Zyski i straty EBC i krajowych banków centralnych ze strefy euro

16 lutego 2017 (aktualizacja 19 maja 2023)

Europejski Bank Centralny nie jest bankiem komercyjnym. Jak każdy bank, sporządza roczny raport finansowy, w tym rachunek zysków i strat, jednak jego działalności przyświeca zasadniczo odmienny cel: głównym zadaniem EBC nie jest osiąganie zysków, lecz utrzymywanie stabilności cen. Przy realizacji tego zadania możemy osiągnąć zysk lub zanotować stratę.

Dotyczy to także krajowych banków centralnych ze strefy euro, które razem z EBC tworzą Eurosystem. To nie oznacza, że dla banków centralnych z Eurosystemu zyski i straty nie mają znaczenia. W istocie jest bardzo ważne, czy osiągamy zysk czy notujemy stratę. Poniżej objaśniamy, dlaczego tak jest i skąd biorą się nasze zyski i ewentualne straty.

Zyski i straty pokazują w ujęciu liczbowym, czy przychody i koszty się równoważą. Na podstawie analizy wpływów i wypływów notowanych w trakcie roku sporządzamy roczne sprawozdanie finansowe. Podobną analizę przeprowadza się na potrzeby budżetu domowego lub finansów przedsiębiorstwa. Jeśli przychody są wyższe niż koszty, osiągamy zysk. Jeżeli wyższe są koszty, notujemy stratą.

Trzeba pamiętać, że działalność banku centralnego znacznie się różni od pracy, na przykład, piekarni, która uzyskuje przychody ze sprzedaży pieczywa i ponosi koszty zakupu mąki bądź energii. Banki centralne działają głównie za pośrednictwem systemu bankowego. 

Czym zajmuje się bank centralny?

Jakie są źródła przychodów Eurosystemu?

Wartość banknotów euro w obiegu jest dużo wyższa niż koszt ich fizycznej produkcji. Banki komercyjne udostępniają je w swoich oddziałach i bankomatach. W tym celu muszą je „kupić” od Eurosystemu w zamian za aktywa finansowe. Te aktywa są źródłem przychodów, które eksperci nazywają rentą menniczą.

Co to jest renta mennicza?

Kolejnym źródłem przychodów banku centralnego są odsetki płacone przez banki komercyjne od pożyczonych od nas pieniędzy.

EBC i krajowe banki centralne zakupiły także dużą ilość aktywów finansowych, w tym obligacji skarbowych. Kupowaliśmy je, żeby wesprzeć gospodarkę w czasie, gdy stopy procentowe były bardzo niskie lub nawet zerowe. Nie mogliśmy dopuścić, żeby inflacja zbyt długo pozostawała za niska. Nabyte przez nas aktywa mogą być źródłem przychodów.

Ponadto banki centralne utrzymują rezerwy walutowe i inne inwestycje, z których również otrzymują przychody.

Jakie koszty ponosi Eurosystem?

Gdy banki komercyjne mają depozyty w Eurosystemie, musimy płacić im odsetki, które dla nas są kosztem. Te koszty mogą wzrosnąć, jeśli podnosimy stopy procentowe w ramach polityki pieniężnej.

Żeby opanować wysoką inflację, w bardzo krótkim czasie znacznie podwyższyliśmy stopy procentowe EBC. To doprowadziło do wzrostu stóp procentowych na rynkach finansowych, a przez to kredyty w całej gospodarce są droższe. Wyższe oprocentowanie sprawia, że zmniejsza się skłonność do pożyczania pieniędzy, a oszczędzanie staje się atrakcyjniejsze. Wskutek tego następuje wyhamowanie spożycia, schłodzenie gospodarki oraz spadek inflacji, co ostatecznie jest naszym celem.

Na czym polega polityka pieniężna?

Równolegle znacznie i szybko wzrosły odsetki płacone bankom komercyjnym z tytułu ich depozytów w bankach centralnych z Eurosystemu. Jednocześnie przychody z tytułu aktywów utrzymywanych przez banki centralne nie wzrosły w ten sam sposób.

Wynika to z niskiego oprocentowania dużej części tych aktywów, zwłaszcza obligacji skarbowych, ponieważ kupiliśmy je w okresie niskich stóp procentowych i często mają one długi termin zapadalności. Przykładowo, jeśli bank centralny z Eurosystemu posiada dziesięcioletnie obligacje skarbowe, oznacza to, że spłata pełnej kwoty obligacji zajmie 10 lat.

Gdy kupowaliśmy te obligacje, służyło to doprowadzeniu inflacji, która wtedy była zbyt niska, z powrotem do docelowego poziomu 2%. Dzięki skupowi aktywów po ówczesnych cenach obniżyły się stopy procentowe na rynkach finansowych. 

O programie skupu aktywów

Jednak te działania spowodowały także, że ryzyko związane z przyszłymi zmianami stóp procentowych zostało przeniesione z rynków finansowych na bank centralny.

Obecnie to ryzyko zaczyna się materializować, ponieważ banki centralne na całym świecie podnoszą stopy procentowe, by przeciwdziałać inflacji. W związku z tym koszty Eurosystemu rosną szybciej niż jego przychody. Może on osiągnąć mniejszy zysk, a nawet ponieść stratę.

A co, jeśli Eurosystem zanotuje stratę? 

W przypadku poniesienia straty możemy spróbować ją pokryć, sięgając w pierwszej kolejności do zysków odłożonych w poprzednich latach. EBC i banki centralne ze strefy euro w latach 2012–2021 osiągnęły znaczne zyski, które wyniosły około 300 mld euro.

Wynikały one w dużej mierze z polityki pieniężnej prowadzonej w tym czasie. Kupowaliśmy duże ilości aktywów przy ujemnych stopach procentowych, co oznaczało, że banki w rzeczywistości uiszczały opłatę za depozyty w banku centralnym.

Jako banki centralne stosujemy ostrożne podejście i dlatego część osiągniętych zysków przeznaczyliśmy na stworzenie buforów finansowych, takich jak rezerwa ogólna i fundusze rezerwowe. Dodatkowe bufory finansowe powstają w wyniku regularnej aktualizacji wyceny niektórych aktywów. Tak utworzone bufory można teraz wykorzystać.

W przypadku EBC, gdyby rezerwy na ryzyko ogólne okazały się niewystarczającym zabezpieczeniem, krajowe banki centralne ze strefy euro mogą pokryć pozostałą kwotę przychodami z własnych operacji polityki pieniężnej. Strata może także zostać ujęta w rocznym raporcie finansowym EBC i w następnych latach będzie odliczana od przychodów z dowolnego źródła.

Więcej informacji o procedurach podziału zysków i udziału w stratach można znaleźć w publikacji Occasional Paper.

Czy strata poniesiona przez EBC ma znaczenie?

Trzeba pamiętać, że banki centralne nie są przedsiębiorstwami. Nawet jeśli ponoszą straty, mogą nadal skutecznie działać. Zasada niezależności finansowej oznacza jednak, że krajowy bank centralny powinien mieć zapewniony wystarczający kapitał.

Oczekujemy, że z czasem straty będą się zmniejszać, ponieważ wzrosną przychody banków centralnych z Eurosystemu z posiadanych obligacji i innych aktywów, a także kredytów udzielanych bankom komercyjnym.

Wobec powrotu do dodatnich stóp procentowych Eurosystem powinien ponownie osiągać zyski w średnim okresie.