τράπεζες σε ένα ενιαίο επίπεδο συλλογής δεδομένων που θα καλύπτει το σύνολο των στατιστικών αναγκών και απαιτήσεων του ΕΣΚΤ. Επίσης, το IReF θα περιλαμβάνει τους κανόνες μετασχηματισμού για την παραγωγή των αναγκαίων νομισματικών και χρηματοπιστωτικών μεγεθών που θα εκπληρώνουν συγκεκριμένες απαιτήσεις, ξεκινώντας από το ενοποιημένο επίπεδο συλλογής. Άλλο ένα στοιχείο, το Λεξικό για την Ενοποιημένη Υποβολή Στοιχείων εκ μέρους των Τραπεζών (Βanks’ Integrated Reporting Dictionary – BIRD), είναι ένα επίπεδο εισαγωγής δεδομένων που στόχο έχει να βοηθήσει τους υποβάλλοντες φορείς να οργανώνουν αποτελεσματικά τις πληροφορίες που βρίσκονται αποθηκευμένες στα εσωτερικά τους συστήματα. Θα συμπληρώνεται από κανόνες μετασχηματισμού προς εφαρμογή από τις τράπεζες στο πλαίσιο των υποχρεώσεών τους για υποβολή στατιστικών στοιχείων. Όταν τεθεί σε λειτουργία το IReF, οι τράπεζες θα μπορούν να επαναχρησιμοποιούν την ίδια σειρά κανόνων μετασχηματισμού σε όλες τις χώρες της ζώνης του ευρώ. Η προσέγγιση συνεργασίας με τον τραπεζικό κλάδο που ακολουθείται από το ΕΣΚΤ περιγράφεται στο Πλαίσιο 7.

Στο πλαίσιο της εφαρμογής αυτής της στρατηγικής, το 2018 η Γενική Διεύθυνση Στατιστικής της ΕΚΤ παρήγαγε σημαντικό όγκο λεπτομερών σειρών δεδομένων με στόχο μια ευέλικτη και εις βάθος πολυκριτηριακή ανάλυση. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συλλογή λεπτομερών δεδομένων για τις πιστοδοτήσεις και τον πιστωτικό κίνδυνο βάσει του πλαισίου ΑnaCredit, η εφαρμογή του οποίου ξεκίνησε το 2018. Η βάση δεδομένων AnaCredit είναι μια πρωτοβουλία για τη συλλογή λεπτομερών, επίκαιρων και εναρμονισμένων πληροφοριών σχετικά με τα επιμέρους δάνεια που χορηγούνται από πιστωτικά ιδρύματα προς επιχειρήσεις και άλλα νομικά πρόσωπα και για τη γνωστοποίηση των πληροφοριών αυτών σε χρήστες σύμφωνα με κατάλληλους κανόνες εμπιστευτικότητας. Το μοντέλο δεδομένων της υποστηρίζει την ταχεία παραγωγή άπειρων συνδυασμών λεπτομερών στοιχείων, γεγονός που παρέχει στους χρήστες μεγαλύτερη ευελιξία στη διενέργεια αναλύσεων σε διάφορους τομείς της κεντρικής τραπεζικής και της τραπεζικής εποπτείας και αυξάνει την αξία αυτών των αναλύσεων, ενώ επίσης επιτρέπει και συγκρίσεις με συγκεντρωτικά στατιστικά στοιχεία στο πλαίσιο της διασφάλισης της ποιότητας των δεδομένων. Όταν ξεκινήσει η πλήρης υποβολή στατιστικών στοιχείων στην AnaCredit από όλες τις ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ, αναμένεται ότι θα συλλέγονται στοιχεία για περίπου 50 εκατ. μέσα ανά μήνα.

Σημαντική πρόοδος καταγράφηκε επίσης στο έργο της ομάδας για τα στατιστικά στοιχεία των διακρατήσεων τίτλων (Securities Holdings Statistical Group – SHSG). Το σύνολο δεδομένων SHS είναι εξαιρετικά λεπτομερές και επιτρέπει ανάλυση ακόμη και ανά επενδυτή ενός περιορισμένου καταλόγου τραπεζικών ομίλων και ανά διακρατούμενο τίτλο. Με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατόν να εντοπίζονται ορθά και ευέλικτα οι κίνδυνοι και οι επιπτώσεις τους στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Η συλλογή στοιχείων σχετικά με τους επιμέρους τίτλους που διακρατεί κάθε τραπεζικός όμιλος επεκτάθηκε ώστε να συμπεριλάβει περισσότερους τραπεζικούς ομίλους και περισσότερα χαρακτηριστικά (attributes). Από το γ΄ τρίμηνο του 2018 η ενισχυμένη υποβολή στοιχείων καλύπτει όλους τους τραπεζικούς ομίλους που εποπτεύονται απευθείας από την ΕΚΤ. Επιπλέον, τα στοιχεία που αφορούν νέα χαρακτηριστικά υποβάλλονται σύμφωνα με το εννοιολογικό πλαίσιο της AnaCredit, έτσι ώστε τα δεδομένα για τα δάνεια και τους τίτλους να μπορούν να συνδυάζονται και να αναλύονται από κοινού με εναρμονισμένο τρόπο. Τα λεπτομερή σύνολα δεδομένων AnaCredit και SHS βασίζονται σε ένα σύστημα μητρώων στο οποίο τηρούνται πλήρεις, ακριβείς και επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με θεσμικές οντότητες (Μητρώο Δεδομένων Ιδρυμάτων και Συνδεδεμένων Επιχειρήσεων – RIAD) και χρηματοδοτικά μέσα (Κεντρική Βάση Δεδομένων για Τίτλους – CSDB). Τα δύο μητρώα βελτιώθηκαν σημαντικά κατά τη διάρκεια του 2018.

Oμοίως και όπως προβλεπόταν, το περασμένο έτος επεκτάθηκε η χωρητικότητα του μητρώου RIAD του ΕΣΚΤ, το οποίο είναι η κοινόχρηστη δέσμη δεδομένων που αφορούν νομικά πρόσωπα και άλλες στατιστικές θεσμικές μονάδες, έτσι ώστε να υποστηρίζει πληρέστερα τις επιχειρησιακές λειτουργίες σε όλο το Ευρωσύστημα και την εκπλήρωση των καθηκόντων του ΕΣΚΤ και του ΕΕΜ. Επιπλέον, τον Ιούνιο του 2018 η ΕΚΤ δημοσίευσε την Κατευθυντήρια Γραμμή για το RIAD (Κατευθυντήρια Γραμμή EΚΤ/2018/16), η οποία βελτιώνει τον συντονισμό των καθηκόντων που εκτελούν οι ΕθνΚΤ σχετικά με την υποβολή δεδομένων αναφοράς στο RIAD. Το 2018 η ΕΚΤ δρομολόγησε τροποποίηση του Κανονισμού σχετικά με τα στατιστικά στοιχεία χρηματαγορών (Κανονισμός ΕΚΤ/2014/48). Ο τροποποιημένος Κανονισμός θα εξασφαλίσει ότι καλύπτονται οι συναλλαγές με όλους τους αντισυμβαλλομένους από τον χρηματοπιστωτικό τομέα, θα ενισχύσει τη χρήση του αναγνωριστικού κωδικού νομικών προσώπων (Legal Entity Identifier – LEI) και θα ισχυροποιήσει τις υποχρεώσεις των φορέων υποβολής στοιχείων να εκπληρώνουν τα υψηλά πρότυπα που έχουν σχεδιαστεί για να προστατεύουν την ακεραιότητα των πληροφοριών. Μετά από δύο δημόσιες διαβουλεύσεις, η ΕΚΤ ανακοίνωσε στις 28.6.2018 τη μεθοδολογία υπολογισμού του βραχυπρόθεσμου επιτοκίου του ευρώ “€STR” (βλ. Ενότητα 5.1). Η δημοσίευση του €STR θα ξεκινήσει από τον Οκτώβριο του 2019. Εν τω μεταξύ, η ΕΚΤ έχει αρχίσει να δημοσιεύει στοιχεία (“pre-€STR ”), τα οποία μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι συμμετέχοντες στις αγορές για να αξιολογήσουν την καταλληλότητα του νέου επιτοκίου πριν αυτό καταστεί διαθέσιμο και για να προσαρμόσουν τις διαδικασίες τους με στόχο την ομαλή μετάβαση σ’ αυτό. Η σειρά pre-€STR περιλαμβάνει ημερήσια ιστορικά δεδομένα για την περίοδο από τις 15.3.2017 και εξής.

Προκειμένου να παραμένουν κατάλληλες για τον σκοπό τους και να καλύπτουν τις ανάγκες των χρηστών σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο, οι μακροοικονομικές στατιστικές της ΕΚΤ εξελίσσονται και αυτές συνεχώς. Ένας νέος Κανονισμός της ΕΚΤ σχετικά με τις υποχρεώσεις παροχής στατιστικών στοιχείων των συνταξιοδοτικών ταμείων (Κανονισμός EΚΤ/2018/2) δημοσιεύθηκε στις 17.2.2018. Στόχο έχει να αυξήσει τη διαφάνεια και να βελτιώσει τη συγκρισιμότητα των δεδομένων σε αυτόν τον ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα του χρηματοπιστωτικού κλάδου. Ο Κανονισμός αυτός θα θεραπεύσει ορισμένες αδυναμίες των υφιστάμενων μη εναρμονισμένων και ελλιπών τριμηνιαίων στατιστικών σειρών σχετικά με τα συνταξιοδοτικά ταμεία, που δημοσιεύονται από τον Ιούνιο του 2011, ιδίως την περιορισμένη γνωστοποίηση στοιχείων συναλλαγών, λόγω της ανεπαρκούς ποιότητας των δεδομένων.

Η Κατευθυντήρια Γραμμή της ΕΚΤ σχετικά με τη νομισματική και χρηματοπιστωτική στατιστική τροποποιήθηκε το 2018 (Κατευθυντήρια Γραμμή EΚΤ/2018/17) ώστε να προβλέπει τη διαβίβαση περαιτέρω στοιχείων στην ΕΚΤ στον βαθμό που αυτά είναι διαθέσιμα στις ΕθνΚΤ. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται μηνιαία στοιχεία σχετικά με την προσαρμογή των δανείων των νομισματικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (ΝΧΙ), προκειμένου να λαμβάνονται υπόψη δραστηριότητες που σχετίζονται με πωλήσεις και τιτλοποιήσεις δανείων, με τη διευκόλυνση συγκέντρωσης ρευστών διαθεσίμων σε επίπεδο ομίλου, τις θέσεις των ΝΧΙ έναντι του Ενιαίου Συμβουλίου Εξυγίανσης, την κατανομή του κεφαλαίου και των αποθεματικών των ΝΧΙ σε υποκατηγορίες, καθώς και στοιχεία που επιτρέπουν την ταυτοποίηση των οργανισμών συλλογικών επενδύσεων σε κινητές αξίες στο πλαίσιο των στατιστικών για τους επενδυτικούς οργανισμούς.

Η Κατευθυντήρια Γραμμή της ΕΚΤ σχετικά με τα στατιστικά στοιχεία του εξωτερικού τομέα (Κατευθυντήρια Γραμμή ΕΚΤ/2018/19) επίσης τροποποιήθηκε ώστε να ανταποκρίνεται στις νέες απαιτήσεις ανάλυσης για σκοπούς νομισματικής πολιτικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, καθώς και προκειμένου να υποστηρίξει την περαιτέρω ενοποίηση μεταξύ των τριμηνιαίων στοιχείων στατιστικής ισοζυγίου πληρωμών και διεθνούς επενδυτικής θέσης και των εθνικών (και τομεακών) λογαριασμών. Με την τροποποίηση επιτυγχάνεται κυρίως λεπτομερέστερη τομεακή και γεωγραφική ανάλυση. Τα εν λόγω στοιχεία θα υποβάλλονται από τον Μάρτιο του 2021 και εξής.

Οι μακροοικονομικές στατιστικές μπορούν να επωφεληθούν σε μεγάλο βαθμό και ποικιλοτρόπως από τις νέες λεπτομερείς βάσεις δεδομένων. H σύνδεση μακροοικονομικών και λεπτομερών δεδομένων μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα των στατιστικών, να οδηγήσει σε νέες στατιστικές πληροφορίες και να επιτρέψει την πιο ευέλικτη ανάλυση. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΚΤ προχώρησε στο έργο της για τη σύνδεση μικροοικονομικών (Έρευνα για τα Oικονομικά και την Κατανάλωση των Νοικοκυριών) και μακροοικονομικών δεδομένων (Τομεακοί Λογαριασμοί) για τις απαιτήσεις και υποχρεώσεις των νοικοκυριών. Στόχος είναι να δημιουργηθούν μακροοικονομικές πληροφορίες σχετικά με την κατανομή του πλούτου και του χρέους στον τομέα των νοικοκυριών, οι οποίες θα παρέχουν νέα και πολύτιμη πληροφόρηση για την οικονομική ανάλυση.

Η κοινή ανάλυση μικροδεδομένων κοντινού χρόνου (near time), ενοποιημένων για επιμέρους τμήματα της αγοράς, ανοίγει τον δρόμο για την ανάλυση πιο σύνθετων, απρόβλεπτων και ταχέως εξελισσόμενων συμπεριφορών της αγοράς σε κοντινό χρόνο. Προκειμένου να διευκολύνει αυτή τη διαδικασία, η ΕΚΤ συμμετείχε πιο ενεργά και πρωτοστάτησε στις προσπάθειες τυποποίησης των δεδομένων παγκοσμίως, όπως το Σύστημα Παγκόσμιου Αναγνωριστικού Κωδικού Νομικών Προσώπων (Global Legal Entity Identifier System) – το οποίο έχει τεθεί πλέον σε εφαρμογή και χρειάζεται να αναπτυχθεί ώστε να έχει πλήρη κάλυψη – και η ανάπτυξη προτύπων ISO. Τέλος, οι συνεχιζόμενες προσπάθειες για την τυποποίηση των δεδομένων στις αγορές θα βελτιώσουν την ποιότητα του συλλεγόμενου corpus στοιχείων και παράλληλα θα μειώσουν το λειτουργικό κόστος και τους κινδύνους για όλους.

7.2 Ενίσχυση της διαφάνειας και της επικοινωνίας

Το 2018 η ΕΚΤ συνέχισε τις προσπάθειές της να ενισχύσει τη διαφάνειά της, καθιστώντας τις στατιστικές της πιο προσιτές, φιλικές στον χρήστη και διαδραστικές για τους εξωτερικούς επαγγελματίες χρήστες και το ευρύ κοινό. Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας της ΕΚΤ “mobile first”, όλα τα στατιστικά δελτία τύπου έχουν αναβαθμιστεί σε μορφές κατάλληλες για το διαδίκτυο, επιτρέποντας την πιο εύκολη πρόσβαση στα στατιστικά στοιχεία και την αναδημοσίευσή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ενώ οι στατιστικές της ΕΚΤ διατίθενται μέσω του βελτιωμένου στατιστικού της εργαλείου, της βάσης δεδομένων Statistical Data Warehouse, παράλληλα νέα στατιστικά επεξηγηματικά κείμενα και σχηματικές απεικονίσεις στατιστικών στοιχείων της ζώνης του ευρώ και συγκρίσιμων εθνικών στατιστικών στοιχείων δημοσιεύονται στον δικτυακό τόπο “Τα στατιστικά μας στοιχεία”. Επαγγελματίες χρήστες, όπως οι δημοσιογράφοι, μπορούν να επαναχρησιμοποιούν τις σχηματικές απεικονίσεις στις δικές τους ροές ειδήσεων ή στους δικούς τους δικτυακούς τόπους στη γλώσσα της ΕΕ που προτιμούν.

Τα στατιστικά στοιχεία για τους σκοπούς της τραπεζικής εποπτείας έχουν επίσης εξελιχθεί προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι αλλαγές στην αγορά και το κανονιστικό περιβάλλον καθώς και αιτήματα και σχόλια των χρηστών. Η ΕΚΤ συλλέγει και δημοσιεύει τέτοια στοιχεία σε τριμηνιαία βάση για τα ιδρύματα υπό την άμεση εποπτεία της. Τα στοιχεία περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με τη σύνθεση του ισολογισμού και την κερδοφορία, την κεφαλαιακή επάρκεια, τη μόχλευση, τη χρηματοδότηση των τραπεζών και τη ρευστότητα. Από το γ΄ τρίμηνο του 2018 η κάλυψη των στοιχείων διευρύνθηκε ώστε να περιλαμβάνει και τα ανοίγματα προς τη γενική κυβέρνηση, ανάλυση των στοιχείων ενεργητικού ανά επίπεδο ιεράρχησης με βάση την εύλογη αξία και παραμέτρους πιστωτικού κινδύνου βάσει της μεθόδου των εσωτερικών διαβαθμίσεων. Επιπροσθέτως, το 2018 η ΕΚΤ δημοσίευσε για πρώτη φορά πληροφορίες στο πλαίσιο του Πυλώνα 3 σχετικά με τα σταθμισμένα ως προς τον κίνδυνο στοιχεία ενεργητικού κατά είδος κινδύνου και κατά μέθοδο υπολογισμού για καθένα από τα εποπτευόμενα από την ΕΚΤ παγκοσμίως συστημικά σημαντικά ιδρύματα (G‑SII) και λοιπά συστημικά σημαντικά ιδρύματα (Ο‑SII) (συνολικά 75 ιδρύματα), καθώς και τρεις δείκτες φερεγγυότητας και μόχλευσης για 118 σημαντικά ιδρύματα. Αυτό το νέο επίπεδο διαφάνειας επιτρέπει στους ενδιαφερόμενους φορείς να διενεργούν ουσιαστικές συγκρίσεις δεικτών προληπτικής εποπτείας. Το 2018 η ΕΚΤ βελτίωσε την επικοινωνία με τον τραπεζικό κλάδο όσον αφορά τη διαδικασία διασφάλισης ποιότητας των εποπτικών δεδομένων. Εκπρόσωποι του τραπεζικού κλάδου προσκλήθηκαν για να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με την ανάπτυξη επιπρόσθετων ποιοτικών ελέγχων για τα δεδομένα του ΕΕM. Για λόγους διαφάνειας, ένας πρώτος κατάλογος αυτών των ελέγχων έχει δημοσιευθεί στους δικτυακούς τόπους της ΕΚΤ και των ΕΑΑ.

Επίσης, η ΕΚΤ ήταν εκ των συνδιοργανωτών του εξαμηνιαίου συνεδρίου “Conference of European Statistics Stakeholders 2018” στη Βαμβέργη της Γερμανίας, το οποίο έδωσε την ευκαιρία για δικτύωση και ανταλλαγή απόψεων σχετικά με θέματα στατιστικής μεθοδολογίας μεταξύ των συμμετεχόντων, όπως επιστήμονες, πανεπιστημιακοί, παραγωγοί στατιστικών και κοινωνικές ομάδες. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 20 ετών στατιστικής του ΕΣΚΤ, η ΕΚΤ διοργάνωσε συνέδριο με τίτλο “Ninth ECB Statistics Conference – 20 years of ESCB statistics: What’s next?” (Ένατο Συνέδριο Στατιστικής της ΕΚΤ: 20 χρόνια στατιστικής του ΕΣΚΤ – Τι έπεται;) (βλ. Πλαίσιο 8).

8 Ερευνητικές προτεραιότητες της ΕΚΤ

Οι ερευνητικές προτεραιότητες στην ΕΚΤ επανεξετάζονται και προσαρμόζονται τακτικά με σκοπό να παρέχουν στέρεες αναλυτικές βάσεις για την αντιμετώπιση των προκλήσεων τις οποίες συναντούν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΚΤ. Η συνεργασία σε όλο το εύρος του ΕΣΚΤ προωθείται με τις συνεχιζόμενες δραστηριότητες τριών ερευνητικών ομάδων και δύο ερευνητικών δικτύων. Σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αρνητικά επιτόκια πολιτικής, η μετάδοση των μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής και η αλληλεπίδραση μεταξύ της νομισματικής πολιτικής, της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και του πραγματικού τομέα της οικονομίας παρέμειναν στο επίκεντρο των ερευνητικών προτεραιοτήτων του 2018. Οι μελέτες αξιολόγησαν πώς τα μη συμβατικά μέτρα συνέβαλαν στην αντιστάθμιση των οικονομικών επιπτώσεων των δυσμενών χρηματοπιστωτικών διαταραχών, περιορίζοντας την αβεβαιότητα των συμμετεχόντων στις αγορές και βελτιώνοντας την πρόσβαση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε τραπεζική χρηματοδότηση. Καθώς το πλαίσιο μακροπροληπτικής πολιτικής έχει πλέον θεσπιστεί, δημιουργήθηκε μια νέα ερευνητική ομάδα δράσης για να μελετήσει την αλληλεπίδραση μεταξύ νομισματικής και μακροπροληπτικής πολιτικής και τον βέλτιστο συντονισμό τους. Άλλες προτεραιότητες ήταν ο ρόλος που διαδραμάτισαν οι χρηματοπιστωτικοί παράγοντες στη συμπεριφορά επιχειρήσεων και νοικοκυριών στη ζώνη του ευρώ, η δυναμική καθορισμού τιμών και μισθών και ο σχεδιασμός ενός κατάλληλου θεσμικού πλαισίου και πολιτικών για την ενίσχυση της ONE. O ρόλος των χρηματοοικονομικών τριβών στη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής και των οικονομικών διαταραχών αναδεικνύεται σε μια νέα έκδοση του οικονομετρικού υποδείγματος της ΕΚΤ για τη ζώνη του ευρώ “Αrea-wide model” και στην περαιτέρω ανάπτυξη υποδειγμάτων πολλών χωρών που χρησιμοποιούνται για τη διενέργεια προβλέψεων και την ανάλυση για τους σκοπούς της νομισματικής πολιτικής.^[53]

8.1 Οι δραστηριότητες των ερευνητικών ομάδων του ΕΣΚΤ και το δίκτυο PRISMA

Προκειμένου να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ των ερευνητών του ΕΣΚΤ, οι επικεφαλής των διευθύνσεων μελετών του ΕΣΚΤ αποφάσισαν το 2016 να δημιουργήσουν τρεις νέες ερευνητικές ομάδες (research clusters). Σκοπός των ομάδων αυτών είναι να συντονίζουν το ερευνητικό έργο σε τομείς υψηλής προτεραιότητας μέσω εργαστηρίων και κοινών ερευνητικών προγραμμάτων (βλ. Σχήμα 2).

Το 2018 οι ερευνητικές ομάδες διοργάνωσαν σειρά εργαστηρίων στα οποία εξέτασαν ζητήματα όπως ο βέλτιστος σχεδιασμός της νομισματικής πολιτικής υπό συνθήκες αβεβαιότητας, οι ατέλειες της χρηματοπιστωτικής αγοράς και η διεθνής μετάδοση των επιδράσεων. Σε σχέση με τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, σε ένα εργαστήριο εξετάστηκαν οι συνέπειες των απαιτήσεων όσον αφορά την κεφαλαιακή επάρκεια και τη ρευστότητα των τραπεζών στη συμπεριφορά των τραπεζών και στις αγορές χρήματος. Ένας άλλος άξονας του ερευνητικού έργου αφορούσε τους μικροοικονομικούς προσδιοριστικούς παράγοντες της αύξησης της παραγωγικότητας, ιδίως τον ρόλο των χρηματοοικονομικών τριβών, τη μη ορθή κατανομή των πιστώσεων και την οργάνωση της παραγωγής. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα ανέδειξαν ότι είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη ο ρόλος των μικρών επιχειρήσεων προκειμένου να γίνονται κατανοητά τα πρότυπα ανόδου της συνολικής παραγωγικότητας.

Ένα από τα ερευνητικά δίκτυα του Ευρωσυστήματος/ΕΣΚΤ, το Δίκτυο για τα Οικονομικά και την Κατανάλωση των Νοικοκυριών (HFCN) συνέχισε το έργο του στο τρίτο κύμα της Έρευνας για τα Οικονομικά και την Κατανάλωση των Νοικοκυριών, τα αποτελέσματα του οποίου προγραμματίζεται να δημοσιευθούν το 2019. Η εν λόγω έρευνα πεδίου έχει, μεταξύ άλλων, μελετήσει τις συνέπειες της ετερογένειας των νοικοκυριών για τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής. Για παράδειγμα, ερευνητές από το δίκτυο HFCN έχουν ποσοτικοποιήσει το πώς η νομισματική πολιτική επηρεάζει την κατανάλωση των επιμέρους νοικοκυριών ανάλογα με την κατάσταση απασχόλησής τους και τη διάρθρωση των χαρτοφυλακίων τους. Η διαπίστωση ότι η νομισματική πολιτική επηρεάζει δυσανάλογα την απασχόληση στα χαμηλότερα κλιμάκια της κατανομής εισοδήματος υποδηλώνει ότι η επεκτατική νομισματική πολιτική στη ζώνη του ευρώ έχει οδηγήσει σε μείωση της ανισοκατανομής του εισοδήματος και της κατανάλωσης. Η έρευνα HFCN κατέγραψε επίσης πρόοδο σε τομείς όπως οι επιπτώσεις της αβεβαιότητας στις αποφάσεις των νοικοκυριών, η χρηματοοικονομική ευπάθεια των νοικοκυριών και η μέτρηση του άνω άκρου της κατανομής του πλούτου. Επιπλέον, η έρευνα έχει χρησιμοποιηθεί εκτενώς από εξωτερικούς ερευνητές.

Το PRISMA (ανάλυση μικροδεδομένων για τον καθορισμό των τιμών), ένα νέο ερευνητικό δίκτυο του ΕΣΚΤ που δημιουργήθηκε το 2018 με εντολή του Διοικητικού Συμβουλίου να μελετήσει την τιμολογιακή συμπεριφορά μεμονωμένων επιχειρήσεων και στον τομέα του λιανικού εμπορίου χρησιμοποιώντας σύνολα μικροδεδομένων για τις τιμές. Η έρευνα θα εξετάσει τη σχέση μεταξύ του καθορισμού των τιμών και της συνολικής δυναμικής του πληθωρισμού. Συγκεκριμένα, θα μελετηθεί κατά πόσον η τιμολογιακή συμπεριφορά έχει μεταβληθεί κατά την περίοδο χαμηλού πληθωρισμού και επηρεάζεται από την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής, τη φάση του οικονομικού κύκλου και το είδος των συνολικών διαταραχών που επηρεάζουν την οικονομία.

Καθώς το πλαίσιο μακροπροληπτικής πολιτικής έχει πλέον θεσπιστεί, δημιουργήθηκε μια νέα ερευνητική ομάδα δράσης για να μελετήσει την αλληλεπίδραση μεταξύ νομισματικής και μακροπροληπτικής πολιτικής. Η ομάδα δράσης επικεντρώνεται κατά πρώτον στις ποικίλες επιδράσεις μεταξύ των δύο πολιτικών, όπως η επίδραση της νομισματικής πολιτικής στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα αλλά και των μέτρων μακροπροληπτικής πολιτικής στην πραγματική οικονομία. Με δεδομένες αυτές τις επιδράσεις, η ομάδα κατά δεύτερον εστιάζει στον βέλτιστο συντονισμό μεταξύ των δύο πολιτικών.

8.2 Συνέδρια και δημοσιεύσεις

Προκειμένου να διατηρήσει τον εκτενή διάλογό της με οικονομολόγους από τον πανεπιστημιακό χώρο και άλλα ιδρύματα χάραξης πολιτικής, η ΕΚΤ οργάνωσε σειρά υψηλού επιπέδου ερευνητικών συνεδρίων το 2018, όπως το Φόρουμ Κεντρικών Τραπεζών της ΕΚΤ στη Σίντρα και το δεύτερο Ετήσιο Ερευνητικό Συνέδριο της ΕΚΤ. Το πρώτο συνέδριο επικεντρώθηκε στις αιτίες και τις συνέπειες της ασθενούς δυναμικής του πληθωρισμού που χαρακτήρισε την ανάκαμψη μετά την κρίση σε πολλές προηγμένες οικονομίες, καθώς και στον καθορισμό των τιμών και των μισθών και τον ρόλο των προσδοκιών για τον πληθωρισμό. Το Ετήσιο Ερευνητικό Συνέδριο του 2018 είχε να επιδείξει καινοτόμο έρευνα σε θέματα όπως ο ρόλος των αγορών περιουσιακών στοιχείων στη σηματοδότηση της νομισματικής πολιτικής, οι αγορές στεγαστικών δανείων, η εξέλιξη της ανταγωνιστικότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές και στις αγορές αγαθών, και η παγκοσμιοποίηση. Άλλα σημαντικά συνέδρια αφορούσαν τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στη ζώνη του ευρώ, το παγκόσμιο εμπόριο, τις αγορές εργασίας και τον ψηφιακό μετασχηματισμό, καθώς και τις νομισματικές και μακροπροληπτικές πολιτικές.^[54]

Πολλές από τις ερευνητικές δραστηριότητες της ΕΚΤ κατέληξαν επίσης στη δημοσίευση άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά, καθώς και δοκιμίων εργασίας. To 2018, 98 μελέτες που εκπονήθηκαν από στελέχη της ΕΚΤ δημοσιεύθηκαν στη σειρά “Working Papers” της ΕΚΤ. Επιπλέον, διάφορες αναλυτικές μελέτες περισσότερο προσανατολισμένες στην άσκηση πολιτικής δημοσιεύθηκαν στις σειρές “Occasional Papers”, “Statistics Papers” και “Discussion Papers” της ΕΚΤ. Αυτό το σύνολο των υψηλής ποιότητας ερευνητικών μελετών αποτέλεσε τη βάση για την αποτελεσματικότερη γνωστοποίηση των ευρημάτων των ερευνών της ΕΚΤ σε ένα ευρύτερο κοινό – συνολικά 12 άρθρα δημοσιεύθηκαν στο Research Bulletin της ΕΚΤ το 2018.^[55]

9 Νομικές δραστηριότητες και καθήκοντα

Το κεφάλαιο αυτό εξετάζει τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί υποθέσεων που αφορούν την ΕΚΤ, παρουσιάζει τις γνώμες της ΕΚΤ και τις περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ επί σχεδίων νομοθετικών ρυθμίσεων που εμπίπτουν στο πεδίο των αρμοδιοτήτων της, καθώς και την παρακολούθηση της συμμόρφωσης προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης.

9.1 Νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την ΕΚΤ

Τον Μάρτιο του 2018 το Γενικό Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής το “Γενικό Δικαστήριο”), εκδικάζοντας την Υπόθεση Τ‑124/17, απέρριψε την αγωγή του νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου ΕΣΤΑΜΕΔΕ (Ένωση Συνταξιούχων Ταμείου Ασφάλισης Μηχανικών και Εργοληπτών Δημοσίων Έργων) κατά της ΕΚΤ. Τα μέλη της ΕΣΤΑΜΕΔΕ είναι συνταξιούχοι ασφαλισμένοι του Ταμείου Συντάξεων Μηχανικών και Εργοληπτών Δημοσίων Έργων (ΤΣΜΕΔΕ). Η αγωγή ασκήθηκε με αίτημα την αποκατάσταση των ζημιών κατόπιν περικοπής (haircut) της ονομαστικής αξίας ορισμένων ελληνικών κρατικών ομολόγων στο πλαίσιο της μερικής αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους της Ελλάδος το 2012, τις οποίες υποστηρίχθηκε ότι υπέστησαν το ΤΣΜΕΔΕ και οι ασφαλισμένοι του και όχι η ίδια η ΕΣΤΑΜΕΔΕ. Η ενάγουσα ισχυρίστηκε ότι η ΕΚΤ παρέβη ποικίλους κανόνες δικαίου και αρχές της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της προσβολής θεμελιωδών δικαιωμάτων που προστατεύονται από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, όπως το δικαίωμα ιδιοκτησίας. Με διάταξή του το Γενικό Δικαστήριο απέρριψε την αγωγή ως προδήλως απαράδεκτη, χωρίς να προχωρήσει στην κατ’ ουσίαν εξέταση της υπόθεσης, και απάλλαξε την ΕΚΤ από κάθε ευθύνη για την αιτούμενη αποζημίωση. Το Γενικό Δικαστήριο έκρινε ότι η ενάγουσα δεν νομιμοποιείται ενεργητικώς να προσφύγει ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου και ότι η αγωγή δεν πληρούσε τις τυπικές προϋποθέσεις του παραδεκτού.

Τον Ιούλιο του 2018 το Γενικό Δικαστήριο επίσης απέρριψε τις αγωγές αποζημίωσης που είχαν υποβάλει κατά της ΕΚΤ και άλλων ορισμένοι καταθέτες, μέτοχοι και ομολογιούχοι των κυπριακών τραπεζών στις οποίες εφαρμόστηκαν μέτρα εξυγίανσης το 2013 (Υποθέσεις T‑680/13 και T‑786/14). Οι δικαστικές αποφάσεις έπονται των αποφάσεων του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής το “Δικαστήριο”) επί δύο αιτήσεων αναιρέσεως (υποθέσεις Μαλλή^[56] και Ledra^[57]) το 2016, που είχαν παρόμοιο αντικείμενο. Οι ενάγοντες ισχυρίστηκαν ότι τα εν λόγω μέτρα εξυγίανσης επιβλήθηκαν από την ΕΚΤ και άλλους εναγομένους με βάση, μεταξύ άλλων, τη συμμετοχή τους στις συνεδριάσεις του Eurogroup και τον ρόλο τους στη διαπραγμάτευση και έγκριση του κυπριακού Μνημονίου και στις αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ σχετικά με την παροχή έκτακτης ενίσχυσης σε ρευστότητα. Το Γενικό Δικαστήριο έκρινε ότι η ΕΚΤ και οι λοιποί εναγόμενοι δεν προσέβαλαν το δικαίωμα ιδιοκτησίας, την αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης ή την αρχή της ίσης μεταχείρισης. Κατά των δύο δικαστικών αποφάσεων ασκήθηκε αναίρεση ενώπιον του Δικαστηρίου.

Τον Δεκέμβριο του 2018 το Δικαστήριο, εκδικάζοντας την υπόθεση, απεφάνθη ότι από την εξέταση των προδικαστικών ερωτημάτων κατόπιν αίτησης για την έκδοση προδικαστικής απόφασης που υπέβαλε το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας στην Υπόθεση C‑493/17 (Weiss) δεν προέκυψε κανένα στοιχείο ικανό να θίξει το κύρος του προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού του δημόσιου τομέα στις δευτερογενείς αγορές (“PSPP”). Κατά πρώτον, το PSPP εμπίπτει στον τομέα της νομισματικής πολιτικής και τηρεί την αρχή της αναλογικότητας. Ο ειδικός στόχος του προγράμματος PSPP μπορεί να ενταχθεί στον πρωταρχικό σκοπό της νομισματικής πολιτικής της Ένωσης, η συγκεκριμενοποίηση του οποίου σε ποσοτικούς όρους ως διατήρηση των ρυθμών πληθωρισμού σε επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα δεν φαίνεται να πάσχει από πρόδηλο σφάλμα εκτίμησης ούτε να εκφεύγει του πλαισίου που καθορίζεται από τις Συνθήκες. Επιπροσθέτως, η ΕΚΤ στάθμισε τα διάφορα εμπλεκόμενα συμφέροντα προκειμένου να αποτρέψει αποτελεσματικά το ενδεχόμενο να προκληθούν κατά την εφαρμογή του προγράμματος PSPP δυσμενείς επιδράσεις προδήλως δυσανάλογες προς τον σκοπό του προγράμματος. Εν όψει των κινδύνων στους οποίους θα ήταν δυνατόν να εκτεθούν οι ΕθνΚΤ λόγω του σημαντικού όγκου αγορών στοιχείων ενεργητικού μέσω του προγράμματος PSPP, η ΕΚΤ έκρινε ότι έπρεπε να μη θεσπίσει γενικό κανόνα επιμερισμού των ζημιών. Κατά δεύτερον, το PSPP είναι συμβατό προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης. Το γεγονός ότι το PSPP καθιστά δυνατόν να προβλεφθεί, σε μακροοικονομικό επίπεδο, ότι θα αγοραστεί σημαντικός όγκος ομολόγων στη δευτερογενή αγορά δεν παρέχει σε έναν δεδομένο ιδιωτικό φορέα επαρκή βεβαιότητα, ώστε αυτός να μπορεί να ενεργήσει de facto ως ενδιάμεσος του Ευρωσυστήματος για την απευθείας αγορά ομολόγων από δημόσιες αρχές και οργανισμούς κρατών‑μελών. Επιπλέον, αυτή η δυνατότητα πρόβλεψης σε μακροοικονομικό επίπεδο δεν μειώνει το κίνητρο των κρατών‑μελών για άσκηση υγιούς δημοσιονομικής πολιτικής, δεδομένου του ότι το πρόγραμμα έχει προσωρινό χαρακτήρα και υπόκειται σε προϋποθέσεις, αλλά και του ότι υπάρχει σειρά ασφαλιστικών δικλίδων που περιορίζουν τις επιδράσεις του προγράμματος PSPP επί αυτού του κινήτρου. Το Δικαστήριο επισήμανε επίσης ότι η απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης δεν αποκλείει τη διακράτηση ομολόγων μέχρι τη λήξη τους ούτε την αγορά ομολόγων με αρνητική απόδοση στη λήξη. Με βάση αυτή την προδικαστική απόφαση, το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας θα αποφανθεί επί των συνταγματικών προσφυγών οι οποίες θέτουν έμμεσα υπό αμφισβήτηση το πρόγραμμα PSPP.

9.2 Γνώμες της ΕΚΤ και περιπτώσεις μη συμμόρφωσης

Σύμφωνα με τα άρθρα 127(4) και 282(5) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ για κάθε προτεινόμενη κοινοτική ή εθνική νομοθετική ρύθμιση που εμπίπτει στο πεδίο αρμοδιοτήτων της. Όλες οι γνώμες της ΕΚΤ δημοσιεύονται στον δικτυακό της τόπο. Οι γνώμες της ΕΚΤ επί προτεινόμενων κοινοτικών νομοθετικών διατάξεων δημοσιεύονται επίσης στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το 2018 η ΕΚΤ εξέδωσε 16 γνώμες επί προτεινόμενων κοινοτικών νομοθετικών ρυθμίσεων και 42 γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων της.

Σε επίπεδο ΕΕ η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες επί προτεινόμενων νομοθετικών ρυθμίσεων που σχετίζονταν με ζητήματα μακροπροληπτικής και μικροπροληπτικής εποπτείας, μεταξύ άλλων τη μεταρρύθμιση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου^[58], της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών^[59] και της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών^[60], τη μεταχείριση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων και των καλυμμένων ομολογιών για σκοπούς κεφαλαιακών απαιτήσεων^[61], την εποπτική μεταχείριση των επιχειρήσεων επενδύσεων^[62] και την ενίσχυση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών στην πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας^[63]. Η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες επί άλλων προτεινόμενων κοινοτικών νομοθετικών ρυθμίσεων οι οποίες επηρεάζουν τις χρηματοπιστωτικές αγορές, όπως η μεταρρύθμιση των αγορών καλυμμένων ομολογιών^[64], το θεσμικό πλαίσιο για τις εταιρίες διαχείρισης απαιτήσεων από δάνεια και πιστώσεις, τις εταιρίες απόκτησης απαιτήσεων από δάνεια και πιστώσεις και τη ρευστοποίηση εξασφαλίσεων^[65], προμήθειες που χρεώνονται για τις διασυνοριακές πληρωμές και τη μετατροπή νομισμάτων^[66] και το εφαρμοστέο δίκαιο στα έναντι τρίτων αποτελέσματα των εκχωρήσεων απαιτήσεων^[67]. Η ΕΚΤ εξέδωσε επίσης γνώμες επί του πλαισίου που διέπει την ΟΝΕ, μεταξύ άλλων για την ενίσχυση της δημοσιονομικής ευθύνης και του μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού προσανατολισμού στα κράτη‑μέλη^[68] και την πρόταση κανονισμού για τη δημιουργία Ευρωπαϊκής Λειτουργίας Σταθεροποίησης Επενδύσεων^[69] και Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου^[70]. Η ΕΚΤ επίσης διατύπωσε γνώμη σχετικά με τις ευρωπαϊκές στατιστικές για τις επιχειρήσεις^[71] και για το ευρωπαϊκό πρόγραμμα κατάρτισης για την προστασία του ευρώ από την παραχάραξη και την κιβδηλεία “Pericles IV”^[72].

Η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που αφορούν τις εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ), μεταξύ άλλων αναφορικά με τη διακυβέρνηση και την οικονομική ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου^[73], τη θεσμική ανεξαρτησία της Българска народна банка (Εθνική Τράπεζα της Βουλγαρίας)^[74], τον εκ μέρους του κράτους έλεγχο της Hrvatska narodna banka^[75], τις διατάξεις περί ευθύνης των μελών του διοικητικού συμβουλίου και των υπαλλήλων της Banca Naţională a României^[76], τα ελάχιστα υποχρεωτικά αποθεματικά της Magyar Nemzeti Bank^[77] και την εκχώρηση πολλών και ποικίλων αρμοδιοτήτων στις εθνικές κεντρικές τράπεζες σε θέματα όπως η εποπτεία της εφαρμογής των διατραπεζικών προμηθειών για συναλλαγές πληρωμών με κάρτες^[78], η ασφάλεια και προστασία των υποδομών κρίσιμης σημασίας^[79], η ασφάλεια των δικτύων και πληροφοριακών συστημάτων στον χρηματοπιστωτικό τομέα^[80], οι δραστηριότητες τιτλοποίησης^[81], η έκδοση καλυμμένων ομολογιών^[82], οι διαδικασίες για τη μετατροπή δανείων που έχουν συνομολογηθεί σε ελβετικά φράγκα σε δάνεια σε ευρώ^[83], οι δραστηριότητες των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που σχετίζονται με τις αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων^[84], έγγραφα βασικών πληροφοριών (KID) πιστωτικών ιδρυμάτων που αφορούν συσκευασμένα επενδυτικά προϊόντα για ιδιώτες επενδυτές και επενδυτικά προϊόντα βασιζόμενα σε ασφάλιση^[85], εξουσίες διεξαγωγής ερευνών και επιβολής κυρώσεων σε περιπτώσεις ψευδών ή παραπλανητικών πληροφοριών από πιστωτικά ιδρύματα και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς^[86], αρμοδιότητες σχετικά με την κανονιστική ρύθμιση ορισμένων αποταμιευτικών λογαριασμών^[87], η συνεργασία με αρμόδιες αρχές αναφορικά με την επιστροφή κεφαλαίων από ορισμένα φορολογικά καταφύγια^[88], η τήρηση κεντρικού μητρώου τραπεζικών λογαριασμών και χρηματοοικονομικών συναλλαγών^[89] και η ίδρυση εθνικής βάσης δεδομένων ασφαλιστικών αξιώσεων^[90]. Επαναλαμβανόμενο θέμα σε ορισμένες από αυτές τις γνώμες ήταν η αξιολόγηση της εκχώρησης νέων αρμοδιοτήτων στις ΕθνΚΤ κατά παράβαση της απαγόρευσης της νομισματικής χρηματοδότησης του άρθρου 123 της Συνθήκης, δεδομένου ότι συνεπάγονται χρηματοδότηση από την κεντρική τράπεζα της εκτέλεσης καθηκόντων που ανήκουν στο κράτος.

Η ΕΚΤ εξέδωσε επίσης γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων σχετικών με τη μακροπροληπτική και μικροπροληπτική εποπτεία πιστωτικών ιδρυμάτων και χρηματοπιστωτικών οργανισμών, όπως η καθιέρωση στενής συνεργασίας μεταξύ της ΕΚΤ και της Българска народна банка (Εθνικής Τράπεζας της Βουλγαρίας)^[91], η μεταρρύθμιση των λαϊκών και συνεταιριστικών τραπεζών στην Ιταλία^[92], μακροπροληπτικά εργαλεία στην Ισπανία^[93], η μακροπροληπτική αρμοδιότητα της κεντρικής τράπεζας και η διακυβέρνηση των πιστωτικών ιδρυμάτων στη Βουλγαρία^[94], μακροπροληπτικά εργαλεία για τη διόρθωση ανισορροπιών στον τομέα των οικιστικών ακινήτων και η εφαρμογή μακροπροληπτικών εργαλείων στη βάση της αμοιβαιότητας στο Λουξεμβούργο^[95], η εισαγωγή δείκτη διατραπεζικής χρηματοδότησης στην Ουγγαρία^[96], απαιτήσεις για την τοκοχρεολυτική απόσβεση ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων στη Σουηδία^[97], οι καθορισμένες αποδοχές των διευθυντών των συστημικώς σημαντικών πιστωτικών ιδρυμάτων στην Ολλανδία^[98], η διαβίβαση εποπτικών δεδομένων για στατιστικούς σκοπούς στη Γερμανία^[99], η αναδιοργάνωση της Αρχής Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών της Πολωνίας^[100], και οι πηγές χρηματοδότησης και η διακυβέρνηση της Αρχής Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών της Μάλτας (Malta Financial Services Authority)^[101].

Η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες επί άλλων σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που επηρεάζουν πιστωτικά ιδρύματα και χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, όπως το πλαίσιο για τη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων στεγαστικών δανείων και η κανονιστική ρύθμιση των επιχειρήσεων που αποκτούν την κυριότητα συμβάσεων πιστοδοτήσεων στην Ιρλανδία^[102], το νομικό πλαίσιο για τις καλυμμένες ομολογίες στην Τσεχία και τη Σλοβακία^[103], το πλαίσιο τιτλοποιήσεων στην Κύπρο^[104], η μετατροπή δανείων που έχουν συνομολογηθεί σε ελβετικά φράγκα σε δάνεια σε ευρώ στη Σλοβενία^[105], ο τύπος υπολογισμού των τόκων ορισμένων ρυθμιζόμενων αποταμιευτικών λογαριασμών στη Γαλλία^[106] και οι υποχρεώσεις ετοιμότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα της Φινλανδίας σε περίπτωση εκτάκτου ανάγκης^[107].

Αντανακλώντας την αυξανόμενη σπουδαιότητα των θεμάτων ασφάλειας στον κυβερνοχώρο, η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες απευθυνόμενες προς ορισμένα κράτη‑μέλη αναφορικά με την επίδραση που έχει η εθνική νομοθεσία περί ασφάλειας των πληροφοριών και ασφάλειας στον κυβερνοχώρο στις υποδομές κρίσιμης σημασίας και στην προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων^[108]. Η ΕΚΤ διατύπωσε επίσης γνώμη αναφορικά με τους νέους κανόνες στρογγυλοποίησης για πληρωμές σε ευρώ στο Βέλγιο^[109].

Καταγράφηκε μία περίπτωση μη συμμόρφωσης με την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ επί σχεδίων κοινοτικών νομοθετικών ρυθμίσεων. Η γνώμη της ΕΚΤ δεν ζητήθηκε επί πρότασης κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με το εφαρμοστέο δίκαιο στα έναντι τρίτων αποτελέσματα των εκχωρήσεων απαιτήσεων. Η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμη με δική της πρωτοβουλία σε αυτήν την περίπτωση, επισημαίνοντας τις ατέλειες της προτεινόμενης επιλογής του εφαρμοστέου δικαίου στα έναντι τρίτων αποτελέσματα των εκχωρήσεων απαιτήσεων^[110]. Αυτή η περίπτωση στην οποία δεν ζητήθηκε η γνώμη της ΕΚΤ κρίθηκε “σαφής και σημαντική” περίπτωση παράλειψης της υποχρέωσης να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ. Οι δύο περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ που καταγράφηκαν το 2017, καθώς και η περίπτωση που διαπιστώθηκε το 2018 κρίθηκαν “σαφείς και σημαντικές”.

Το 2018 εντοπίστηκε ένα οριζόντιο ζήτημα όσον αφορά την εθνική νομοθεσία για την εφαρμογή της Οδηγίας (ΕΕ) 2016/1148 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 6ης Ιουλίου 2016 σχετικά με μέτρα για υψηλό κοινό επίπεδο ασφάλειας συστημάτων δικτύου και πληροφοριών σε ολόκληρη την Ένωση. Δεδομένης της διακριτικής ευχέρειας που ασκήθηκε από ορισμένα κράτη‑μέλη όσον αφορά τη μεταφορά αυτής της Οδηγίας στο εθνικό τους δίκαιο, η ΕΚΤ επί του παρόντος αξιολογεί κατά πόσον επηρεάζεται ουσιωδώς η γνωμοδοτική της αρμοδιότητα σε θέματα που αφορούν τις ΕθνΚΤ, τα συστήματα πληρωμών και διακανονισμού ή/και τα καθήκοντά της σχετικά με την προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων. Σχετικώς, μέχρι στιγμής η ΕΚΤ έχει απευθύνει μία επιστολή προς μια εθνική αρχή (την Κύπρο) για μη υποβολή αιτήματος γνωμοδότησης. Επιπλέον, οι αρχές της Ρουμανίας δεν ζήτησαν τη γνώμη της ΕΚΤ επί Αναγκαστικού Κυβερνητικού Διατάγματος για την επιβολή φόρου επί τραπεζικών περιουσιακών στοιχείων.

9.3 Συμμόρφωση προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης

Σύμφωνα με το άρθρο 271(δ) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ανατεθεί στην ΕΚΤ το καθήκον να παρακολουθεί τη συμμόρφωση των εθνικών κεντρικών τραπεζών (ΕθνΚΤ) της ΕΕ και της ΕΚΤ προς τις απαγορεύσεις που απορρέουν από τα άρθρα 123 και 124 της Συνθήκης και από τους Κανονισμούς (ΕΚ) αριθ. 3603/93 και 3604/93 του Συμβουλίου. Το άρθρο 123 απαγορεύει στην ΕΚΤ και στις ΕθνΚΤ να παρέχουν διευκολύνσεις υπεραναλήψεων ή άλλου είδους πιστωτικές διευκολύνσεις προς κυβερνήσεις και όργανα ή οργανισμούς της ΕΕ, καθώς και να αγοράζουν στην πρωτογενή αγορά χρεόγραφα εκδόσεώς τους. Το άρθρο 124 απαγορεύει οποιοδήποτε μέτρο, εφόσον δεν υπαγορεύεται από λόγους προληπτικής εποπτείας, που θεσπίζει προνομιακή πρόσβαση των κυβερνήσεων και των οργάνων ή οργανισμών της ΕΕ σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Παράλληλα με το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ, τη συμμόρφωση των κρατών‑μελών προς τις ανωτέρω διατάξεις παρακολουθεί και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η ΕΚΤ παρακολουθεί επίσης τις τοποθετήσεις, μέσω της δευτερογενούς αγοράς, των κεντρικών τραπεζών της ΕΕ σε χρεόγραφα που έχουν εκδοθεί από τον εγχώριο δημόσιο τομέα, τον δημόσιο τομέα άλλων κρατών‑μελών και από όργανα και οργανισμούς της ΕΕ. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 3603/93 του Συμβουλίου, η απόκτηση χρεογράφων του Δημοσίου στη δευτερογενή αγορά δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για την καταστρατήγηση του άρθρου 123 της Συνθήκης. Οι τοποθετήσεις αυτές δεν πρέπει να αποτελούν μορφή έμμεσης νομισματικής χρηματοδότησης του δημόσιου τομέα.

Η άσκηση παρακολούθησης που διενεργήθηκε το 2018 επιβεβαιώνει ότι οι διατάξεις των άρθρων 123 και 124 της Συνθήκης και οι σχετικοί Κανονισμοί του Συμβουλίου γενικώς τηρήθηκαν.

Από την άσκηση παρακολούθησης προέκυψε ότι, όσον αφορά το επιτόκιο που εφαρμόζεται στις καταθέσεις του δημόσιου τομέα, το 2018 οι περισσότερες ΕθνΚΤ της ΕΕ είχαν θεσπίσει πολιτική σε πλήρη συμμόρφωση προς τα ανώτατα όρια επιτοκίου. Ωστόσο, ορισμένες ΕθνΚΤ οφείλουν να διασφαλίσουν ότι το επιτόκιο των καταθέσεων του δημόσιου τομέα δεν υπερβαίνει το ανώτατο όριο.

Η Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για το 2016 ανέφερε ότι η ίδρυση και χρηματοδότηση της εταιρίας διαχείρισης απαιτήσεων MARK Zrt. από τη Magyar Nemzeti Bank συνιστά παράβαση της απαγόρευσης της νομισματικής χρηματοδότησης, η οποία πρέπει να διορθωθεί. Μετά τη λήψη των απαραίτητων διορθωτικών μέτρων από τη Magyar Nemzeti Bank, η υπόθεση έκλεισε.

Σε συνέχεια του σχετικού ζητήματος που αναφέρθηκε στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για το 2014, η ΕΚΤ συνέχισε να παρακολουθεί διάφορα προγράμματα που ξεκίνησε η Magyar Nemzeti Bank το 2014 και το 2015. Το 2018 η Magyar Nemzeti Bank συνέχισε να λαμβάνει μέτρα εξάλειψης των ανησυχιών της ΕΚΤ, θέτοντας τέλος σε πρόγραμμα αγορών ουγγρικών έργων τέχνης και πολιτιστικών αγαθών το 2018. Ωστόσο, εν όψει του πλήθους, του εύρους και του μεγέθους των εν λόγω προγραμμάτων, η ΕΚΤ θα συνεχίσει να παρακολουθεί προσεκτικά τις σχετικές πράξεις, ώστε να διασφαλίσει ότι η πραγματοποίησή τους δεν προσκρούει στην απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης. Επιπλέον, η ΕΚΤ θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί την ανάμιξη της Magyar Nemzeti Bank στο Χρηματιστήριο της Βουδαπέστης, δεδομένου ότι η αγορά της πλειοψηφίας των μετοχών του Χρηματιστηρίου της Βουδαπέστης από τη Magyar Nemzeti Bank τον Νοέμβριο του 2015 μπορεί να θεωρηθεί ότι γεννά ανησυχίες από πλευράς νομισματικής χρηματοδότησης.

Η μείωση στοιχείων ενεργητικού συναφών με την IBRC από την Central Bank of Ireland το 2018 μέσω πωλήσεων μακροπρόθεσμων τίτλων κυμαινόμενου επιτοκίου είναι ένα βήμα προς την αναγκαία πλήρη διάθεση των εν λόγω στοιχείων. Ένα πιο φιλόδοξο πρόγραμμα πωλήσεων θα περιόριζε περαιτέρω τις σοβαρές ανησυχίες που εξακολουθούν να υπάρχουν από πλευράς νομισματικής χρηματοδότησης.

10 Σημαντικά θέματα προτεραιότητας σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο

Το 2018 η ΕΚΤ διατήρησε τον τακτικό της διάλογο με διάφορα θεσμικά όργανα και φορείς της ΕΕ, όπως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο ECOFIN, το Eurogroup, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι οικονομικές προοπτικές, η βάθυνση της ΟΝΕ και ζητήματα που άπτονται του πλαισίου δημοσιονομικής και οικονομικής διακυβέρνησης της EE περιλαμβάνονταν μεταξύ των θεμάτων που συζητήθηκαν στις συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, του Eurogroup και του Συμβουλίου ECOFIN στις οποίες συμμετείχαν ο Πρόεδρος της ΕΚΤ και άλλα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής.

10.1 Βάθυνση της ΟΝΕ

Το 2018 η ΕΚΤ έλαβε μέρος σε συζητήσεις σχετικά με την ενίσχυση της ΟΝΕ, παρέχοντας τεχνικές συμβουλές στους τομείς αρμοδιότητας και εξειδίκευσής της. Οι συζητήσεις στους κόλπους της ΕΕ εστίασαν σε τρία βασικά ζητήματα: την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, τη μεταρρύθμιση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (European Stability Mechanism – ESM) και τον σχεδιασμό ενός εργαλείου μακροοικονομικής σταθεροποίησης για τη ζώνη του ευρώ. Αποφασιστική συμβολή στη συζήτηση είχε μεταξύ άλλων το έγγραφο προβληματισμού που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάιο του 2017, το οποίο περιλάμβανε σχετικές προτάσεις, καθώς και η γαλλογερμανική συμφωνία του Meseberg (Ιούνιος 2018).

Πρώτον, όσον αφορά την τραπεζική ένωση^[111], οριστικοποιήθηκε δέσμη κανονιστικών μέτρων, η οποία περιλαμβάνει οδηγίες και κανονισμούς που προβλέπουν έναν δείκτη μόχλευσης προκειμένου να αποτρέπεται η υπερβολική αύξηση της μόχλευσης από πλευράς των τραπεζών, ενίσχυση των ευαίσθητων στον κίνδυνο κεφαλαιακών απαιτήσεων για τις τράπεζες που πραγματοποιούν συναλλαγές σε χρεόγραφα και παράγωγα, καθώς και αύξηση της ικανότητας απορρόφησης ζημιών και ανακεφαλαιοποίησης των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών τραπεζών. Επίσης, συμφωνήθηκαν νέες απαιτήσεις όσον αφορά την ελάχιστη κάλυψη ζημιών για τα νέα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα στους ισολογισμούς των τραπεζών. Επιπλέον, οι Σύνοδοι Κορυφής της ευρωζώνης του Ιουνίου και του Δεκεμβρίου αποφάσισαν να αναλάβει ο ESM τον ρόλο του μηχανισμού ασφαλείας του Ενιαίου Ταμείου Εξυγίανσης (SRF) για τράπεζες που βρίσκονται σε διαδικασία εξυγίανσης. Όσον αφορά το ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης των καταθέσεων (EDIS), οι Ευρωπαίοι ηγέτες κρίνουν ότι απαιτείται περαιτέρω τεχνική επεξεργασία και για τον λόγο αυτό συστάθηκε ομάδα εργασίας υψηλού επιπέδου, η οποία θα υποβάλει σχετική έκθεση τον Ιούνιο του 2019. Χωρίς να μεταβάλλονται τα στοιχεία του οδικού χάρτη του 2016 και η χρονική τους κλιμάκωση, ξεκίνησαν εργασίες για την κατάρτιση οδικού χάρτη με σκοπό την έναρξη πολιτικών διαπραγματεύσεων για το EDIS. Παράλληλα, με την υποστήριξη των ευρωπαϊκών αρχών τραπεζικής εποπτείας, οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ συνέχισαν να ενισχύουν τους ισολογισμούς τους, να περιορίζουν τη μόχλευσή τους και να μειώνουν περαιτέρω το απόθεμα μη εξυπηρετούμενων δανείων τους. Τέλος, συνεχίστηκε η πρόοδος για τη δημιουργία ευρωπαϊκής ένωσης κεφαλαιαγορών (CMU), σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών του 2015.

Δεύτερον, και υπό το φως των συζητήσεων σχετικά με τη μεταρρύθμιση του ESM, η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμη με την οποία τάχθηκε υπέρ της πρότασης να υπαχθεί ο ESM στο νομικό πλαίσιο της ΕΕ, να βελτιωθούν τα μέσα προληπτικής χρηματοδοτικής συνδρομής που διαθέτει και η χρήση τους να συνδεθεί με την πλήρωση πρόσφορων όρων, προκειμένου να διασφαλίζονται η ταχύτητα και η αξιοπιστία των διαδικασιών λήψης αποφάσεων με βάση ανεξάρτητες τεχνικές συμβουλές υψηλής ποιότητας.

Τρίτον, συνεχίστηκαν οι τεχνικές εργασίες σχετικά με τον σχεδιασμό και το χρονικό πλαίσιο ανάπτυξης ενός εργαλείου δημοσιονομικής σταθεροποίησης, καθώς και άλλων πιθανών δημοσιονομικών εργαλείων για τη ζώνη του ευρώ. Σε συμφωνία με την Έκθεση των Πέντε Προέδρων του 2015, η ΕΚΤ επικρότησε αυτό το έργο, υπογραμμίζοντας ότι οποιοδήποτε δημοσιονομικό εργαλείο θα πρέπει να στηρίζει τη συνολική ζήτηση, ιδίως σε περίπτωση ύφεσης σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ, χωρίς να υπονομεύει τα κίνητρα για την άσκηση υγιούς οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής σε εθνικό επίπεδο. Επίσης, η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμη σχετικά με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Λειτουργίας Σταθεροποίησης Επενδύσεων (EISF). Η Σύνοδος Κορυφής της ευρωζώνης του Δεκεμβρίου ανέθεσε στο Eurogroup να καταρτίσει, υπό το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, δημοσιονομικό εργαλείο για τη σύγκλιση και την ανταγωνιστικότητα στη ζώνη του ευρώ καθώς και στα κράτη‑μέλη του ΜΣΙ II σε εθελοντική βάση. Άλλες διαβουλεύσεις στους κόλπους της ΕΕ περιλαμβάνουν την πρόταση της Επιτροπής για την έκδοση κανονισμού σχετικά με τίτλους εξασφαλισμένους με κρατικά ομόλογα (SBBS).

Όσον αφορά διαρθρωτικά οικονομικά ζητήματα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ένα Πρόγραμμα Στήριξης των Μεταρρυθμίσεων που θα υποστηρίζει την εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων υπό το επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (2021‑2027). Περαιτέρω, η ΕΕ συμφώνησε να αυξήσει το χρηματοδοτικό κονδύλιο για το ήδη υφιστάμενο Πρόγραμμα Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων. Έτσι, ο συνολικός προϋπολογισμός του διαμορφώνεται σε 222,8 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2017‑2020.

Στο πλαίσιο των συζητήσεων για τη βάθυνση της ΟΝΕ, η ΕΚΤ επανειλημμένως έχει υπογραμμίσει ότι η πλήρης εφαρμογή των δημοσιονομικών κανόνων και ο αποτελεσματικότερος συντονισμός των οικονομικών πολιτικών παραμένουν ζωτικής σημασίας για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της ζώνης του ευρώ και τη δημιουργία της αναγκαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών‑μελών προκειμένου να προχωρήσουν προς την κατεύθυνση της περαιτέρω ενοποίησης. Στον τομέα αυτόν δεν υπήρξε αρκετά ικανοποιητική πρόοδος έως σήμερα.

10.2 Εκπλήρωση υποχρεώσεων λογοδοσίας

Η λογοδοσία είναι το απαραίτητο αντίβαρο στην ανεξαρτησία της ΕΚΤ. Η ΕΚΤ είναι ανεξάρτητο ίδρυμα και έχει τη διακριτική ευχέρεια να χρησιμοποιεί τα εργαλεία της όπως αυτή κρίνει σκόπιμο προκειμένου να εκτελεί τα καθήκοντά της και να εκπληρώνει την αποστολή της. Η ανεξαρτησία αυτή αποφασίστηκε με δημοκρατικές διαδικασίες στο πλαίσιο της κύρωσης των Συνθηκών, που αναθέτουν στην ΕΚΤ σαφή εντολή, για την οποία οφείλει να λογοδοτεί στο κοινό. Η λογοδοσία, η οποία συμπληρώνεται από τον δικαστικό έλεγχο από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διασφαλίζει ότι η ανεξαρτησία δεν οδηγεί σε αυθαιρεσία και ότι η ΕΚΤ ενεργεί σύμφωνα με την εντολή που της έχει ανατεθεί.

Οι Συνθήκες αναθέτουν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – ως το δημοκρατικά εκλεγμένο αντιπροσωπευτικό σώμα των πολιτών της ΕΕ – κεντρικό ρόλο στη λογοδοσία της ΕΚΤ. Το 2018 ο Πρόεδρος της ΕΚΤ παρέστη σε τέσσερις τακτικές ακροάσεις της Επιτροπής Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.^[112] Επίσης, ο Πρόεδρος έλαβε μέρος στη συζήτηση της ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ και η ΕΚΤ δημοσίευσε τις απαντήσεις της στις παρατηρήσεις που διατύπωσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο ψήφισμά του σχετικά με την Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για το 2016.^[113] Περαιτέρω, η ΕΚΤ εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της για λογοδοσία μέσω της υποβολής τακτικών εκθέσεων και απαντώντας σε γραπτές ερωτήσεις που υποβάλλονται από τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το 2018 ο Πρόεδρος της ΕΚΤ έλαβε 36 επιστολές με γραπτές ερωτήσεις και οι απαντήσεις δημοσιεύθηκαν στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ.^[114] Οι περισσότερες ερωτήσεις που τέθηκαν από τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αφορούσαν την εφαρμογή μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, τις οικονομικές και χρηματοπιστωτικές συνθήκες, καθώς και θεσμικά ζητήματα της ΕΚΤ και της ΕΕ. Τέλος, η ΕΚΤ λογοδοτεί επίσης τόσο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και στο Συμβούλιο της ΕΕ για τις δραστηριότητές της στον τομέα της τραπεζικής εποπτείας.^[115]

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να συμμετέχει στη συζήτηση που έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια για την ανεξαρτησία και τη λογοδοσία των κεντρικών τραπεζών. Στα εν λόγω ζητήματα αναφέρθηκαν διάφορες ομιλίες μελών της Εκτελεστικής Επιτροπής το 2018^[116] και ένα άρθρο στο Οικονομικό Δελτίο ανέλυσε την εξέλιξη των πρακτικών λογοδοσίας που εφαρμόζει η ΕΚΤ.^[117] Μεταξύ άλλων, το άρθρο παρείχε νέα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία που μαρτυρούν την ενίσχυση των επαφών μεταξύ της ΕΚΤ και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και την εξέλιξή τους κατά τη διάρκεια της κρίσης ως προς τη συχνότητα, τη μορφή και το περιεχόμενό τους.

Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου^[118] του 2018, η δημοτικότητα του ευρώ έφθασε σε ιστορικώς υψηλά επίπεδα, καθώς το 75% των 340 εκατ. πολιτών της ζώνης του ευρώ υποστηρίζουν το ενιαίο νόμισμα. Πρόκειται για το υψηλότερο επίπεδο υποστήριξης που έχει καταγράψει η έρευνα μετά την εισαγωγή του ευρώ.

10.3 Οι συνέπειες του Brexit

Η EKT, αν και δεν συμμετέχει στις διαπραγματεύσεις, συνέχισε να παρακολουθεί και να αξιολογεί τις σχετικές εξελίξεις στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της. Η έκδοση “Financial Stability Review” της ΕΚΤ του Νοεμβρίου 2018 (FSR) ανέλυσε τις δυνητικές συνέπειες του Brexit για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στη ζώνη του ευρώ. Η ανάλυση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι κίνδυνοι για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στη ζώνη του ευρώ λόγω του Brexit είναι γενικά περιορισμένοι, σε μεγάλο βαθμό διότι ο ιδιωτικός τομέας διαθέτει σειρά επιλογών για τη μείωση των δυνητικών κινδύνων. Η μετάβαση σε μια νέα ισορροπία μετά το Brexit θα συνεπάγεται ένα κόστος προσαρμογής με ενδεχόμενο κίνδυνο να υπάρξουν τριβές σε ορισμένα τμήματα της αγοράς εάν δεν γίνει σωστή προετοιμασία για τη μετάβαση. Ωστόσο, ο κίνδυνος να στερηθεί η πραγματική οικονομία της ζώνης του ευρώ την πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ φαίνεται περιορισμένος. Ομοίως, από την ανάλυση προκύπτει ότι οι κίνδυνοι για την κεφαλαιακή θέση του τραπεζικού τομέα της ζώνης του ευρώ είναι συνολικά περιορισμένοι. Εντούτοις, εάν το Ηνωμένο Βασίλειο αποχωρήσει χωρίς συμφωνία, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε ευρύτερη και εντονότερη επανεκτίμηση κινδύνου στις αγορές από ό,τι το 2018 και σε απότομη αύξηση των ασφαλίστρων κινδύνου και της μεταβλητότητας.

Τον Απρίλιο του 2018 η ΕΚΤ και η Τράπεζα της Αγγλίας συγκρότησαν διμερή τεχνική ομάδα εργασίας με αντικείμενο τη διαχείριση κινδύνων στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών την περίοδο γύρω στις 30.3.2019. Η ομάδα γνωστοποίησε τα πορίσματά της στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Υπουργείο Οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου τον Οκτώβριο του 2018.

Ο Πρόεδρος της ΕΚΤ, κατά την ακρόαση του Φεβρουαρίου 2018 ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, υπογράμμισε την ανάγκη να πραγματοποιηθεί πρόοδος σε θεμελιώδη κείμενα της χρηματοπιστωτικής νομοθεσίας της ΕΕ – όπως ο Κανονισμός EMIR II – πολύ νωρίτερα από το Brexit, προκειμένου να υπάρξει ετοιμότητα για όλα τα ενδεχόμενα, συμπεριλαμβανομένου του σεναρίου της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου χωρίς συμφωνία για τις μελλοντικές σχέσεις του με την ΕΕ (no deal).

Στον τομέα της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας, η ΕΚΤ και οι εθνικές εποπτικές αρχές εστίασαν αφενός στην επικοινωνία και εφαρμογή των εποπτικών προσδοκιών επί θεμάτων που σχετίζονται με το Brexit και αφετέρου στην αξιολόγηση των σχεδίων για το Brexit και των αιτήσεων χορήγησης άδειας λειτουργίας διεθνών τραπεζών που μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους από το Ηνωμένο Βασίλειο στη ζώνη του ευρώ, καθώς και των αντίστοιχων σχεδίων για το Brexit τραπεζών της ζώνης του ευρώ με σημαντικές δραστηριότητες στο Ηνωμένο Βασίλειο. Περισσότερες πληροφορίες είναι διαθέσιμες στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2018.

Μέχρι και την τελευταία ημερομηνία που καλύπτει η παρούσα έκθεση δεν είχε επιτευχθεί συμφωνία αποχώρησης.

10.4 Διεθνείς σχέσεις

G20

Σε ένα περιβάλλον συνεχιζόμενης οικονομικής ανάπτυξης, αλλά με αυξημένους καθοδικούς κινδύνους για τις παγκόσμιες προοπτικές, οι υπουργοί οικονομικών και οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών της G20 συζήτησαν τις συνέπειες των εμπορικών εντάσεων για την παγκόσμια οικονομία το 2018, υπογραμμίζοντας την ανάγκη εντατικοποίησης του διαλόγου και των δράσεων ώστε να περιοριστούν οι κίνδυνοι. Τα μέλη της G20 εξέτασαν επίσης τις συνέπειες των αυστηρότερων συνθηκών χρηματοδότησης παγκοσμίως, ιδίως στις αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς. Η G20 συνέχισε τις προσπάθειες παρακολούθησης που στόχο έχουν την επίτευξη ισχυρής, διατηρήσιμης, χωρίς αποκλεισμούς και ισόρροπης ανάπτυξης παγκοσμίως και αξιολόγησε την πρόοδο που σημειώθηκε προς τον φιλόδοξο συλλογικό στόχο για ανάπτυξη 2% το 2018. Τα μέτρα που έχουν εφαρμοστεί προς αυτή την κατεύθυνση έχουν προετοιμάσει το έδαφος ώστε η παγκόσμια οικονομία να καταγράψει ρυθμό ανάπτυξης άνω του 2%, αν και αργότερα από ό,τι αναμενόταν αρχικά. Οι υπουργοί οικονομικών και οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών επανέλαβαν τη δέσμευσή τους για σταθερότητα των συναλλαγματικών ισοτιμιών και για εφαρμογή μεταρρυθμίσεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Υπό την προεδρία της Αργεντινής, μεταξύ των προτεραιοτήτων της G20 ήταν η διευκόλυνση της χρηματοδότησης των υποδομών και το μέλλον της εργασίας. Επίσης, η G20 συνέχισε τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση θεμάτων διεθνούς φορολογίας και εξέτασε τα πλεονεκτήματα και τους δυνητικούς κινδύνους που σχετίζονται με τις τεχνολογικές καινοτομίες, όπως τα κρυπτογραφικά περιουσιακά στοιχεία (crypto-assets). Η G20 επανέλαβε τη δέσμευσή της για περαιτέρω ενίσχυση του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού πλέγματος ασφαλείας, με ένα ισχυρό, με βάση προσοστώσεις και με επαρκείς ίδιους πόρους ΔΝΤ στο κέντρο του, καθώς και της διεθνούς χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ομάδα Εξεχουσών Προσωπικοτήτων της G20 σχετικά με την Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Διακυβέρνηση δημοσίευσε έκθεση με τίτλο “Making the Global Financial System Work for All”.

Θέματα πολιτικής που σχετίζονται με το ΔΝΤ και την αρχιτεκτονική του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να διαδραματίζει ενεργό ρόλο στις συζητήσεις που διεξάγονται στο ΔΝΤ και σε άλλους οργανισμούς σχετικά με το διεθνές νομισματικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα, προάγοντας μια κοινή ευρωπαϊκή θέση από τη σκοπιά της κεντρικής τράπεζας.^[119] Το ΔΝΤ εξέτασε ή ξεκίνησε σημαντικές αναθεωρήσεις των πολιτικών που εφαρμόζει στο πλαίσιο των εποπτικών και χρηματοδοτικών του δραστηριοτήτων. Τον Φεβρουάριο του 2018 το ΔΝΤ παρουσίασε σημαντικές διευκρινίσεις επί των πολιτικών του για τον σχεδιασμό προγραμμάτων εντός νομισματικών ενώσεων. Μια ενδιάμεση αξιολόγηση της εποπτείας που ασκεί το ΔΝΤ ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2018 και το Γραφείο Ανεξάρτητης Αξιολόγησης του ΔΝΤ εξέδωσε σχετικές συστάσεις τον Δεκέμβριο του 2018. Επίσης, το ΔΝΤ ξεκίνησε να επανεξετάζει τους όρους και τον σχεδιασμό των προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο, καθώς και το πλαίσιο αξιολόγησης της βιωσιμότητας του χρέους για χώρες με πρόσβαση στις αγορές. Επιπλέον, το 2018 συνεχίστηκαν οι εργασίες για τη 15η αναθεώρηση των ποσοστώσεων του ΔΝΤ.

Τον Ιούλιο του 2018 το ΔΝΤ ολοκλήρωσε το πρώτο Πρόγραμμα Αξιολόγησης του Χρηματοπιστωτικού Τομέα (FSAP) της ζώνης του ευρώ – μια ολοκληρωμένη άσκηση με τη συμμετοχή διαφόρων ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, συμπεριλαμβανομένης της ΕΚΤ, τόσο με την ιδιότητα της κεντρικής τράπεζας όσο και με την ιδιότητα της εποπτικής αρχής. Το ΔΝΤ υπογράμμισε ότι η τραπεζική εποπτεία στη ζώνη του ευρώ βελτιώθηκε σημαντικά μετά τη δημιουργία του ΕΕΜ. Επιπλέον, ενώ αυξήθηκε η ανθεκτικότητα των μεγάλων τραπεζών της ζώνης του ευρώ, παραμένουν κάποιες ευπάθειες που σχετίζονται με τον πιστωτικό κίνδυνο και τον κίνδυνο αγοράς. Μεταξύ άλλων, η άσκηση θα ληφθεί υπόψη και επίσης θα διευκολύνει τις ανά χώρα αξιολογήσεις του FSAP στη ζώνη του ευρώ. Κατόπιν της διαδικασίας διαβούλευσης του ΔΝΤ σχετικά με τις πολιτικές που ασκούνται στη ζώνη του ευρώ, η οποία επίσης ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2018, το ΔΝΤ επισήμανε ότι η οικονομική μεγέθυνση στη ζώνη του ευρώ παραμένει θετική, αν και σημειώνει επιβράδυνση. Επίσης, συνεχίζει να είναι εξαιρετικά σημαντικό ορισμένα κράτη‑μέλη να σχηματίσουν επαρκή αποθέματα ασφαλείας και να εφαρμόσουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Τον Οκτώβριο του 2018, στις Ετήσιες Συνελεύσεις στο Μπαλί, το ΔΝΤ υιοθέτησε την ατζέντα χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech) του Μπαλί “Bali Fintech Agenda”, η οποία αναλύει τις ευκαιρίες και τους κινδύνους που απορρέουν από τις εξελίξεις στον τομέα FinTech και εστιάζει στις συνέπειες των εν λόγω εξελίξεων για τον χρηματοπιστωτικό τομέα.

Διεθνής συνεργασία μεταξύ κεντρικών τραπεζών

Παρά τους περιορισμένους πόρους της, η ΕΚΤ συνέχισε να ανταποκρίνεται θετικά στο ενδιαφέρον που δείχνουν οι κεντρικές τράπεζες εκτός ΕΕ για την ανταλλαγή εμπειριών στο πλαίσιο του σημαντικού ρόλου της στην παγκόσμια οικονομία και ως ευρωπαϊκού θεσμικού οργάνου.

Η ΕΚΤ επέκτεινε το γεωγραφικό εύρος της συνεργασίας της υπογράφοντας Μνημόνιο Συνεργασίας (MoU) με την κεντρική τράπεζα της Νοτίου Αφρικής. Επιπλέον, ανέπτυξε περαιτέρω τις σχέσεις της με σημαντικές κεντρικές τράπεζες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής με βάση τα υφιστάμενα διμερή Μνημόνια Συνεργασίας. Η ΕΚΤ ενίσχυσε επίσης τη συνεργασία της με περιφερειακούς οργανισμούς, ώστε να διευρύνει την εμβέλειά της. Συνεχίστηκαν επίσης οι συζητήσεις σε επίπεδο Ευρωσυστήματος, με την πραγματοποίηση συνεδρίασης στην οποία συμμετείχαν ανώτερα στελέχη του Ευρωσυστήματος και συνάδελφοί τους από χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Η ΕΚΤ εξακολουθεί να επιτελεί τον ρόλο της ως θεσμικό όργανο της ΕΕ πραγματοποιώντας στοχευμένες συζητήσεις με τις κεντρικές τράπεζες των χωρών που έχουν την προοπτική να ενταχθούν στην ΕΕ. Μια σειρά περιφερειακών εργαστηρίων χρησιμεύει ως κεντρική πλατφόρμα, ενώ διοργανώνονται συζητήσεις σε στενή συνεργασία με τις ΕθνΚΤ της ΕΕ, όπου αυτό είναι εφικτό. Η ΕΚΤ συμβάλλει επίσης σε στοχευμένες δραστηριότητες συνεργασίας των ΕθνΚΤ της ΕΕ προς όφελος των κεντρικών τραπεζών των χωρών με προοπτική ένταξης.

11 Ενίσχυση της επικοινωνίας

Τα τελευταία χρόνια η επικοινωνία των κεντρικών τραπεζών έχει εξελιχθεί σε κεντρικό στοιχείο της νομισματικής πολιτικής και μάλιστα σε σημείο να αποτελεί η ίδια εργαλείο νομισματικής πολιτικής. Η ΕΚΤ, σηματοδοτώντας σαφώς τις προθέσεις της και γνωστοποιώντας τις πολιτικές της, ιδίως στις χρηματοπιστωτικές αγορές και σε εξειδικευμένες κατηγορίες του κοινού, βελτίωσε επιτυχώς την αποτελεσματικότητα των πολιτικών της. Τη χρονιά που πέρασε η ΕΚΤ ενέτεινε περαιτέρω τις προσπάθειές της να επεκτείνει την επικοινωνία της πέραν του κοινού στο οποίο παραδοσιακά απευθύνεται. Στόχος είναι να προσεγγίσει μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας των πολιτών και να συνδιαλεχθεί με το ευρύτερο κοινό, χρησιμοποιώντας νέες πλατφόρμες και τρόπους επικοινωνίας. Σε αντίθεση με την επικοινωνία με τις αγορές και τους ειδικούς, ο διάλογος με το ευρύ κοινό αφορά συχνά πιο στοιχειώδεις ερωτήσεις σχετικά με τα καθήκοντα και τις επιδιώξεις της ΕΚΤ, καθώς και το πώς αυτά επηρεάζουν τα άτομα και την κοινωνία. Προσεγγίζοντας ένα ευρύτερο κοινό και συμμετέχοντας σε ουσιαστικό αμφίδρομο διάλογο, η ΕΚΤ επιδιώκει να βελτιώσει την κατανόηση του ρόλου και των πολιτικών της, καθώς και να οικοδομήσει κλίμα εμπιστοσύνης προς την ίδια ως θεσμό.

Έμφαση στους νέους

Το άνοιγμα στους νέους της Ευρώπης έχει ιδιαίτερη σημασία για την ΕΚΤ. Προς τον σκοπό αυτό, η ΕΚΤ ξεκίνησε το πρόγραμμα “Επιστροφή στο Σχολείο”, το οποίο ενθαρρύνει τους υπαλλήλους της να επισκέπτονται σχολεία, ιδίως εκείνα στα οποία φοίτησαν οι ίδιοι, και να συμμετέχουν σε συζητήσεις με τους μαθητές σχετικά με την Ευρώπη και το ευρώ, να απαντούν στους προβληματισμούς τους και να μοιράζονται προσωπικές εμπειρίες ως προς το τι σημαίνει να εργάζεται κανείς σε ένα θεσμικό όργανο της ΕΕ. Το 2018 συνολικά 77 υπάλληλοι ανταποκρίθηκαν στη σχετική πρωτοβουλία, καταδεικνύοντας τον ζήλο του προσωπικού της ΕΚΤ να στηρίξει το ευρώ, να φέρει την ΕΕ πιο κοντά στους πολίτες της και να προσφέρει με τη σειρά του στις αντίστοιχες τοπικές κοινωνίες.

Επιπλέον, η ΕΚΤ επέκτεινε την πρωτοβουλία “Youth Dialogues” (Διάλογοι με τους νέους) το 2018. Πρόκειται για καινοτόμες πλατφόρμες που επιτρέπουν σε φοιτητές και νέους επαγγελματίες να αναπτύξουν έναν ουσιαστικό διάλογο με ανώτερα στελέχη της ΕΚΤ αρμόδια για τη λήψη αποφάσεων. Π.χ. τον Ιανουάριο η ΕΚΤ συνεργάστηκε με την πλατφόρμα Debating Europe για τη διεξαγωγή διαλόγου μεταξύ νέων και του Προέδρου της Mario Draghi. Υπό το hashtag “#AskDraghi”, Ευρωπαίοι νεαρής ηλικίας ενθαρρύνθηκαν να υποβάλουν ερωτήσεις απευθείας στην ΕΚΤ σε διάφορα θέματα, όπως η ανεργία των νέων και τα κρυπτονομίσματα. Υποβλήθηκαν περισσότερες από 280 ερωτήσεις από ολόκληρη την Ευρώπη. Οι κορυφαίες πέντε ερωτήσεις απαντήθηκαν από τον Πρόεδρο Draghi σε συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ και έλαβε μεγάλη προβολή από τα μέσα ενημέρωσης.

Πολλές πτυχές της πολιτικής της κεντρικής τράπεζας είναι σύνθετες και συχνά δυσνόητες για τους μη ειδικούς. Εντούτοις, η ΕΚΤ είναι αποφασισμένη να καταστήσει πιο ελκυστική και προσιτή την επικοινωνία της και έχει λάβει νέα και καινοτόμα μέτρα προς τον σκοπό αυτό. Π.χ. προσπάθησε να επεκτείνει την απήχηση του Φόρουμ Κεντρικών Τραπεζών της ΕΚΤ στη Σίντρα και να κάνει ενδιαφέρουσες και προσιτές για τους νέους τις σημαντικές και διεισδυτικές συζητήσεις του. Η ΕΚΤ κάλεσε τον Simon Clark, νέο διδάκτορα με δικό του κανάλι στο YouTube, να καλύψει τη συνεδρία για τους νέους οικονομολόγους μέσω της παρουσίας του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Με αποκλειστικές λήψεις από τα παρασκήνια και αυθόρμητες συνεντεύξεις με οικονομολόγους, ο Simon Clark παρουσίασε το Φόρουμ από μια νέα οπτική γωνία, κάνοντας το περιεχόμενό του πιο εύληπτο και ενδιαφέρον για τους νέους. Το σχετικό βίντεο στο YouTube έχει ήδη καταγράψει πάνω από 30.000 προβολές.

Το ψηφιακό σύμπαν βρίσκεται στο επίκεντρο της προσπάθειας της ΕΚΤ να έχει παρουσία στα μέσα στα οποία στρέφονται οι άνθρωποι – και ιδίως οι νέοι – για ειδήσεις και ενημέρωση. Τον Νοέμβριο του 2018 η ΕΚΤ εγκαινίασε τον επίσημο λογαριασμό της στο Instagram, ο οποίος – βασιζόμενος κυρίως σε οπτικό υλικό – επιδιώκει να προβάλει την ανθρώπινη πλευρά της ΕΚΤ, παρουσιάζοντας υπαλλήλους της και στιγμιότυπα από την καθημερινή εργασία στην ΕΚΤ. Η ιδέα του λογαριασμού στο Instagram έχει και εκπαιδευτική διάσταση, με τη διάδοση οπτικά ελκυστικού περιεχομένου σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Επιπλέον, το κανάλι της ΕΚΤ στο Τwitter έχει πάνω από 457.000 ακολούθους. Πέραν αυτού, η ΕΚΤ διεύρυνε περαιτέρω το διαδικτυακό της περιεχόμενο, με αποτέλεσμα οι δικτυακοί τόποι της να αριθμούν πλέον πάνω από 160.000 σελίδες, πολλές από τις οποίες σε 23 γλώσσες. Επίσης, σε μια κοινή προσπάθεια με άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ, δημιουργήθηκε ένας ειδικός ηλεκτρονικός κόμβος, το #EUROat20, για τον εορτασμό των 20 χρόνων του ενιαίου νομίσματος.

Στο πλαίσιο της προσπάθειας της ΕΚΤ να προσεγγίσει πέρα από τους ειδικούς και ένα ευρύτερο κοινό και να συμμετάσχει σε συζητήσεις σχετικά με την επίδραση της πολιτικής της στις τοπικές κοινωνίες και τις επιχειρήσεις σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ, ο Benoît Cœuré, μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής, επισκέφθηκε τον Οκτώβριο αγροτικές περιοχές της Γαλλίας, όπου και συναντήθηκε με πολιτικούς, εργάτες εργοστασίων και φοιτητές, προκειμένου να εξηγήσει τις πρόσφατες αποφάσεις νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, να ακούσει τους προβληματισμούς τους και να απαντήσει σε κριτικές.

Τέλος, το Κέντρο Επισκεπτών της ΕΚΤ στον πρώτο χρόνο πλήρους λειτουργίας του δέχθηκε πάνω από 20.743 επισκέπτες. Το Κέντρο Επισκεπτών, το οποίο βρίσκεται στο κεντρικό κτίριο της ΕΚΤ στη Φραγκφούρτη, προσφέρει στο κοινό τη δυνατότητα να γνωρίσει τις εργασίες, την ιστορία και την αποστολή της ΕΚΤ και να συζητήσει με εκπρόσωπό της.

12 Χρηστή διακυβέρνηση, οργανωτική αριστεία, ανθεκτικότητα και περιβαλλοντικές επιδόσεις

Δύο από τις στρατηγικές προτεραιότητες της ΕΚΤ είναι να ενδυναμώνει τη φήμη της ως ιδρύματος παγκοσμίου κύρους και να προσφέρει στο προσωπικό της έμπνευση, ευκαιρίες εξέλιξης και ενεργού συμμετοχής. Το 2018 οι προτεραιότητες αυτές αποτέλεσαν γνώμονα στις προσπάθειες της ΕΚΤ (α) να επιτύχει οργανωτική αριστεία μέσω μιας κουλτούρας με αυξημένη έμφαση στη διαφορετικότητα, στην απουσία αποκλεισμών, στην ακεραιότητα, στη διαφάνεια και στη λογοδοσία προς τους πολίτες της ΕΕ, (β) να αυξήσει την ανθεκτικότητα έναντι των τεχνολογικών απειλών βελτιώνοντας την ικανότητα προστασίας της ΕΚΤ και του χρηματοπιστωτικού οικοσυστήματος από κυβερνοεπιθέσεις και (γ) να διασφαλίσει υψηλές περιβαλλοντικές επιδόσεις μειώνοντας συνεχώς το οικολογικό της αποτύπωμα.

12.1 Προαγωγή της αριστείας μέσω της διαφορετικότητας και της απουσίας αποκλεισμών

Η ΕΚΤ πιστεύει ότι η διαφορετικότητα και η απουσία αποκλεισμών προάγουν την αριστεία: οι πολυσυλλεκτικές ομάδες περιλαμβάνουν ευρύτερο φάσμα απόψεων, οδηγώντας σε καλύτερη λήψη αποφάσεων και πιο έγκυρα αποτελέσματα. Η ενθάρρυνση των πολυσυλλεκτικών ομάδων και της συμπεριφοράς χωρίς αποκλεισμούς έχει ζωτική σημασία προκειμένου να διασφαλίζεται ότι η ΕΚΤ αποδίδει τα μέγιστα για το προσωπικό της και για την ΕΕ. Για τον λόγο αυτό η διαφορετικότητα, ο σεβασμός, η κουλτούρα ηθικής και η ευημερία του προσωπικού της αποτελούν στρατηγικούς στόχους για την ΕΚΤ.

Το 2018 η ΕΚΤ συνέχισε τις προσπάθειές της να προάγει τη διαφορετικότητα και την απουσία αποκλεισμών ως βασικούς παράγοντες βελτίωσης της οργανωτικής απόδοσης. Στο επίκεντρο αυτών των προσπαθειών βρίσκονται ο σεβασμός, η δικαιοσύνη, η απουσία αποκλεισμών και οι ίσες ευκαιρίες για το προσωπικό, ανεξάρτητα από το φύλο, την εθνικότητα, το θρήσκευμα, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την εθνοτική καταγωγή, την ηλικία, το πολιτιστικό υπόβαθρο ή τυχόν αναπηρία. Η ΕΚΤ διαθέτει δίκτυα διαφορετικότητας που διατηρούν συχνές επαφές με το Ανθρώπινο Δυναμικό και σκοπός τους είναι να εξυπηρετούν τις ανάγκες όλων των πτυχών της διαφορετικότητας. Σε επίπεδο ΕΣΚΤ/ΕΕΜ, η ΕΚΤ διεξάγει συζητήσεις με τις ΕθνΚΤ και τις ΕΕΑ, όπως π.χ. η τρίτη ετήσια συνάντηση του Δικτύου Διαφορετικότητας (Diversity Network) των ΕΣΚΤ-ΕΕΜ στη Ρώμη τον Οκτώβριο του 2018, όσον αφορά τις βέλτιστες πρακτικές για την προώθηση της διαφορετικότητας και της απουσίας αποκλεισμών.

Το 2018 το συνολικό πρόγραμμα δραστηριοτήτων της ΕΚΤ περιλάμβανε την έπαρση της σημαίας του ουράνιου τόξου για την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ομοφοβίας, της Τρανσφοβίας και της Αμφιφοβίας (IDAHOT), τη διοργάνωση εργαστηρίων “ηγεσίας χωρίς αποκλεισμούς” για τα διοικητικά στελέχη της ΕΚΤ, τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων και τη διοργάνωση εκδηλώσεων με ειδικούς ομιλητές για θέματα ΛΟΑΤ+ και ισότητας των φύλων.

Η ΕΚΤ εξακολουθεί να επιδιώκει ενεργά την αύξηση του αριθμού των γυναικών σε διευθυντικές θέσεις. Προσβλέποντας σε μια πιο ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων, η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΚΤ έθεσε στόχους για το τέλος του 2019 και τους συμπλήρωσε με ευρύ φάσμα μέτρων για να διασφαλιστεί η επίτευξή τους. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα “γυναίκες στην ηγεσία”, εκτεταμένες ευκαιρίες ευέλικτων εργασιακών ρυθμίσεων, έμφαση στην ηγεσία χωρίς αποκλεισμούς μεταξύ των διοικητικών στελεχών και πρεσβευτές διαφορετικότητας σε κάθε υπηρεσιακή μονάδα ώστε να διασφαλίζεται πιο ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων εντός της μονάδας.

Στο τέλος του 2018 οι γυναίκες κατείχαν το 29% των θέσεων ευθύνης, έναντι στόχου 35% για το τέλος του 2019. Για τα ανώτερα στελέχη, το ποσοστό ήταν 22%, έναντι στόχου 28% για το 2019 (βλ. Πίνακα 2). Το συνολικό ποσοστό των γυναικών στην ΕΚΤ σε όλα τα επίπεδα είναι 44%.

Εν όψει των συνεχιζόμενων προκλήσεων, το 2018 η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΚΤ έλαβε πρόσθετα μέτρα για τη βελτίωση της εκπροσώπησης των φύλων. Αποφασίστηκε ότι, σε κάθε υπηρεσιακή μονάδα, τουλάχιστον ένα από τα ανώτατα διευθυντικά στελέχη και τουλάχιστον το 1/3 του προσωπικού με θέση ευθύνης θα είναι γυναίκες. Επιπλέον, οι διαδικασίες προσλήψεων της ΕΚΤ προσαρμόστηκαν προκειμένου να προσελκύουν περισσότερες γυναίκες υποψήφιες. Για παράδειγμα, χρησιμοποιούνται σε μεγαλύτερο βαθμό γραφεία εύρεσης προσωπικού με εντολή αναζήτησης γυναικών υποψηφίων. Επίσης, εάν κάποια διαδικασία προσλήψεων δεν προσελκύσει ικανοποιητικό αριθμό γυναικών υποψηφίων, μπορεί να διακοπεί και να αρχίσει εκ νέου. Επιπλέον, περισσότερες γυναίκες στην ΕΚΤ θα συμμετέχουν σε επιτροπές προσλήψεων προκειμένου να περιορίζεται το ενδεχόμενο μεροληπτικών διακρίσεων και να διασφαλίζεται πιο ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων κατά τη λήψη αποφάσεων.

12.2 Ενίσχυση της ακεραιότητας και των προτύπων διακυβέρνησης

Η ΕΚΤ, υποστηριζόμενη από την Επιτροπή Δεοντολογίας και την Επιτροπή Επιθεώρησης, επιδιώκει τα υψηλότερα δυνατά επίπεδα ακεραιότητας και πρότυπα διακυβέρνησης.

Μετά από εισήγηση της Επιτροπής Επιθεώρησης, το Διοικητικό Συμβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή Δεοντολογίας να καταρτίσει Ενιαίο Κώδικα Συμπεριφοράς για τα υψηλόβαθμα στελέχη της ΕΚΤ. Ο νέος Κώδικας εισάγει ένα πλήρες και σύγχρονο πλαίσιο δεοντολογίας για τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, της Εκτελεστικής Επιτροπής και του Εποπτικού Συμβουλίου. Επιπλέον, ορίζει ρητά ότι οι Κατευθυντήριες αρχές που διέπουν την εξωτερική επικοινωνία θα ισχύουν και για τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και του Εποπτικού Συμβουλίου. Τα μέλη του Γενικού Συμβουλίου και άλλων ανώτερων οργάνων της ΕΚΤ, όπως της Επιτροπής Επιθεώρησης, της Επιτροπής Δεοντολογίας και του Διοικητικού Συμβουλίου Επανεξέτασης, δεσμεύονται να τηρούν τις κύριες γενικές αρχές. Ο Ενιαίος Κώδικας αντικατοπτρίζει τις βασικές αρχές και αξίες της ΕΚΤ και λαμβάνει δεόντως υπόψη την ιδιάζουσα φύση της ΕΚΤ ως κεντρικής τράπεζας, ως αρχής τραπεζικής εποπτείας και ως θεσμικού οργάνου της ΕΕ. Ανταποκρίνεται επίσης σε προτάσεις προερχόμενες από το εσωτερικό της ΕΚΤ όσον αφορά τα πρότυπα ακεραιότητας, τη λογοδοσία και τη διαφάνεια.

Όσον αφορά τους υπαλλήλους, μετά από σύσταση του εξωτερικού ελεγκτή της ΕΚΤ, ο ετήσιος έλεγχος συμμόρφωσης των ιδιωτικών χρηματοοικονομικών συναλλαγών, ο οποίος καλύπτει μια τυχαία επιλεγμένη ομάδα υπαλλήλων, συμπληρώθηκε με ειδικό έλεγχο συμμόρφωσης, ο οποίος εστιάζει είτε σε συγκεκριμένη ομάδα υπαλλήλων είτε σε συγκεκριμένα είδη συναλλαγών.

Στη διάρκεια του 2018 η Επιτροπή Επιθεώρησης της ΕΚΤ αξιολόγησε βασικές πτυχές της εταιρικής διακυβέρνησης στην ΕΚΤ, που καλύπτουν τόσο το σκέλος της κεντρικής τραπεζικής όσο και το σκέλος της τραπεζικής εποπτείας, και στο Ευρωσύστημα. Η Επιτροπή Επιθεώρησης επικεντρώθηκε συγκεκριμένα στην ορθή λειτουργία του πλαισίου διαχείρισης χρηματοπιστωτικών κινδύνων του Ευρωσυστήματος, στην πρόοδο που σημειώθηκε προς τη δημιουργία σχεδίων συντονισμένης δράσης για την αντιμετώπιση των κυβερνοκινδύνων, και στις οργανωτικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της αποτελεσματικής λειτουργίας του ΕΕΜ.

Στο πλαίσιο της δέσμευσής της για δημοσιότητα και διαφάνεια, η ΕΚΤ αποφάσισε να δημιουργήσει Δημόσιο Κατάλογο Εγγράφων. Ο κατάλογος αυτός θα εμπλουτιστεί και θα συμπληρωθεί σταδιακά προκειμένου να παρέχει στο κοινό και στις αγορές φιλική προς τον χρήστη πρόσβαση σε έγγραφα που αφορούν τις πολιτικές, τις δραστηριότητες και τις αποφάσεις της ΕΚΤ με δομημένο και εύκολο τρόπο.

12.3 Ανθεκτικότητα σε κυβερνοαπειλές

Η γνωστοποίηση πληροφοριών είναι απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία του χρηματοπιστωτικού οικοσυστήματος, καθώς και των κεντρικών τραπεζών και της ίδιας της ΕΚΤ. Έτσι, πρωταρχική σημασία έχουν η προστασία της ακεραιότητας και της εμπιστευτικότητας των δεδομένων και η εξασφάλιση της διαθεσιμότητας των πληροφοριακών συστημάτων. Η ολοένα μεγαλύτερη διασύνδεση και πολυπλοκότητα του τοπίου της πληροφορικής και ο αυξανόμενος όγκος δεδομένων που τηρούνται σε ψηφιακές πλατφόρμες και διακινούνται μεταξύ δικτύων συνοδεύθηκαν από αυξημένη έκθεση σε κυβερνοεπιθέσεις και δυνητικά κυβερνοσυμβάντα.^[120] Οι κυβερνοεπιθέσεις σε οντότητες του χρηματοπιστωτικού τομέα και στους παρόχους υπηρεσιών τους προκαλούν σοβαρή ανησυχία, καθώς επηρεάζουν αρνητικά τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις και μπορεί να εξελιχθούν σε συστημικό κίνδυνο, να έχουν επίπτωση στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και εν τέλει να βλάψουν την οικονομική ανάπτυξη.

Η ΕΚΤ βελτίωσε τις αμυντικές της ικανότητες αναπτύσσοντας πλαίσια διακυβέρνησης και ενισχύοντας τους ελέγχους ασφαλείας μέσω τεχνολογίας (και στους τομείς του σχεδιασμού, της ανάπτυξης και της λειτουργίας), διαδικασιών, εκπαίδευσης και δοκιμών. Επιπλέον, σε συνεργασία με τους φορείς του χρηματοπιστωτικού οικοσυστήματος, η ΕΚΤ προάγει την ανθεκτικότητα σε επίπεδο συστήματος. Η ανθεκτικότητα σε κυβερνοαπειλές είναι η ικανότητα ενός οργανισμού να προβλέπει και να προσαρμόζεται σε κυβερνοαπειλές και άλλες συναφείς μεταβολές του περιβάλλοντος και να αντιστέκεται, να περιορίζει και να ανακάμπτει γρήγορα μετά από κυβερνοσυμβάντα.

Η ΕΚΤ έχει αναπτύξει ένα πλαίσιο διακυβέρνησης για την ψηφιακή ασφάλεια και την ανθεκτικότητα σε κυβερνοαπειλές, το οποίο περιλαμβάνει τις ρυθμίσεις διακυβέρνησης και οργάνωσης για την ψηφιακή ασφάλεια και ανθεκτικότητα της ίδιας της ΕΚΤ και σαφείς ρόλους και αρμοδιοτήτες. Οι κυβερνοκίνδυνοι είναι λειτουργικοί κίνδυνοι και συνεπώς εντάσσονται στο συνολικό πλαίσιο διαχείρισης των λειτουργικών κινδύνων. Το πλαίσιο ψηφιακής ασφάλειας και ανθεκτικότητας σε κυβερνοαπειλές συμπληρώνει τα πλαίσια που διέπουν την προσέγγιση της ΕΚΤ όσον αφορά τη διαχείριση μη χρηματοπιστωτικών κινδύνων και ενισχύει την κατανόηση και ευαισθητοποίηση στους τομείς της ψηφιακή ασφάλειας, του κυβερνοκινδύνου και της ανθεκτικότητας σε κυβερνοαπειλές. Οι ικανότητες αντίδρασης και ανάκαμψης της ΕΚΤ σε περίπτωση κυβερνοεπίθεσης με στόχο την ίδια θα ενισχυθούν περαιτέρω το 2019 με τη βελτίωση των σχεδίων επιχειρησιακής συνέχειας και τον έλεγχο των υφιστάμενων ρυθμίσεων διαχείρισης συμβάντων και κρίσεων.

Η ασφάλεια αφορά τη συλλογή και ανάλυση πληροφοριών για απειλές, την εφαρμογή αμυντικών μέτρων και τη βελτίωση των δυνατοτήτων ανίχνευσης και αντίδρασης. Η αναφορά των συμβάντων, η συνεργασία και η γνωστοποίηση πληροφοριών έχουν ζωτική σημασία για την αποτελεσματική προστασία. Εντός της ΕΚΤ, η νέα Επιτροπή Κυβερνοασφάλειας (Cyber Security Steering Committee – CSSC) διευκολύνει τη γνωστοποίηση πληροφοριών, την ευθυγράμμιση των πολιτικών και την πρακτική συνεργασία προκειμένου να βελτιωθεί η ανθεκτικότητα της ΕΚΤ και του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού τομέα σε κυβερνοαπειλές. Η ΕΚΤ προάγει τη γνωστοποίηση πληροφοριών εντός του ΕΣΚΤ και διευκολύνει το δίκτυο γνωστοποίησης πληροφοριών Operational Security Situational Awareness (OSSA), το οποίο αριθμεί 33 ιδρύματα-μέλη παγκοσμίως.

Λόγω του ότι οι κυβερνοεπιθέσεις εξελίσσονται διαρκώς, απαιτείται συνεχής ενημέρωση για νέες απειλές ασφαλείας και δυνητικά μέτρα αντιμετώπισής τους. Είναι ζωτικής σημασίας για την ΕΚΤ να διαθέτει το προσωπικό της υψηλά επίπεδα ευαισθητοποίησης σε θέματα ασφάλειας των πληροφοριακών συστημάτων έτσι ώστε να διασφαλίζεται η προστασία τόσο των χρηστών όσο και των πληροφοριακών αγαθών. Για τον σκοπό αυτό, παρέχεται εκπαίδευση στο προσωπικό της για τη βελτίωση των δεξιοτήτων και ικανοτήτων του στον τομέα της ασφάλειας των πληροφοριακών συστημάτων. Το 2019 θα τεθεί σε εφαρμογή υποχρεωτική ηλεκτρονική εκπαίδευση. Διενεργούνται σε τακτική βάση έλεγχοι συμπεριφοράς και έλεγχοι των πληροφοριακών συστημάτων και διαδικασιών.

Η ΕΚΤ, στο πλαίσιο της ανάλυσης του λειτουργικού κινδύνου για τις υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών (FMI), επικεντρώνεται στην ανθεκτικότητα σε κυβερνοαπειλές από κανονιστική σκοπιά, επιδιώκοντας να διασφαλίσει την εφαρμογή συναφών προτύπων εντός της ζώνης του ευρώ και προάγοντας την εναρμόνιση σε διεθνές επίπεδο. Με βάση αυτή την προσέγγιση, το Ευρωσύστημα κατάρτισε στρατηγική ανθεκτικότητας σε κυβερνοαπειλές για τις FMI στην οποία περιλαμβάνεται σειρά μέτρων για την ανθεκτικότητα μεμονωμένων FMI, την ανθεκτικότητα σε επίπεδο τομέα και τη στρατηγική συνεργασία μεταξύ ρυθμιστικών αρχών και χρηματοπιστωτικού κλάδου.

Για να εξασφαλίσει τη συνεπή εφαρμογή της έκδοσης “Guidance on cyber resilience for financial market infrastructures” (Οδηγίες για την ανθεκτικότητα των υποδομών των χρηματοπιστωτικών αγορών σε κυβερνοαπειλές) των CPMI‑IOSCO, το Ευρωσύστημα συνέταξε τις προσδοκίες επίβλεψης όσον αφορά την ανθεκτικότητα σε κυβερνοαπειλές για τις υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών “Cyber resilience oversight expectations for financial market infrstructures” (CROE). Οι CROE εξυπηρετούν τρεις βασικούς σκοπούς:

• Εξηγούν αναλυτικά στις FMI πώς θα εφαρμόσουν στην πράξη τις οδηγίες με στόχο να πετύχουν μονιμότερη βελτίωση και ενίσχυση της ανθεκτικότητάς τους σε κυβερνοαπειλές.
• Θέτουν στους φορείς επίβλεψης σαφείς προσδοκίες για την αξιολόγηση των FMI που υπάγονται στην αρμοδιότητά τους.
• Παρέχουν τη βάση για ουσιαστική συζήτηση μεταξύ των FMI και των αντίστοιχων φορέων επίβλεψης.

Τον Μάιο του 2018 η ΕΚΤ έθεσε σε εφαρμογή το πλαίσιο TIBER‑EU (European framework for Threat Intelligence-based Ethical Red Teaming), το οποίο αναπτύχθηκε από το Ευρωσύστημα ως εργαλείο που δίνει τη δυνατότητα στους φορείς λειτουργίας των FMI να βελτιώσουν την ανθεκτικότητά τους σε κυβερνοαπειλές. Το TIBER‑EU αποτελεί το πρώτο κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο που διευκολύνει τη διενέργεια ελεγχόμενων και εξατομικευμένων δοκιμών ασφαλείας (red team testing) σε κρίσιμα ήδη λειτουργούντα συστήματα, με βάση τις τακτικές, τις τεχνικές και τις διαδικασίες πραγματικών επιτιθέμενων. Έχει σκοπό να εξασφαλίσει την τυποποίηση και αμοιβαία αναγνώριση των δοκιμών ασφαλείας σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς και ότι οι FMI δεν θα χρειάζεται να υποβάλλονται σε χωριστές δοκιμές σε κάθε κράτος‑μέλος της ΕΕ.

Στο πλαίσιο των προσπαθειών βελτίωσης της λειτουργικής ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα, το Ευρωσύστημα, υπό την ιδιότητα του φορέα επίβλεψης, οργανώνει ασκήσεις επικοινωνίας σε περίπτωση κρίσης που καλύπτουν όλο το φάσμα της αγοράς. Το 2018 το Ευρωσύστημα διοργάνωσε την άσκηση επί χάρτου UNITAS για την επικοινωνία σε περίπτωση κρίσης. Στους συμμετέχοντες, που περιλάμβαναν σημαντικά συστήματα πληρωμών της ζώνης του ευρώ, κεντρικά αποθετήρια τίτλων, κεντρικούς αντισυμβαλλομένους, φορείς παροχής υπηρεσιών, υποδομές της αγοράς και φορείς επίβλεψης από κεντρικές τράπεζες, δόθηκε σενάριο κυβερνοεπίθεσης στις FMI που έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα των δεδομένων τους. Η άσκηση είχε τη μορφή συντονισμένης συζήτησης μεταξύ των συμμετεχόντων στην αγορά, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να κάνουν παρατηρήσεις και να καταλήξουν σε συμπεράσματα βάσει του σεναρίου και να επισημάνουν πιθανούς τομείς συλλογικής εργασίας για την περαιτέρω βελτίωση της ανθεκτικότητας του ευρύτερου τομέα σε κυβερνοαπειλές.

Αναγνωρίζοντας την ανάγκη σύστασης ενός οργάνου το οποίο θα συγκεντρώνει παράγοντες των αγορών, αρμόδιες αρχές και επαγγελματίες της κυβερνοασφάλειας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, το Ευρωσύστημα ίδρυσε το Συμβούλιο Ανθεκτικότητας του ευρώ σε κυβερνοαπειλές για τις πανευρωπαϊκές χρηματοπιστωτικές υποδομές (Euro Cyber Resilience Board for pan-European Financial Infrastructures – ECRB). Στόχος του ECRB είναι να βελτιώσει την ανθεκτικότητα των FMI και των σημαντικών φορέων παροχής υπηρεσιών τους, καθώς και του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα της ΕΕ, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Αυτό θα επιτευχθεί με την καλλιέργεια εμπιστοσύνης και συνεργασίας και τη διευκόλυνση ανάληψης κοινών πρωτοβουλιών μεταξύ παραγόντων των αγορών ή μεταξύ παραγόντων των αγορών και αρχών.

Η ΕΚΤ εντάσσει την ανθεκτικότητα σε κυβερνοαπειλές και τη λειτουργική ανθεκτικότητα στην εποπτεία του κινδύνου πληροφοριακών συστημάτων των τραπεζών. Ο κυβερνοκίνδυνος απαιτεί ιδιαίτερη αντιμετώπιση λόγω της αυξημένης διασύνδεσης των τραπεζών και της μεγαλύτερης εξάρτησής τους από τα πληροφοριακά συστήματα, αλλά και λόγω της ταχύτητας με την οποία οι επιτιθέμενοι εντοπίζουν και εκμεταλλεύονται τα τρωτά σημεία.

Το 2018 η ΕΚΤ έθεσε σε εφαρμογή τις κατευθυντήριες γραμμές της EAT σχετικά με την αξιολόγηση κινδύνων ΤΠΕ (τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών) σύμφωνα με τη διαδικασία εποπτικού ελέγχου και αξιολόγησης (ΔΕΕΑ) (EBA/GL/2017/05), οι οποίες οδήγησαν σε ομοιόμορφη και συνολική αξιολόγηση του κινδύνου πληροφοριακών συστημάτων όλων των εποπτευόμενων σημαντικών πιστωτικών ιδρυμάτων της ζώνης του ευρώ. Η αξιολόγηση αυτή οδήγησε τόσο σε συγκεκριμένες συστάσεις προς επιμέρους τράπεζες όσο και σε θεματικά ευρήματα που θα αναλυθούν σε ευρύτερη κλίμακα. Γενικότερα, η ΕΚΤ υπογράμμισε ότι οι τράπεζες πρέπει να συνεχίσουν να βρίσκονται σε εγρήγορση έναντι των πάσης φύσεως κινδύνων πληροφοριακών συστημάτων και να μην περιορίζουν τις δραστηριότητές τους μόνο σε επιλεγμένους τομείς.

Σημαντική ήταν η συνεισφορά της ΕΚΤ στις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΑΤ για τη διαχείριση κινδύνων ασφαλείας και ΤΠΕ, οι οποίες τέθηκαν σε δημόσια διαβούλευση τον Δεκέμβριο του 2018. Αναμένεται να εναρμονίσουν τις απαιτήσεις διαχείρισης του κινδύνου πληροφοριακών συστημάτων των τραπεζών σε ολόκληρη την Ευρώπη και να διασφαλίσουν πιο ισότιμους όρους. Επιπλέον, στην εποπτεία των κινδύνων πληροφοριακών συστημάτων εντός της ΕΚΤ συνεχίζουν να περιλαμβάνονται η εποπτεία σε συνεχή βάση από Κοινές Εποπτικές Ομάδες, διεισδυτικές και στοχευμένες επιτόπιες επιθεωρήσεις που επικεντρώνονται σε συγκεκριμένους στόχους κινδύνου πληροφοριακών συστημάτων, καθώς και η διαρκής ενημέρωση για κυβερνοεπιθέσεις μέσω του πλαισίου αναφοράς κυβερνοσυμβάντων της ΕΚΤ.

Συνεχίζεται η ενεργή συνεργασία παγκοσμίως, και ιδίως σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού οικοσυστήματος σε κυβερνοαπειλές.

12.4 Μείωση του οικολογικού αποτυπώματος της ΕΚΤ

Ως ευρωπαϊκό ίδρυμα η ΕΚΤ έχει επίγνωση της υποχρέωσής της να συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος και να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή για την ευημερία της κοινωνίας και των μελλοντικών γενεών. Μετά την υιοθέτηση της πρώτης περιβαλλοντικής πολιτικής της το 2007, η ΕΚΤ εργάζεται συνεχώς για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών της επιδόσεων και τη μείωση του οικολογικού της αποτυπώματος. Η ΕΚΤ έχει εγγραφεί στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Οικολογικού Ελέγχου (EMAS) από το 2010 και το σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισής της καλύπτει και τα τρία κτίρια όπου στεγάζεται το προσωπικό της στη Φραγκφούρτη – το κεντρικό κτίριο στην Sonnemannstrasse, το Japan Center και το Eurotower.

Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της επιχειρησιακής στρατηγικής της ΕΚΤ και διαμορφώνει τις καθημερινές λειτουργίες και διαδικασίες της. Με τη στήριξη περισσότερων από 50 εσωτερικών περιβαλλοντικών αντιπροσώπων και πολλών αφοσιωμένων ομάδων και ατόμων σε όλο τον οργανισμό, η ΕΚΤ επιδιώκει τη συνεχή μείωση του οικολογικού της αποτυπώματος. Η ΕΚΤ αποδεικνύει τη δέσμευσή της με την ευαισθητοποίηση του προσωπικού, την εφαρμογή μέτρων αποδοτικότητας και τη συνεργασία με ποικίλους ενδιαφερόμενους φορείς για την επίτευξη των περιβαλλοντικών της στόχων. Ένα τέτοιο μέτρο ήταν η εισαγωγή πολυχρηστικού ηλεκτρονικού εργαλείου συνεργασίας που δίνει στην ΕΚΤ τη δυνατότητα να επικοινωνεί εξ αποστάσεως με τους ομολόγους της. Το εργαλείο αυτό όχι μόνο εμπλουτίζει την ηλεκτρονική διάδραση, αλλά και επιτρέπει να αποφεύγονται κατά το δυνατόν τα ταξίδια, μειώνοντας έτσι τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Επιπλέον, η ΕΚΤ έχει βελτιστοποιήσει περαιτέρω το σύστημα φωτισμού του κεντρικού κτιρίου της για να μειώσει την ένταση του φωτισμού σε ορισμένους χώρους και έχει προσαρμόσει τα ωράρια λειτουργίας για μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας. Επίσης, τα ποτήρια μίας χρήσης στους κοινόχρηστους χώρους αντικαταστάθηκαν από επαναχρησιμοποιούμενα, μειώνοντας έτσι σημαντικά τα απορρίμματα.

Το 2018 ήταν ένα έτος πλούσιο σε δράσεις περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, καθώς η ΕΚΤ συμμετείχε σε αρκετές διεθνείς εκστρατείες. Η ΕΚΤ ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση της κοινωνίας της Φραγκφούρτης για την κλιματική αλλαγή στη διάρκεια της Ώρας της Γης της WWF για το 2018. Μαζί με άλλες 183 επιχειρήσεις και ιδρύματα στη Φραγκφούρτη, η ΕΚΤ έσβησε όλα τα μη απαραίτητα φώτα και ενθάρρυνε το προσωπικό να συμμετάσχει στην εκστρατεία και να βρει κι άλλους τρόπους ώστε να γίνει πιο φιλική προς το περιβάλλον. Μια άλλη πρωτοβουλία αφορούσε τη συμμετοχή της ΕΚΤ για έκτη φορά στην Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Κινητικότητας. Προκειμένου να ενθαρρύνει το προσωπικό της να κάνει πιο πράσινες επιλογές για τις καθημερινές μετακινήσεις του από και προς την εργασία, η ΕΚΤ διοργάνωσε διάφορες δραστηριότητες, όπως ελέγχους ασφάλειας ποδηλάτων, ομαδικούς διαγωνισμούς και κουίζ σχετικά με την κινητικότητα και το κλίμα. Επίσης, δόθηκαν πληροφορίες στο προσωπικό για τη φιλική προς το περιβάλλον κινητικότητα στην ΕΚΤ.

Η στήριξη από εξωτερικούς παρόχους υπηρεσιών είναι επίσης πολύ σημαντική για τη μείωση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου της ΕΚΤ. Κριτήρια βιωσιμότητας ελήφθησαν υπόψη π.χ. κατά την επιλογή του συνεργείου καθαριότητας της ΕΚΤ. Τα κριτήρια αυτά οδήγησαν στη χρήση πολλών φιλικών προς το περιβάλλον υλικών σε καθημερινές εργασίες, όπως το ανακυκλωμένο χαρτί στις τουαλέτες. Η εταιρία καθαρισμού που παρέχει υπηρεσίες στην ΕΚΤ χρησιμοποιεί μόνο καινοτόμα, μη επικίνδυνα και πλήρως βιοδιασπώμενα προϊόντα καθαρισμού και μηχανικές εργασίες για βαθύ καθαρισμό. Βελτιστοποιήθηκε και η δοσολογία για να μειωθεί η κατανάλωση νερού και να βελτιωθεί η ανακύκλωσή του κατά τον καθαρισμό των δαπέδων.

Προκειμένου να αυξήσει την επίδρασή της και να συνεχίσει να διδάσκει και να διδάσκεται από τους άλλους, η ΕΚΤ συνεργάζεται στενά με τις ΕθνΚΤ και άλλα ευρωπαϊκά ιδρύματα και φορείς. Μαζί μπορούν να ανταλλάσσουν βέλτιστες πρακτικές, να συζητούν και να διερευνούν νέες λύσεις για τις κοινές προκλήσεις και να επικοινωνούν μεταξύ τους για τις περιβαλλοντικές επιδόσεις τους. Στον κοινό δικτυακό τόπο ‟EMAS in the European Institutions”, ευρωπαϊκά ιδρύματα και φορείς διερευνούν τα πρακτικά οφέλη της εγγραφής στο EMAS και ανταλλάσσουν βέλτιστες πρακτικές και μεθόδους εξοικονόμησης πόρων. Έτσι, η συνεργασία μεταξύ ιδρυμάτων αποτελεί ακόμη μια σημαντική πτυχή της δέσμευσης της ΕΚΤ για την προστασία του περιβάλλοντος.

Η ΕΚΤ δημοσιεύει επίσης πληροφορίες για τις περιβαλλοντικές επιδόσεις της και τα μέτρα που έχει λάβει στον δικτυακό τόπο “Η προστασία του περιβάλλοντος στην ΕΚΤ”.

Ετήσιοι λογαριασμοί της ΕΚΤ

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ecb.annualaccounts2018~cd3eabaa40.el.pdf

Ενοποιημένος ισολογισμός του Ευρωσυστήματος της 31.12.2018

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/ecb.eurosystembalancesheet2018~5b51d1aefe.el.pdf

Στατιστική ενότητα (μόνο στα αγγλικά)

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ecb.ar_annex2018_statistical_section~7ddac28291.en.pdf