Co to jest inflacja?

Powszechny wzrost cen

W gospodarce rynkowej ceny towarów i usług ciągle się zmieniają: jedne rosną, inne spadają. Jednak o inflacji mówimy dopiero wtedy, kiedy mamy do czynienia z powszechnym wzrostem cen, a nie z podwyżkami dotyczącymi tylko niektórych dóbr. Kiedy dochodzi do inflacji, za tę samą kwotę można kupić coraz mniej. Innymi słowy, inflacja powoduje, że z czasem wartość pieniądza spada.

Zmiany niektórych cen mają większe znaczenie

Przy obliczaniu średniego wzrostu cen większą wagę przykłada się do produktów takich jak energia, na które przeznaczamy więcej pieniędzy, niż do tych, na które wydajemy mniej – jak cukier czy znaczki pocztowe.

Różni ludzie, różne wydatki

Każde gospodarstwo domowe inaczej wydaje swoje dochody: jedni jeżdżą samochodem i jedzą mięso, inni korzystają wyłącznie z transportu publicznego lub są wegetarianami. Dlatego przy obliczaniu inflacji udział poszczególnych towarów i usług określa się na podstawie przeciętnej struktury wydatków wszystkich gospodarstw domowych.

Mierząc inflację, bierze się pod uwagę wszystkie towary i usługi, z których korzystają gospodarstwa domowe, w tym:

• dobra codziennego użytku (np. żywność, prasa, benzyna)
• dobra trwałe (np. odzież, komputery, pralki)
• usługi (np. fryzjerskie, ubezpieczeniowe, wynajem mieszkania).

Wartość koszyka dóbr w danym roku w porównaniu z rokiem poprzednim

Wszystkie dobra nabyte przez gospodarstwa domowe w danym roku tworzą tzw. koszyk konsumpcyjny. Każda pozycja w tym koszyku ma przypisaną cenę, która z czasem może się zmieniać. Roczną stopę inflacji oblicza się, porównując całkowitą wartość koszyka w danym miesiącu i w analogicznym miesiącu poprzedniego roku.

Inflacja w strefie euro

W strefie euro inflację cen konsumpcyjnych mierzy się zharmonizowanym wskaźnikiem cen konsumpcyjnych (HICP). „Zharmonizowany” oznacza, że wszystkie kraje UE obliczają go według tej samej metody. Dzięki temu można porównywać ze sobą dane dotyczące różnych krajów.

Ten wskaźnik pozwala śledzić zmiany cen w gospodarce. Działa jak swojego rodzaju mapa, która pomaga EBC podejmować właściwe decyzje.

Naszym głównym zadaniem jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen. W tym celu pilnujemy, żeby inflacja (czyli tempo, w jakim zmienia się w czasie ogólny poziom cen) pozostawała niska, stabilna i przewidywalna: w średnim okresie ma ona wynosić 2%.

Porównywalność danych z różnych krajów

Przed wprowadzeniem euro każdy kraj obliczał inflację według własnych metod i procedur. Wspólna waluta stworzyła potrzebę mierzenia inflacji dla całej strefy euro, bez luk i dublowania danych, w sposób umożliwiający porównywanie krajów. W tym celu wprowadzono wskaźnik HICP i zbiór obowiązujących standardów.

Udział poszczególnych produktów w HICP

Wpływ zmian cen różnych produktów na wskaźnik HICP zależy od tego, ile gospodarstwa domowe przeciętnie wydają na te produkty.

Weźmy na przykład kawę: udział kawy (ściśle mówiąc, kawy, herbaty i kakao) w HICP wynosi 0,4%. Zatem jakakolwiek zmiana jej ceny nie będzie miała dużego wpływu na całkowitą wartość HICP.

A teraz spójrzmy na benzynę: jej udział w HICP (łącznie z innymi paliwami i smarami) wynosi aż 4,6%, co oznacza, że zmiana ceny benzyny o pewien procent będzie mieć dziesięciokrotnie większy wpływ na HICP niż taka sama procentowo zmiana ceny kawy.

Jak oblicza się wskaźnik HICP?

1. Zbieranie danych o cenach: Każdego miesiąca, dzięki automatycznym procesom pozyskiwania danych z internetu, czytnikom kasowym i badaniom ankietowym, zbierane są miliony danych cenowych. Obejmują one całą strefę euro i są pogrupowane na ok. 295 kategorii produktów. Dokładna liczba badanych pozycji może się różnić w zależności od kraju. Ceny każdego produktu pochodzą z różnych punktów sprzedaży zlokalizowanych w różnych regionach. Na przykład w danych dotyczących cen książek są uwzględniane rozmaite publikacje (beletrystyka, literatura faktu, wydawnictwa encyklopedyczne itd.) sprzedawane w księgarniach, supermarketach i sklepach internetowych.
2. Przypisanie wag do poszczególnych kategorii produktów: Waga każdej grupy zależy od tego, jaki przypada na nią procent wydatków w przeciętnym budżecie domowym. Żeby wskaźnik cen odzwierciedlał aktualną strukturę wydatków, te wagi są regularnie aktualizowane. Oblicza się je na podstawie wyników badań, w których prosi się respondentów o zapisywanie swoich wydatków. Wagi odpowiadają średnim wartościom krajowym, które uwzględniają wydatki wszystkich grup konsumentów (osób zamożnych i ubogich, młodych i starszych itd.).
3. Przypisanie wag do krajów: Te wagi zależą od tego, jaki procent całkowitych wydatków konsumpcyjnych strefy euro przypada na dany kraj.

W następstwie przeglądu strategii, który skończył się w 2021 roku, Rada Prezesów opowiedziała się za włączeniem do wskaźnika HICP kosztów użytkowania mieszkań przez właścicieli, żeby miara inflacji bardziej pokrywała się z tym, czego ludzie doświadczają w codziennym życiu.

Eurostat już nad tym pracuje, ale wprowadzenie tej zmiany musi trochę potrwać.

Tymczasem do uzyskania lepszego obrazu zmian cen w gospodarce EBC będzie używać także innych miar inflacji, które obejmują koszty ponoszone przez właścicieli mieszkań.

Kto oblicza HICP?

Na poziomie krajów: Wskaźnik HICP dla poszczególnych krajów strefy euro obliczają ich własne urzędy statystyczne.

Na poziomie strefy euro: Obliczenia prowadzi Eurostat – Urząd Statystyczny Unii Europejskiej. Eurostat oblicza HICP dla strefy euro jako całości na podstawie danych przekazywanych przez krajowe urzędy statystyczne. Ponadto pilnuje zgodności danych krajowych z obowiązującymi standardami i w ten sposób czuwa nad jakością statystyk. Szczegółowe informacje można znaleźć na stronie Eurostatu poświęconej HICP.

Postrzeganie inflacji

Z badań konsumenckich wynika, że inflacja często wydaje się nam wyższa, niż jest w rzeczywistości. Co wpływa na sposób postrzegania inflacji? Prace naukowe wykazały istnienie następujących prawidłowości:

• Więcej uwagi zwracamy na wzrost cen niż na ich spadek lub brak zmian. Dłużej też pamiętamy o tym, że ceny wzrosły. A przecież przy obliczaniu średniej stopy inflacji uwzględnia się także ceny stabilne i malejące.
• Bardziej zauważamy zmiany cen produktów kupowanych często za gotówkę. W ostatnich latach ceny niektórych często nabywanych towarów i usług (w tym benzyny, pieczywa i biletów autobusowych) wykazały ponadprzeciętny wzrost. Myśląc o inflacji, często zbytnio koncentrujemy się na zmianach cen tych właśnie dóbr, przez co wydaje nam się, że stopa inflacji jest wyższa niż w rzeczywistości.
• Mniej zauważamy zmiany cen produktów kupowanych rzadko oraz pozycji pobieranych automatycznie z konta. Znaczną część budżetu domowego przeznaczamy na towary i usługi nabywane rzadziej, np. na samochody lub wyjazdy wypoczynkowe. Istnieją także dobra, za które opłata często jest pobierana automatycznie z konta (w formie polecenia zapłaty lub zlecenia stałego), takie jak czynsze i rachunki telefoniczne. Myśląc o inflacji, zwykle nie uwzględniamy tego rodzaju towarów i usług oraz zmian ich cen.

• Inflacja indywidualna. Zharmonizowany wskaźnik cen konsumpcyjnych (HICP) oblicza się na podstawie przeciętnego koszyka towarów i usług, który jest wypadkową wydatków wszystkich gospodarstw domowych. Są jednak gospodarstwa, które z powodu swojej struktury wydatków doświadczają inflacji wyższej niż przeciętna, przez co silniej ją odczuwają.

  Przykład: Przy stosunkowo dużym wzroście cen benzyny poziom inflacji indywidualnej w przypadku osób często jeżdżących samochodem może przewyższać HICP, ponieważ ich wydatki na paliwo są wyższe od przeciętnych. Natomiast dla osób rzadko używających lub w ogóle nieużywających samochodu inflacja indywidualna będzie niższa.

• Inflację liczy się w skali jednego roku, ale pamięć ludzka sięga dalej. Wskaźnik HICP podaje się zazwyczaj jako roczną stopę wzrostu. Zatem porównuje się ogólny poziom cen w danym okresie, np. w styczniu 2021, z ogólnym poziomem cen w analogicznym okresie rok wcześniej, w tym przypadku – w styczniu 2020. Natomiast ludzie porównują aktualne ceny z tymi, które pamiętają sprzed kilku lat, a nawet przy niskiej inflacji rocznej wzrost w długim okresie jest zwykle znaczny. Na przykład przy rocznej stopie inflacji rzędu 2% wzrost ogólnego poziomu cen po 10 latach wyniesie ponad 20%.

• Zmiany cen a zmiany jakości. Zmiany cen zwykle uznajemy za skutek inflacji, chociaż czasem wraz z ceną zmienia się jakość produktu. Dlatego też obliczając HICP, odejmuje się zmiany cen wynikające ze zmian jakości.

  Przykład: Ceny samochodów są wyższe niż kiedyś, ale często standardowe wyposażenie nowych modeli zawiera elementy, które wcześniej oferowano jako dodatkowe, takie jak wbudowany system nawigacji, klimatyzacja czy poduszki powietrzne. W takich przypadkach wzrost ceny wynika częściowo z poprawy jakości, a nie tylko z inflacji. Gdyby ceny samochodów wzrosły średnio o 5%, ale 1% wynikałby z wyższej jakości, to w odniesieniu do tego produktu we wskaźniku HICP uwzględniono by wzrost o 4%.

Inflacja w liczbach

Inflacja cen konsumpcyjnych w strefie euro od 1961

W latach 70. i 80. ubiegłego wieku inflacja w wielu krajach europejskich była wysoka. Od połowy lat 90., dzięki przygotowaniom krajów do wprowadzenia euro oraz polityce pieniężnej EBC, stopy inflacji są znacznie niższe.

Całkiem niedawno stopy inflacji mocno wzrosły, głównie z powodu skoku cen energii i żywności.

Czynniki kształtujące aktualny poziom inflacji

Nie zawsze jest tak, że największy wpływ na ogólny wskaźnik cen wywierają te produkty, których ceny najbardziej się zmieniają. Przełożenie na stopę inflacji zależy też od udziału (fachowo nazywanego „wagą”) danego produktu w przeciętnych wydatkach konsumpcyjnych gospodarstw domowych.

Najnowsze dane na interaktywnych wykresach

Sprawdź najnowsze i historyczne dane o inflacji. Można prześledzić inflację w wybranych krajach i przyjrzeć się poszczególnym kategoriom produktów. Po wybraniu punktu na osi czasu można obejrzeć animację przedstawiającą kształtowanie się inflacji w kolejnych miesiącach.