De digitale toekomst van Europa vormgeven: het pad naar een digitale euro

Inleidende verklaring door Fabio Panetta, directielid van de ECB, voor de Commissie economische en monetaire zaken van het Europees Parlement

Brussel, 4 september 2023

Het doet mij genoegen dat ik weer tot deze commissie mag spreken.

Het was een eer om het project rond de digitale euro sturing te geven en elke stap daarin met u te bespreken. Onze eerste zitting vond plaats in oktober 2020,^[1] toen de ECB haar eerste verslag over een digitale euro publiceerde^[2], ruim voordat we in oktober 2021 officieel besloten de onderzoeksfase van de digitale euro te starten.

Sindsdien hebben we aanzienlijke vooruitgang geboekt, zoals blijkt uit de vele verslagen en studies die we met u hebben gedeeld. We hebben deze verslagen openbaar gemaakt, zodat zowel burgers als belanghebbenden op de hoogte konden blijven van ons onderzoek.^[3] Tijdens de acht hoorzittingen van deze commissie die ik heb bijgewoond, hebben we 110 vragen van u besproken.^[4]

Uw vragen, opmerkingen en standpunten – en uw kritiek – hebben ons geholpen vooruitgang te boeken in de richting van onze gemeenschappelijke doelstelling: een inclusief, echt Europees digitaal betaalmiddel te ontwerpen dat tegemoet kan komen aan de behoeften en voorkeuren van burgers. Ik wil deze commissie dan ook oprecht bedanken voor haar steun en bijdragen tot nu toe.

Maar er is nog een lange weg te gaan, en er is verdere nauwe samenwerking tussen de Europese instellingen nodig om het optimale ontwerp van een digitale euro te bepalen.

We naderen nu een nieuwe fase in dit project.

In juni heeft de Europese Commissie haar pakket voor de gemeenschappelijke munt gepubliceerd, met wetgevingsvoorstellen over de digitale euro en de status van contant geld als wettig betaalmiddel.^[5] Wij verwelkomen deze voorstellen. Hiermee loopt Europa voorop binnen de geavanceerde economieën op het gebied van centralebankgeld.

Ze creëren een nieuw paradigma voor het behoud van monetaire soevereiniteit en waarborgen tegelijkertijd de vrijheden van burgers in het digitale tijdperk. De voorgestelde maatregelen zouden ervoor zorgen dat Europeanen vrij kunnen kiezen hoe zij hun dagelijkse betalingen doen. Naast private digitale betaalmiddelen zou er dan altijd een publieke optie beschikbaar zijn, zowel in de vorm van contant geld als in de vorm van een digitale euro. Tegelijkertijd zou niemand verplicht zijn een digitale euro te hebben of ermee te betalen. Gebruikers zouden altijd kunnen beslissen hoe ze die zouden willen gebruiken.

Bij de ECB bevindt het onderzoekstraject zich nu in de laatste fase, wat de weg vrijmaakt voor de Raad van Bestuur om te beslissen of we al dan niet overgaan naar de volgende fase van het project.

Onverminderd het advies van de ECB dat we over het voorstel zullen uitbrengen, zal ik beginnen met een bespreking van enkele belangrijke aspecten van het wetgevingsvoorstel. Vervolgens zal ik u op de hoogte brengen van de stand van zaken van het project en de volgende stappen schetsen.

Een digitale euro die voor iedereen, overal, gratis beschikbaar is

De wetgevingsvoorstellen over de digitale euro en de status van wettig betaalmiddel van contant geld zouden ervoor zorgen dat centralebankgeld, in een steeds digitalere wereld, overal in het eurogebied gemakkelijk toegankelijk en geaccepteerd blijft. Contant geld zal blijven. In de voorstellen zou dit in wetgeving worden vastgelegd. Maar naast contant geld, zou er een nieuwe vorm van centralebankgeld bijkomen: de digitale euro.

Het voorstel over de status van wettig betaalmiddel van contant geld is het belangrijkste wetgevingsinitiatief op Europees niveau over contant geld sinds ruim 20 jaar geleden eurobankbiljetten voor het eerst werden uitgegeven. Het zou de status van contant geld en de rechten van degenen die er gebruik van willen maken, versterken.

De publicatie van de voorstellen betekende een belangrijke eerste stap. Het is nu aan de Europese wetgevers om de voorstellen vorm te geven en ervoor te zorgen dat een digitale euro de belangrijkste kenmerken van contant geld in de digitale sfeer overneemt. Dat zou kunnen door een elektronisch betaalmiddel aan te bieden dat iedereen overal gratis en kosteloos kan gebruiken en dat tegelijkertijd de hoogste mate van privacy garandeert voor digitale betalingen. En het zou ook offline kunnen worden gebruikt.

Het democratische debat over deze kwesties is van cruciaal belang. De ECB is bereid alle technische input te leveren die nodig is om uw werk te ondersteunen.

Momenteel bereiden we de ECB-adviezen over de twee voorstellen voor.^[6]

Maar laat ik ingaan op enkele belangrijke aspecten van het voorstel voor een digitale euro, die cruciaal zijn om ervoor te zorgen dat er in het digitale tijdperk publiek geld beschikbaar is voor iedereen.^[7]

Het eerste belangrijke aspect is de status van wettig betaalmiddel^[8], dat mensen het recht zou geven om toegang te hebben tot en te betalen met een digitale euro. Het voorstel zou er ook voor zorgen dat gebruikers bij hun huidige bank toegang hebben tot digitale euro’s, zonder dat ze van bank hoeven te veranderen. Dit zou de digitale euro breed toegankelijk maken^[9] en een duidelijk signaal afgeven: iedereen zou in het eurogebied overal en altijd de digitale euro kunnen gebruiken.^[10]

Deze optie is van vitaal belang. Net als elektriciteit en water zijn dagelijkse betalingen een essentiële dienst, zowel voor particulieren als voor de economie in het algemeen. We mogen het niet aan de private sector, waaronder grote technologiebedrijven, overlaten om dergelijke diensten te verlenen. Private gesloten (closed-loop) systemen komen steeds vaker voor. Denk aan instant messaging-diensten – als mijn familie en vrienden allemaal dezelfde app gebruiken, zal ik een steeds grotere druk ervaren dat ook te doen vanwege het gemak. In de toekomst zouden we vergelijkbare trends kunnen zien in het betalingsverkeer.^[11]

Het tweede belangrijke aspect is privacy. Volgens de conceptwetgeving zou een digitale euro een nieuwe betaaloplossing zijn met een betere privacy- en gegevensbescherming, terwijl de risico’s in verband met witwassen en terrorismefinanciering tot een minimum zouden worden beperkt. In lijn hiermee hebben we voorgesteld dat het voor het Eurosysteem onmogelijk moet zijn de persoonlijke gegevens van gebruikers van een digitale euro in te zien of betalingsgegevens aan particulieren te koppelen.^[12] Intermediairs zouden alleen de gebruikersinformatie kunnen zien die nodig is voor de acceptatie van cliënten en de naleving van bestaande regelgeving, zoals regels ter bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering. Bovendien zou de mogelijkheid om offline te betalen een aan contant geld gelijkwaardig niveau van privacy bieden, waarbij noch de intermediair noch de centrale bank de betaling verwerkt.^[13]

Ten derde wordt met het voorstel van de Commissie een goed evenwicht bereikt tussen de prijsdoelstellingen van zowel de openbare als de particuliere sector. Eindgebruikers zouden gratis basisdiensten van de digitale euro kunnen afnemen^[14], terwijl intermediairs op soortgelijke wijze zouden worden gecompenseerd als voor vergelijkbare private digitale betaalmiddelen.^[15] Winkeliers zouden worden beschermd tegen buitensporige tarieven die zouden kunnen voortvloeien uit de verplichting om een digitale euro als wettig betaalmiddel te accepteren.

Ten vierde erkent het voorstel dat de ECB in staat is de instrumenten te ontwikkelen en toe te passen die nodig zijn om het evenwicht tussen privaat geld – zoals commerciële bankdeposito’s – en centralebankgeld te handhaven.^[16] Instrumenten zoals maximumtegoeden zullen, door hun opzet, per definitie ongewenste gevolgen voor het monetair beleid, de financiële stabiliteit en de toewijzing van krediet aan de reële economie voorkomen.^[17] Gebruikers die een bedrag willen betalen dat boven de limiet ligt, kunnen dat doen door hun digitale-europortemonnee te koppelen aan hun bankrekening.^[18]

We hebben er vertrouwen in dat dit evenwicht kan worden gehandhaafd. We hebben gedetailleerde analyses gepubliceerd waaruit blijkt dat met een passende kalibratie van de maximumtegoeden risico’s voor het financieel stelsel worden vermeden.^[19]

Ik wil nogmaals benadrukken dat de uitgifte van een digitale euro een kans betekent voor de Europese financiële sector, niet een risico. We ontwerpen hem als een veilig betalingsinstrument om de rol van publiek geld – d.w.z. geld dat door de staat wordt gedekt – te behouden en tegelijkertijd innovatie in het betalingsverkeer in evenwicht te brengen met de stabiliteit van de financiële sector en privacy te waarborgen.

Ons antwoord op de technologische revolutie in het betalingsverkeer kan niet zijn dat we stil blijven staan. Het alternatief is geen gunstige status quo. Als er geen digitale euro is, kan de opkomst van potentieel dominante private partijen op de markt voor digitale betalingen grote gevolgen hebben voor de financiële sector.^[20]

Dit is een reële mogelijkheid, zoals blijkt uit het recente besluit van PayPal om een eigen, in Amerikaanse dollar luidende stablecoin te introduceren voor gebruik in digitale betalingen.^[21]

Commerciële betalingsdienstverleners, zoals PayPal, hebben geen prikkel om het gebruik van hun stablecoins of het dienstenaanbod te beperken. Integendeel, hun doel is hun klantenkring uit te breiden en marktaandeel te vergroten.

Ze hebben wellicht geen prikkel om hun betaaloplossingen compatibel te maken met de huidige gebruikte betaaloplossingen. Ze zouden diensten tegen lage kosten kunnen aanbieden, gezien de inkomsten die zij zouden kunnen genereren door de reserves te herinvesteren in een omgeving met gunstige rentetarieven. En hoewel de toetreding van grote technologiebedrijven of andere grote betalingsdienstaanbieders in eerste instantie innovatie kan bevorderen, kan de concurrentie ernstig worden belemmerd als ze een monopolistische positie bereiken, zoals we in andere digitale sectoren hebben gezien.

Bij een digitale euro zou dit niet het geval zijn. Een digitale euro zou worden ingevoerd door overheden binnen een Europees regelgevend kader. Daarin zou de nodige aandacht worden besteed aan ordelijke aanpassingen in de financiële sector. Tegelijkertijd zou het betalingsdienstaanbieders een platform bieden voor innovaties met het gehele eurogebied als bereik.

Bovendien zou de digitale euro, in tegenstelling tot de door grote technologiebedrijven uitgegeven stablecoins, worden gedistribueerd door banken en andere betalingsdienstaanbieders, die zo de relatie met hun klanten behouden. En de ECB werkt actief samen met Europese betalingsdienstaanbieders en andere belanghebbenden om ervoor te zorgen dat de digitale euro volledig compatibel is met de bestaande betalingsinstrumenten en aantrekkelijk is voor iedereen.^[22] In het bijzonder zou het voorgestelde ontwerp van de digitale euro, zoals eerder vermeld, de hoogste mate van privacy garanderen voor digitale betalingen.

De eindstreep voor de onderzoeksfase van de ECB

Dit brengt mij bij ons eigen projectwerk. We naderen het einde van onze onderzoeksfase.

Sinds onze laatste hoorzitting voeren we een holistische evaluatie uit^[23] om te zorgen voor samenhang tussen alle tot dusver goedgekeurde ontwerpopties^[24], en hebben we de resultaten van het prototypeonderzoek en marktonderzoek gepubliceerd.^[25]

Daarnaast hebben we verdere vooruitgang geboekt met onze werkzaamheden aan een conceptrulebook voor een betaalschema van de digitale euro. Ook hier werken we nauw samen met vertegenwoordigers van alle partijen in de markt: consumenten, winkeliers, banken, betaalinstellingen en professionals uit de publieke sector.^[26]

Komende maand brengen we verslag uit over de bevindingen van de onderzoeksfase. Op basis daarvan zal de Raad van Bestuur besluiten al dan niet over te gaan naar de volgende fase van het project. Maar laat ik nogmaals duidelijk zijn: een mogelijk besluit van de Raad van Bestuur om een digitale euro uit te geven staat nu niet op de agenda en zal pas genomen worden nadat de wetgeving is aangenomen.

Als we inderdaad naar de volgende fase overgaan, zullen de ECB en de nationale centrale banken van alle landen van het eurogebied de functionaliteiten van de digitale euro blijven analyseren en uiteindelijk overgaan tot het ontwikkelen en testen van technische oplossingen en bedrijfsregelingen om, indien en wanneer nodig, gereed te zijn om met de uitgifte van een digitale euro te beginnen.

Uiteraard zullen we in dit verband de noodzakelijke aanpassingen meenemen die mogelijkerwijs uit de wetgevingsberaadslagingen voortvloeien.

En we blijven ook leren door contact te onderhouden met alle relevante belanghebbenden. De input die we tot nu toe hebben ontvangen is uitzonderlijk waardevol en heeft ons meer inzicht verschaft in de uitdagingen waar de digitale euro voor staat.

Ik ben u, het Europees Parlement, zeer dankbaar voor onze regelmatige en permanente dialoog en voor alle steun die u sinds het begin van het project hebt gegeven. Mocht de Raad van Bestuur dan ook besluiten over te gaan naar de volgende fase, dan blijft de ECB vastbesloten haar reguliere hoorzittingen bij de ECON-commissie voort te zetten om met u in gesprek te gaan en het democratische debat over de digitale euro te ondersteunen.

Een ambitieus pad voor de toekomst

Ik rond mijn verhaal af.

Een digitale euro maakt ons geld klaar voor het digitale tijdperk. Hiermee treden we in de voetsporen van de architecten van de euro, die terecht van mening waren dat de muntunie slechts voltooid zou zijn met een tastbare vorm van de euro, uitgegeven door de centrale bank. De digitale euro zet hun visie voort in een gedigitaliseerde wereld. Door een elektronische vorm van contant geld te bieden, behouden burgers de vrijheid om voor hun dagelijkse betalingen te kiezen tussen een private en publieke vorm van onze gemeenschappelijke munt.

De toekomst van de digitale euro ligt in uw handen. Uiteindelijk kan deze zo ambitieus zijn als jullie willen, binnen het wettelijk kader dat jullie aannemen.

Persoonlijk ben ik van mening dat Europa er niet voor terug moet deinzen om ambitieus te zijn bij de ontwikkeling van een instrument dat het algemeen belang dient door Europa en de euro klaar te maken voor het digitale tijdperk. De digitale euro geeft ons een digitaal betaalmiddel dat ons, net als contant geld, verenigt, want iedereen kan de digitale euro overal gebruiken. Het zal onze autonomie en weerbaarheid versterken door gebruik te maken van een Europese infrastructuur en onze afhankelijkheid van een handjevol niet-Europese aanbieders te verminderen.

Het is ook een kans voor Europa om het voortouw te nemen in het internationale debat over digitaal centralebankgeld, met een sterke nadruk op privacy en het behoud van monetaire soevereiniteit in het digitale tijdperk.

Het belangrijkste is dat dit een project is dat afhankelijk is van ons allemaal en waar we allemaal van zullen profiteren.

En tot slot wil ik mijn persoonlijke dank uitspreken voor de interacties die we de afgelopen jaren hebben gehad, en die we vandaag zullen hebben. Hoewel mijn functie bij de ECB eindigt, zal ik me ook in mijn nieuwe rol voor dit project blijven inzetten.

Graag beantwoord ik nu uw vragen.