Η χρονιά με μια ματιά

 Το 2017, η οικονομική ανάκαμψη στη ζώνη του ευρώ εξελίχθηκε σε ισχυρή και ευρείας βάσης επέκταση. Η οικονομία αναπτύχθηκε με ρυθμό 2,5% και μέχρι το τέλος του έτους είχε καταγράψει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης επί 18 συναπτά τρίμηνα. Πρόκειται για την ισχυρότερη επέκταση που έχει σημειωθεί την τελευταία δεκαετία και την ευρύτερη της τελευταίας εικοσαετίας. Η διασπορά των ρυθμών ανάπτυξης μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ υποχώρησε στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει παρατηρηθεί από την έναρξη της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης.

Χάρη στην ισχυρή ανάπτυξη, η ανάκαμψη στην αγορά εργασίας συνεχίστηκε με ταχύ ρυθμό. Η απασχόληση αυξήθηκε κατά 1,6% για να διαμορφωθεί στο υψηλότερο επίπεδο στα χρονικά, εξέλιξη στην οποία συνέβαλαν τα πρωτοφανή ποσοστά συμμετοχής των γυναικών και των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας στο εργατικό δυναμικό. Η ανεργία μειώθηκε στο χαμηλότερο επίπεδό της από τον Ιανουάριο του 2009. Συνολικά, από τα μέσα του 2013 έχουν δημιουργηθεί 7,5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, αντισταθμίζοντας πλήρως τον αριθμό θέσεων εργασίας που απωλέσθηκαν στη διάρκεια της κρίσης.

Όπως και τα προηγούμενα έτη, η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο σε αυτή την ανάκαμψη και σύγκλιση. Το 2017 εξαλείφθηκαν σε μεγάλο βαθμό οι ασυμμετρίες που είχαν χαρακτηρίσει στο παρελθόν τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής μας, ενώ οι συνθήκες χρηματοδότησης σταθεροποιήθηκαν σε πολύ ευνοϊκά επίπεδα σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Αυτό συνέβαλε ώστε ο ρυθμός αύξησης των πιστώσεων προς τον ιδιωτικό τομέα να σημειώσει τη μεγαλύτερη επιτάχυνση που έχει παρατηρηθεί μετά την εκδήλωση της κρίσης το 2008.

Ωστόσο, οι ισχυρές επιδόσεις της πραγματικής οικονομίας δεν συνοδεύθηκαν από ανάλογες εξελίξεις στον πληθωρισμό. Ενώ ο μετρούμενος πληθωρισμός ανέκαμψε σε σχέση με προηγούμενα ιστορικώς χαμηλά επίπεδά του και διαμορφώθηκε σε 1,5% κατά μέσο όρο στο σύνολο του έτους, οι εγχώριες πιέσεις στις τιμές παρέμειναν υποτονικές και ο υποκείμενος πληθωρισμός δεν παρουσίασε ενδείξεις διαρκούς ανοδικής τάσης.

Οι διαφορετικές προοπτικές για την ανάπτυξη και τον πληθωρισμό αντίστοιχα διαμόρφωσαν τις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ στη διάρκεια του έτους και μας οδήγησαν στην προσαρμογή του προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων.

Τον Οκτώβριο το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να μειώσει περαιτέρω το μηνιαίο ύψος των αγορών τίτλων από 60 δισεκ. ευρώ σε 30 δισεκ. ευρώ, αλλά να παρατείνει το πρόγραμμα κατά τουλάχιστον εννέα μήνες έως τον Σεπτέμβριο του 2018. Επιπλέον, τον Μάρτιο του 2018 το Διοικητικό Συμβούλιο δεν επανέλαβε στις επίσημες ανακοινώσεις του τη ρητή αναφορά στην ετοιμότητά του να διευρύνει το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων εφόσον οι προοπτικές καταστούν λιγότερο ευνοϊκές.

Οι αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου αντανακλούσαν την αυξανόμενη εμπιστοσύνη του στις προοπτικές της οικονομίας, στο πλαίσιο των οποίων, εάν η κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής έμενε αμετάβλητη, θα γινόταν ολοένα πιο επεκτατική. Ταυτόχρονα όμως, αναγνώριζαν ότι χρειάζεται υπομονή έως ότου αναπτυχθούν πληθωριστικές πιέσεις και ότι είναι αναγκαία η επιμονή στη νομισματική πολιτική μας ούτως ώστε η δυναμική του πληθωρισμού να αποκτήσει διάρκεια και να γίνει αυτοτροφοδοτούμενη.

Αν και η νομισματική πολιτική επιφέρει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, μπορεί να έχει και παρενέργειες. Για τον λόγο αυτόν, η ΕΚΤ συνέχισε να παρακολουθεί προσεκτικά τους κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα το 2017, οι οποίοι φάνηκε να είναι συγκρατημένοι.

Η ισχυρότερη ανάπτυξη σε όρους ονομαστικού ΑΕΠ συνέβαλε στη μείωση των κινδύνων, διότι βελτίωσε τη βιωσιμότητα του χρέους των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Οι λόγοι του χρέους και στους δύο τομείς μειώθηκαν στα επίπεδα που επικρατούσαν στις αρχές του 2008, γεγονός που δείχνει ότι η ανάκαμψη δεν έχει επιτευχθεί με τίμημα την εκ νέου αύξηση της μόχλευσης στον ιδιωτικό τομέα. Πράγματι, σχεδόν για πρώτη φορά από την έναρξη της Νομισματικής Ένωσης, η ιδιωτική δαπάνη αυξήθηκε, ενώ η δανειακή επιβάρυνση του ιδιωτικού τομέα μειώθηκε.

Η βελτίωση της οικονομίας παρείχε και στις τράπεζες την ευκαιρία για περαιτέρω ενίσχυση των ισολογισμών τους. Η ισχυρότερη οικονομία βοήθησε να σταθεροποιηθεί η κερδοφορία μέσω του υψηλότερου όγκου εργασιών και της μείωσης των ζημιών από τα δάνεια. Η ικανότητα των τραπεζών να απορροφούν κραδασμούς συνέχισε να αυξάνεται καθώς οι δείκτες κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (CET1) διαμορφώθηκαν σε 14,5% το γ΄ τρίμηνο του 2017 και η ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού τους βελτιώθηκε.

Οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ προχώρησαν ταχύτερα στη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ), τα οποία υποχώρησαν από 8% των συνολικών δανείων το 2014 σε 5,2% το γ΄ τρίμηνο του 2017. Τα ΜΕΔ μειώθηκαν κατά 119 δισεκ. ευρώ τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2017, ενώ αυξανόμενο μερίδιο της διάθεσης ΜΕΔ προήλθε από πωλήσεις δανείων στις δευτερογενείς αγορές. Σε αυτό συνέβαλαν και οι πρωτοβουλίες της ΕΚΤ για τη βελτίωση της διαφάνειας στις αγορές ΜΕΔ. Ωστόσο, χρειάζεται ακόμη να γίνουν προσπάθειες για τη μείωση των υψηλών αποθεμάτων ΜΕΔ.

Η ΕΚΤ συνέχισε επίσης να παρακολουθεί τις συνθήκες στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι αγορές ήταν σχετικά ήρεμες το 2017, αλλά παρέμειναν ευάλωτες στο ενδεχόμενο απότομης ανατιμολόγησης των κινδύνων και σε αυξήσεις της μεταβλητότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Αυτοί οι κίνδυνοι υλοποιήθηκαν στις παγκόσμιες αγορές μετοχών στις αρχές του 2018, αν και μέχρι σήμερα δεν έχουν σημαντική επίδραση στις πιστωτικές αγορές της ζώνης του ευρώ και κατ’ επέκταση στις γενικότερες χρηματοπιστωτικές συνθήκες.

Το 2017 σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις και στην αρχιτεκτονική των πληρωμών της ζώνης του ευρώ. Η τελική φάση μετάπτωσης στο σύστημα TARGET2-Securities ολοκληρώθηκε και εν συνεχεία μέσω της εν λόγω πλατφόρμας διεκπεραιώνονταν 556.684 συναλλαγές κατά μέσο όρο ημερησίως. Το νέο τραπεζογραμμάτιο των 50 ευρώ τέθηκε σε κυκλοφορία, συμβάλλοντας στη βελτίωση της ασφάλειας των πληρωμών για τους πολίτες της ζώνης του ευρώ, για τους οποίους τα μετρητά εξακολουθούν να αποτελούν το βασικό μέσο πληρωμής στα σημεία πώλησης.

Τέλος, η ΕΚΤ έλαβε σειρά μέτρων για να βελτιώσει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία της έναντι των πολιτών της ΕΕ. Το 2017 απαντήσαμε σε 138 ερωτήσεις μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Εγκαινιάσαμε το νέο μας Κέντρο Επισκεπτών, το οποίο αναμένεται ότι θα υποδέχεται 40.000 άτομα ετησίως. Ο δικτυακός μας τόπος είχε επισκέπτες από όλο τον κόσμο και κατέγραψε πάνω από 17 εκατομμύρια επισκέψεις.

Όσον αφορά την προσεχή περίοδο, αναμένουμε ότι ο ρυθμός της οικονομικής επέκτασης θα παραμείνει ισχυρός το 2018. Ενώ εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι ο πληθωρισμός θα συγκλίνει προς τον μεσοπρόθεσμο στόχο μας, υπάρχουν ακόμη αβεβαιότητες σχετικά με τον βαθμό υποχρησιμοποίησης των πόρων στην οικονομία.

Ως εκ τούτου, εξακολουθεί να είναι αναγκαία η άσκηση νομισματικής πολιτικής που χαρακτηρίζεται από υπομονή, επιμονή και σύνεση προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο πληθωρισμός θα επανέλθει σε επίπεδα συμβατά με τον στόχο μας.

Φραγκφούρτη, Απρίλιος 2018

Mario Draghi

Πρόεδρος

Η χρονιά σε αριθμούς

Πολιτικές και δραστηριότητες της ΕΚΤ στο οικονομικό και χρηματοπιστωτικό περιβάλλον του 2017

Η οικονομική ανάκαμψη της ζώνης του ευρώ υποστηρίχθηκε από ευνοϊκούς παράγοντες και από τη νομισματική πολιτική

Η οικονομική επέκταση στη ζώνη του ευρώ που άρχισε το 2013 προχώρησε περαιτέρω το 2017, επιδεικνύοντας ανθεκτικότητα παρά τις αβεβαιότητες. Ο ρυθμός ανάπτυξης σταθεροποιήθηκε και απέκτησε ευρύτερη βάση, ενώ η διασπορά των ρυθμών ανάπτυξης τόσο μεταξύ χωρών όσο και μεταξύ τομέων διαμορφώθηκε στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας εικοσαετίας. Οι αγορές εργασίας στη ζώνη του ευρώ εξακολούθησαν να επηρεάζονται ευνοϊκά από τη συνεχιζόμενη ανάκαμψη. Η απασχόληση αυξήθηκε, φθάνοντας στο υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί από την εγκαθίδρυση της ζώνης του ευρώ, ενώ το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε σε επίπεδα που είχαν παρατηρηθεί τελευταία φορά το α΄ τρίμηνο του 2009.

Η ανάκαμψη της ζώνης του ευρώ υποστηρίχθηκε από μια σειρά ευνοϊκών κυκλικών και διαρθρωτικών παραγόντων. Ο ρυθμός αύξησης του προϊόντος της παγκόσμιας οικονομίας επιταχύνθηκε και υποβοήθησε τη ζήτηση εξαγωγών, ενώ οι πολυετείς προσπάθειες εξυγίανσης ισολογισμών, οικοδόμησης θεσμών και εφαρμογής διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στη ζώνη του ευρώ επίσης αποδίδουν καρπούς. Επιπλέον, η συνολική κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής ήταν σε γενικές γραμμές ουδέτερη. Τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ συνέχισαν να υποστηρίζουν τη δυναμική των νομισματικών και πιστωτικών μεγεθών και στήριξαν αποφασιστικά την ανάκαμψη τόσο της κατανάλωσης των νοικοκυριών όσο και των επιχειρηματικών επενδύσεων, καθώς εξασφάλισαν χαμηλά επιτόκια και τη συνέχιση των ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης.

Παρά τη σταθερή οικονομική ανάκαμψη, η δυναμική του πληθωρισμού δεν είχε παρουσιάσει ακόμη πειστικές ενδείξεις διαρκούς ανοδικής προσαρμογής σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο κάτω αλλά πλησίον του 2% που είναι συνεπές με τον ορισμό της ΕΚΤ για τη σταθερότητα των τιμών. Οι πιέσεις στον υποκείμενο πληθωρισμό εξακολουθούσαν να είναι υποτονικές, καθώς η υπερπροσφορά στην αγορά εργασίας παρέμεινε σημαντική. Οι βελτιώσεις που παρατηρήθηκαν στην αγορά εργασίας χρειάζονταν ακόμη χρόνο για να μεταφραστούν σε πιο δυναμική αύξηση των μισθών. Επιπλέον, ήταν σημαντικό να εξεταστούν οι εξελίξεις πέρα από τη μεταβλητότητα των βραχυχρόνιων στοιχείων του πληθωρισμού, η οποία είχε περιορισμένες (ή και καθόλου) συνέπειες για τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές της σταθερότητας των τιμών.

Η σταθερή και με ευρεία βάση οικονομική ανάπτυξη δημιουργούσε δικαιολογημένα την πεποίθηση ότι η δυναμική του πληθωρισμού θα ενισχυόταν με την πάροδο του χρόνου. Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ τόνισε από αυτή την άποψη ότι απαιτείται υπομονή, επιμονή και σύνεση, καθώς η διαδικασία αυτή αναμενόταν να είναι χρονοβόρα και συνέχιζε να εξαρτάται από την άσκηση εξαιρετικά διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής.

Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη απέκτησε θετική δυναμική

Το 2017 η κυκλική ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας συνεχίστηκε (βλ. Διάγραμμα 1). Επίσης, η ανάκαμψη επεκτάθηκε σε ευρύτερο φάσμα χωρών και συνιστωσών του ΑΕΠ. Ενώ η κατανάλωση συνέχισε να αποτελεί βασικό προωθητικό παράγοντα της παγκόσμιας ανάπτυξης, η ζήτηση επενδύσεων ανέκαμψε, ιδίως στις προηγμένες οικονομίες. Η ανάκαμψη του παγκόσμιου εμπορίου συνέπεσε με την ενίσχυση των επιχειρηματικών προσδοκιών και τη μεταβολή στη διάρθρωση της ζήτησης υπέρ περιφερειών με υψηλότερη ένταση εισαγωγών, όπως η Ευρώπη.

Η παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη υποστηρίχθηκε από μια σειρά ευνοϊκών παραγόντων στις προηγμένες οικονομίες, ενώ οι έντονα αρνητικοί παράγοντες στις αναδυόμενες οικονομίες αμβλύνθηκαν. Στις προηγμένες οικονομίες, ο βαθμός υποαπασχόλησης του παραγωγικού δυναμικού γενικότερα και του εργατικού δυναμικού ειδικότερα μειώθηκε περαιτέρω, καθώς οι πηγές ανάπτυξης γίνονταν προοδευτικά ενδογενείς. Οι διευκολυντικές πολιτικές, καθώς και η αυξανόμενη εμπιστοσύνη τόσο του επιχειρηματικού τομέα όσο και του τομέα των νοικοκυριών, στήριξαν την οικονομική δραστηριότητα στις προηγμένες οικονομίες. Στις αναδυόμενες αγορές, οι διευκολυντικές πολιτικές συνέχισαν να στηρίζουν την εύρωστη ανάπτυξη στις χώρες που είναι εισαγωγείς εμπορευμάτων, ενώ στις χώρες που είναι εξαγωγείς εμπορευμάτων η ανάπτυξη ανέκαμψε χάρη στις υψηλότερες τιμές των εμπορευμάτων και στην επανέναρξη των κεφαλαιακών εισροών.

Η άνοδος της εθνικής ζήτησης και οι μειώσεις που παρατηρήθηκαν στην ανεργία δεν είχαν ακόμη μεταφραστεί σε υψηλότερους μισθούς (βλ. Διάγραμμα 2) και σε ενίσχυση του πυρήνα του πληθωρισμού στις περισσότερες μεγάλες οικονομίες. Συγκριτικά με το προηγούμενο έτος, ο παγκόσμιος πληθωρισμός εκτός των ειδών διατροφής και της ενέργειας παρέμεινε σε γενικές γραμμές σταθερός. Ωστόσο, ο παγκόσμιος μετρούμενος πληθωρισμός κινήθηκε ανοδικά, λόγω της ανάκαμψης των τιμών των βασικών εμπορευμάτων (βλ. Διάγραμμα 3).

Οι υψηλότερες τιμές των εμπορευμάτων ώθησαν τον παγκόσμιο πληθωρισμό προς τα άνω

Αφού ακολούθησαν καθοδική πορεία το πρώτο εξάμηνο του έτους από 56 δολ. ΗΠΑ το βαρέλι τον Ιανουάριο σε 44 δολ. ΗΠΑ το βαρέλι τον Ιούνιο, αντανακλώντας κυρίως αμφιβολίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της συμφωνίας του 2016 μεταξύ του Οργανισμού Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών (ΟΠΕΚ) και των σημαντικότερων εκτός ΟΠΕΚ πετρελαιοπαραγωγικών χωρών να μειώσουν την παραγωγή πετρελαίου υπό συνθήκες υψηλής προσφοράς πετρελαίου από τις ΗΠΑ, οι τιμές πετρελαίου τύπου Brent ανέκαμψαν το δεύτερο εξάμηνο του 2017 (βλ. Διάγραμμα 4). Ενισχύοντας τις εξελίξεις του παγκόσμιου πληθωρισμού, οι τιμές αργού πετρελαίου τύπου Brent αυξήθηκαν σε 67 δολ. ΗΠΑ το βαρέλι στο τέλος Δεκεμβρίου, υποδηλώνοντας μια εξισορρόπηση της αγοράς λόγω της εντονότερης από το αναμενόμενο ζήτησης το 2017, της παράτασης τον Μάιο του 2017 της συμφωνίας για μείωση της παραγωγής από τις χώρες εντός και εκτός ΟΠΕΚ και των διαταραχών της προσφοράς σε ορισμένες χώρες παραγωγής, γεγονός που οδήγησε σε συνεχιζόμενη μείωση των αποθεμάτων πετρελαίου. Στο τέλος του έτους οι τιμές ενισχύθηκαν περαιτέρω λόγω γεωπολιτικών εντάσεων, προσδοκιών για περαιτέρω παράταση της συμφωνίας μείωσης της προσφοράς μεταξύ του ΟΠΕΚ και των χωρών εκτός ΟΠΕΚ – οι οποίες επαληθεύθηκαν, καθώς όντως συμφωνήθηκε στις 30.11.2017 παράταση μέχρι το τέλος του 2018 – αλλά και εξαιτίας της έντονης παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου.

Οι τιμές των βασικών εμπορευμάτων εκτός πετρελαίου αυξήθηκαν συνολικά το 2017, κυρίως λόγω των αυξανόμενων τιμών των μετάλλων. Μετά από μια βραχύβια μείωση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, οι τιμές των μετάλλων αυξήθηκαν, ιδίως το γ΄ τρίμηνο, λόγω της έντονης ζήτησης, καθώς και λόγω των διακοπών της προσφοράς σε ορισμένες εξαγωγικές χώρες. Αντιθέτως, οι διεθνείς τιμές των ειδών διατροφής υποχώρησαν συνολικά το 2017, κυρίως λόγω της άφθονης παγκόσμιας προσφοράς σόγιας, σίτου, φοινικελαίου και αραβοσίτου. Εντούτοις, οι εξελίξεις στις τιμές των τροφίμων αντισταθμίστηκαν εν πολλοίς από την αύξηση των τιμών των μετάλλων.

Η σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ ανατιμήθηκε

Το 2017 το ευρώ ανατιμήθηκε σε όρους ονομαστικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας (βλ. Διάγραμμα 5). Σε διμερείς όρους, το ευρώ ενισχύθηκε έναντι των περισσότερων άλλων κύριων νομισμάτων. Η ανατίμηση του ευρώ ήταν ιδιαίτερα έντονη έναντι του δολαρίου ΗΠΑ. Το ευρώ ανατιμήθηκε επίσης σημαντικά έναντι του ιαπωνικού γιεν και – σε μικρότερο βαθμό – της λίρας Αγγλίας.

Η κορώνα Δανίας είναι επί του παρόντος το μοναδικό νόμισμα στον ευρωπαϊκό μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών ΙΙ (ΜΣΙ ΙΙ). Η δανική κορώνα διαμορφώθηκε πλησίον της κεντρικής ισοτιμίας της εντός του ΜΣΙ ΙΙ το 2017. Η Česká národní banka κατήργησε το κατώτατο όριο διακύμανσης της συναλλαγματικής ισοτιμίας της τσεχικής κορώνας έναντι του ευρώ τον Απρίλιο του 2017 και κατόπιν το ευρώ υποτιμήθηκε έναντι του τσεχικού νομίσματος. Η Hrvatska narodna banka εξακολούθησε να διενεργεί παρεμβάσεις στις αγορές συναλλάγματος στο πλαίσιο του καθεστώτος ελεγχόμενης διακύμανσης της συναλλαγματικής ισοτιμίας και το κούνα Κροατίας παρέμεινε σε γενικές γραμμές σταθερό έναντι του ευρώ. Το λεβ Βουλγαρίας παρέμεινε σταθερά συνδεδεμένο με το ευρώ. Το ευρώ παρέμεινε επίσης σε γενικές γραμμές σταθερό έναντι του φιορινιού Ουγγαρίας και του λέι Ρουμανίας, ενώ ανατιμήθηκε έναντι της κορώνας Σουηδίας και του ελβετικού φράγκου και υποτιμήθηκε έναντι του ζλότυ Πολωνίας.

Mακροοικονομικές, δημοσιονομικές και διαρθρωτικές εξελίξεις στη ζώνη του ευρώ

Η οικονομική επέκταση στη ζώνη του ευρώ επιταχύνθηκε το 2017, καθώς η θετική συμβολή των καθαρών εξαγωγών, υποβοηθούμενη από την παγκόσμια ανάκαμψη που έχει αποκτήσει ευρεία βάση, ενίσχυσε περαιτέρω την εγχώρια ζήτηση (βλ. Διάγραμμα 6). Η ιδιωτική κατανάλωση υποστηρίχθηκε από την αύξηση του πλούτου των νοικοκυριών και την άνοδο της απασχόλησης, η οποία επίσης επωφελήθηκε από τις προηγούμενες μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας (βλ. Πλαίσιο 1). Παράλληλα, η δημόσια κατανάλωση αυξήθηκε περαιτέρω, συμβάλλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο θετικά στην οικονομική ανάπτυξη. Οι επιχειρηματικές επενδύσεις συνέχισαν την ανοδική τους πορεία, επωφελούμενες από τις πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης και τη βελτίωση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων. Οι επενδύσεις στις κατασκευές, αφού σταμάτησαν σαφώς να μειώνονται το 2015, συνέχισαν να ενισχύονται. Επιπλέον, οι δημόσιες επενδύσεις επίσης αυξήθηκαν το 2017, αφού μειώθηκαν το προηγούμενο έτος.

Η οικονομία της ζώνης του ευρώ επέδειξε αυξημένη ανθεκτικότητα το 2017

Η ιδιωτική κατανάλωση στη ζώνη του ευρώ ενισχύθηκε περαιτέρω το 2017, με μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής γύρω στο 1,8%. Ο βασικός παράγοντας που οδήγησε στην αύξηση της κατανάλωσης ήταν η άνοδος του εισοδήματος από εργασία. Από αυτή την άποψη, ο παράγοντας που συνέβαλε στην αύξηση του συνολικού ονομαστικού εισοδήματος από την εργασία ήταν κυρίως η αύξηση του αριθμού των απασχολουμένων παρά οι υψηλότεροι μισθοί. Παράλληλα, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος ήταν κατά τι χαμηλότερος από ό,τι το προηγούμενο έτος. Τα χαμηλά επιτόκια επίσης συνέχισαν να στηρίζουν την ιδιωτική κατανάλωση. Τέλος, ο λόγος του χρέους του τομέα των νοικοκυριών προς το ΑΕΠ δεν αυξήθηκε και οι επενδύσεις σε κατοικίες παρέμειναν σε επίπεδα χαμηλά συγκριτικά με την προ της κρίσης περίοδο.

Η ενίσχυση της εγχώριας και της εξωτερικής ζήτησης στη ζώνη του ευρώ το 2017 στήριξε τις επιχειρηματικές επενδύσεις. Οι τελευταίες επωφελήθηκαν επίσης από τα αυξανόμενα επιχειρηματικά κέρδη, τον αυξανόμενο βαθμό χρησιμοποίησης παραγωγικού δυναμικού και την πολύ διευκολυντική νομισματική πολιτική, η οποία μείωσε τις καθαρές δαπάνες των επιχειρήσεων για τόκους και χαλάρωσε τις συνθήκες χρηματοδότησης. Πέρα από τη μεταβλητότητα που προκλήθηκε από τις ιρλανδικές στατιστικές αναταξινομήσεις των επενδύσεων σε άυλα στοιχεία ενεργητικού, η ανάκαμψη αφορούσε ευρύ φάσμα κατηγοριών επενδύσεων, όπως εξοπλισμό μεταφορών, άλλα μηχανήματα και είδη εξοπλισμού και προϊόντα πνευματικής ιδιοκτησίας. Παρ’ όλα αυτά, ορισμένοι παράγοντες εξακολούθησαν να επηρεάζουν αρνητικά τις επενδυτικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων, όπως η σταθεροποίηση των μακροπρόθεσμων προσδοκιών για σχετικά χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ (όπως δείχνουν οι προβλέψεις του Consensus Economics με ορίζοντα από έξι έως δέκα έτη), η γεωπολιτική αβεβαιότητα, τα δυσμενή χαρακτηριστικά του θεσμικού και κανονιστικού πλαισίου και οι συνεχιζόμενες προσαρμογές των εταιρικών ισολογισμών που σχετίζονται με τις υψηλές δανειακές υποχρεώσεις των επιχειρήσεων σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ.

Οι επενδύσεις στον τομέα των κατασκευών επίσης συνέχισαν να βελτιώνονται, αν και από χαμηλά επίπεδα, παράλληλα με την ανάκαμψη των αγορών κατοικιών στη ζώνη του ευρώ. Η τελευταία αντανακλούσε την αυξανόμενη ζήτηση, η οποία υποστηρίχθηκε από την αύξηση των πραγματικών εισοδημάτων και τη βελτίωση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών, καθώς και από τα ευνοϊκά επιτόκια των στεγαστικών δανείων και τους ευνοϊκούς όρους δανεισμού. Η ανάκαμψη της αγοράς κατοικιών ήταν διαδεδομένη στις περισσότερες χώρες της ζώνης του ευρώ, αν και εξακολούθησαν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές ως προς το ύψος των επενδύσεων στον τομέα των κατασκευών σε σύγκριση με τα προ της κρίσης επίπεδα.

Η οικονομική ανάπτυξη ενισχύθηκε από τις βελτιούμενες εξωτερικές επιδόσεις της ζώνης του ευρώ το 2017, παρά την αρνητική επίδραση λόγω της σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ. Οι εξαγωγές αγαθών αυξήθηκαν, κυρίως προς εμπορικούς εταίρους στην Ευρώπη, αλλά και προς την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ οι εμπορικές συναλλαγές επί αγαθών με το Ηνωμένο Βασίλειο και τις χώρες του ΟΠΕΚ παρέμειναν υποτονικές. Όπως και τον προηγούμενο χρόνο, η αύξηση των εξαγωγών προήλθε κυρίως από τα τελικά και τα ενδιάμεσα αγαθά. Η δυναμική του εμπορίου εντός της ζώνης του ευρώ ενισχύθηκε, αντανακλώντας την ανοδική δυναμική της εγχώριας ζήτησης.

Η αύξηση του προϊόντος το 2017 αφορούσε ευρύ φάσμα οικονομικών τομέων (βλ. Διάγραμμα 7). Η συνολική ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, η οποία ήδη το 2015 είχε υπερβεί τα προ της κρίσης ανώτατα επίπεδά της, αυξήθηκε κατά περίπου 2,4% κατά μέσο όρο. Ο ρυθμός αύξησης της προστιθέμενης αξίας στη βιομηχανία (εκτός κατασκευών) επιταχύνθηκε σε περίπου 2,6% το 2017, ενώ ο τομέας των υπηρεσιών επεκτάθηκε κατά περίπου 2,2% σε ετήσια βάση, ρυθμός επίσης υψηλότερος σε σχέση με το 2016. Παράλληλα, η προστιθέμενη αξία στις κατασκευές, αν και εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερη από το προ της κρίσης επίπεδό της, απέκτησε περαιτέρω δυναμική, καθώς αυξήθηκε με ρυθμό περίπου 3%, που είναι ο υψηλότερος από το 2006. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει ότι ο τομέας των κατασκευών ανακάμπτει ολοένα περισσότερο από την παρατεταμένη περίοδο συρρίκνωσης ή βραδείας ανάπτυξης που ξεκίνησε μετά την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008.

Αν και η οικονομική ανάκαμψη που άρχισε το 2013 ήταν σε πρώτη φάση σταδιακή και συγκρατημένη, με την πάροδο του χρόνου σταθεροποιήθηκε και επεκτάθηκε σε όλα τα μέρη της ζώνης του ευρώ. Αυτές οι ευνοϊκές εξελίξεις έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τη βραχύβια ανάκαμψη του 2009-2010, όταν οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν σχετικά ανομοιογενείς. Η παρούσα διεύρυνση της οικονομικής επέκτασης διαφαίνεται από τη σημαντικά χαμηλότερη διασπορά των ρυθμών αύξησης της προστιθέμενης αξίας τόσο μεταξύ χωρών όσο και μεταξύ τομέων. Η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ και η συνακόλουθη χαλάρωση των συνθηκών χρηματοδότησης έχουν διαδραματίσει κεντρικό ρόλο σε αυτή την ανάκαμψη και στη σύγκλιση μεταξύ των χωρών.

Από το 2009 η σταθμισμένη τυπική απόκλιση των ετήσιων ρυθμών αύξησης της προστιθέμενης αξίας μεταξύ των 19 χωρών της ζώνης του ευρώ, καθώς και μεταξύ των εννέα κύριων οικονομικών τομέων της ζώνης του ευρώ (με εξαίρεση τη γεωργία), εμφανίζει τάση μείωσης (βλ. Διάγραμμα 8). Η κορύφωση της διασποράς μεταξύ των τομέων το 2009 συνδεόταν με την κατάρρευση του παγκόσμιου εμπορίου (που επηρέασε τον βιομηχανικό τομέα) και την ύφεση στην αγορά κατοικιών (που επηρέασε τον τομέα των κατασκευών), ενώ η κορύφωση της διασποράς μεταξύ των χωρών το 2011 συνδεόταν με την κρίση δημόσιου χρέους. Τα πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι η συνδυασμένη διασπορά των ρυθμών αύξησης της προστιθέμενης αξίας τόσο μεταξύ τομέων όσο και μεταξύ χωρών έχει φθάσει σε χαμηλά επίπεδα που είχαν να παρατηρηθούν από την έναρξη της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Αυτό προοιωνίζεται ευνοϊκή πορεία της οικονομικής ανάπτυξης την προσεχή περίοδο, καθώς οι φάσεις επέκτασης τείνουν να είναι ισχυρότερες και πιο ανθεκτικές όταν η ανάπτυξη στηρίζεται σε ευρύτερη βάση.

Η ανεργία στη ζώνη του ευρώ εξακολούθησε να μειώνεται

Οι αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ ανέκαμψαν περαιτέρω το 2017 (βλ. Διάγραμμα 9). Το γ΄ τρίμηνο του έτους ο αριθμός των απασχολουμένων στη ζώνη του ευρώ διαμορφώθηκε 1,7% υψηλότερα σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2016 ή 5% υψηλότερα από το τελευταίο κατώτατο σημείο στο οποίο είχε φθάσει το β΄ τρίμηνο του 2013. Καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου ανάκαμψης, η απασχόληση αυξήθηκε κατά περίπου 7,5 εκατ. άτομα. Λόγω αυτής της αύξησης, η απασχόληση υπερέβη το προ της κρίσης ανώτατο επίπεδό της το α΄ τρίμηνο του 2008, φθάνοντας στο υψηλότερο επίπεδο που είχε παρατηρηθεί από την εισαγωγή του ευρώ. Η αύξηση της απασχόλησης κατά τη διάρκεια της ανάκαμψης έχει ευρεία βάση τόσο μεταξύ χωρών όσο και μεταξύ τομέων.

Τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2017 οι συνολικές πραγματικές ώρες εργασίας αυξήθηκαν με τον ίδιο περίπου ρυθμό όπως ο αριθμός των απασχολουμένων, καθώς οι μέσες πραγματικές ώρες εργασίας ανά απασχολούμενο παρέμειναν ουσιαστικά σταθερές. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας ανά απασχολούμενο παρέμεινε χαμηλός, γύρω στο 0,8% κατά μέσο όρο τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2017, σε σύγκριση με ετήσιο ρυθμό αύξησης 0,4% το 2016.

Το ποσοστό ανεργίας συνέχισε να υποχωρεί το 2017 και διαμορφώθηκε σε 8,7% τον Δεκέμβριο, που είναι το χαμηλότερο που έχει καταγραφεί από τις αρχές του 2009 (βλ. Διάγραμμα 9). Η μείωση της ανεργίας που άρχισε το δεύτερο εξάμηνο του 2013 αφορά και τα δύο φύλα, αλλά και ευρύ φάσμα ηλικιακών ομάδων, και σημειώθηκε υπό συνθήκες περαιτέρω αυξήσεων της προσφοράς εργασίας. Ωστόσο, ευρύτεροι δείκτες υποχρησιμοποίησης του εργατικού δυναμικού παρέμειναν αυξημένοι (βλ. επίσης Πλαίσιο 1).

Οι μισθολογικές αυξήσεις και ο πληθωρισμός παρέμειναν σε υποτονικά επίπεδα

Ο μέσος επίσημος πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ, όπως μετρείται από τον Εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ), αυξήθηκε σε 1,5% το 2017 από 0,2% το 2016. Η αύξηση αυτή αντανακλούσε πρωτίστως τις υψηλότερες συμβολές των τιμών της ενέργειας και, σε μικρότερο βαθμό, των ειδών διατροφής. Ο υποκείμενος πληθωρισμός, όπως μετρείται από τον πληθωρισμό βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής, κατέγραψε οριακή μόνο αύξηση σε 1,0% κατά μέσο όρο το 2017, από 0,9% το 2016, καθώς οι πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους παρέμειναν μάλλον υποτονικές (βλ. Διάγραμμα 10).

Η εξέλιξη του μετρούμενου πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ εντός του έτους επηρεάστηκε σημαντικά και από τις εξελίξεις στις τιμές της ενέργειας. Οι υψηλότερες τιμές του πετρελαίου περί την αλλαγή του έτους και οι επιδράσεις της βάσης σύγκρισης που συνδέονται με τις εξελίξεις ένα έτος νωρίτερα ώθησαν τον μετρούμενο πληθωρισμό στο υψηλό επίπεδο του 2,0% τον Φεβρουάριο του 2017. Καθώς οι τιμές του πετρελαίου μετριάστηκαν εκ νέου, η εν λόγω άνοδος του πληθωρισμού εξαλείφθηκε σε μεγάλο βαθμό μέχρι τα μέσα του έτους. Οι απότομες αυξήσεις των τιμών των οπωροκηπευτικών λόγω των καιρικών συνθηκών οδήγησαν σε υψηλή συμβολή των τιμών των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής στην αρχή του έτους, ενώ το δεύτερο εξάμηνο η συμβολή προήλθε κυρίως από τις τιμές των επεξεργασμένων ειδών διατροφής. Το γεγονός αυτό αντανακλά εν μέρει εξελίξεις σε προηγούμενο στάδιο της αλυσίδας τιμολόγησης, δηλ. σε επίπεδο διεθνών τιμών τροφίμων και τιμών παραγωγού, οι οποίες μετακυλίστηκαν με βραδύ ρυθμό στις τιμές καταναλωτή.

Πέραν των επιδράσεων αυτών των κατά κανόνα πιο ευμετάβλητων συνιστωσών, ο πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής συνέχισε να διαμορφώνεται κοντά στα χαμηλά επίπεδα που είχαν παρατηρηθεί το 2016, αν και κατέγραψε μέτρια και πρόσκαιρη ελαφρά αύξηση στα μέσα του έτους. Τόσο ο πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής όσο και άλλοι δείκτες του υποκείμενου πληθωρισμού δεν παρουσίασαν πειστικές ενδείξεις διαρκούς ανοδικής τάσης το δεύτερο εξάμηνο του έτους (βλ. το Πλαίσιο 2 για μια ανάλυση της εμπειρίας χαμηλού υποκείμενου πληθωρισμού στη ζώνη του ευρώ).

Η έλλειψη πειστικών ενδείξεων διαρκούς ανοδικής τάσης ίσχυε επίσης για τους ρυθμούς πληθωρισμού των δύο βασικών συνιστωσών του πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής, δηλ. των μη ενεργειακών βιομηχανικών αγαθών και των υπηρεσιών. Ο πληθωρισμός των μη ενεργειακών βιομηχανικών αγαθών παρέμεινε, συνολικά, σχετικά σταθερός και ήταν κατά μέσο όρο 0,4% το 2017, αμετάβλητος σε σχέση με το 2016. Το γεγονός αυτό υποδήλωνε μάλλον ασθενείς προϋπάρχουσες πιέσεις, καθώς ούτε οι προγενέστερες αυξήσεις των τιμών του πετρελαίου ούτε η προηγούμενη υποτίμηση του ευρώ δεν φάνηκε να δημιουργούν αξιοσημείωτες επιδράσεις μετακύλισης στις τελικές τιμές καταναλωτή. Ενώ ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής των τιμών των εισαγωγών μη διατροφικών καταναλωτικών αγαθών παρουσίασε την αναμενόμενη αντίδραση στις εξελίξεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας, η επίδραση αυτών των αυξομειώσεων μετριάστηκε από το γεγονός ότι ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής των τιμών παραγωγού για μη διατροφικά καταναλωτικά αγαθά που πωλούνται στην εγχώρια αγορά παρέμεινε συγκρατημένος καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Οι υποτονικές πιέσεις που εκδηλώθηκαν κατά μήκος των αλυσίδων διαμόρφωσης των εγχώριων τιμών από τον παραγωγό ως τη λιανική πώληση πιθανόν να αντανακλούσαν επίσης τη μείωση των περιθωρίων κέρδους στα διάφορα στάδια. Ο πληθωρισμός των τιμών των υπηρεσιών διαμορφώθηκε σε 1,4% κατά μέσο όρο το 2017 και συνεπώς σε υψηλότερα επίπεδα από ό,τι το 2016, αλλά παρέμεινε πολύ χαμηλότερος από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο του. Η ανακοπή της επιτάχυνσής του στο τελευταίο μέρος του 2017 οφειλόταν κυρίως σε έκτακτους παράγοντες, αλλά οι τιμές των υπηρεσιών φάνηκε ότι εξακολουθούσαν να επηρεάζονται γενικότερα από συγκρατημένες πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους.

Οι πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους, όπως μετρούνται από τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ, αυξήθηκαν ελαφρώς, αλλά συνολικά παρέμειναν υποτονικές το 2017 (βλ. Διάγραμμα 11). Ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής της μισθολογικής δαπάνης ανά μισθωτό είχε φθάσει σε σημείο καμπής στα μέσα του 2016 και σταδιακά αυξήθηκε σε 1,7% το γ΄ τρίμηνο του 2017. Μεταξύ των παραγόντων που ενδεχομένως συγκράτησαν την αύξηση των μισθών περιλαμβάνονταν το χάσμα προσφοράς-ζήτησης στην αγορά εργασίας (labour market slack), που εξακολουθούσε να είναι σημαντικό (ιδίως όταν ληφθεί υπόψη και η υποχρησιμοποίηση των ανθρώπινων πόρων), ο χαμηλός ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας, η επίδραση του χαμηλού κατά την προηγούμενη περίοδο πληθωρισμού μέσω επίσημων και ανεπίσημων συστημάτων τιμαριθμικής αναπροσαρμογής, καθώς και η συνεχιζόμενη επίδραση των μεταρρυθμίσεων που εφαρμόστηκαν στις αγορές εργασίας ορισμένων χωρών κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Οι υψηλότερες μισθολογικές αυξήσεις δεν μεταφράστηκαν σε υψηλότερο κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, καθώς επιταχύνθηκε παράλληλα και ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας. Οι πιέσεις στο κόστος από την εξέλιξη των κερδών (μετρούμενων σε όρους ακαθάριστου λειτουργικού πλεονάσματος) παρέμειναν σχετικά ήπιες, αντανακλώντας εν μέρει την περιοριστική αρνητική επίδραση της επιδείνωσης των όρων του εμπορίου λόγω των υψηλότερων τιμών του πετρελαίου.

Οι πιο μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό αυξάνονταν καθ’ όλη τη διάρκεια του 2017 σε σύγκριση με το 2016. Οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό σε ορίζοντα πέντε ετών με βάση την έρευνα μεταξύ των εξειδικευμένων φορέων διενέργειας προβλέψεων (Survey of Professional Forecasters) παρέμειναν αμετάβλητες σε 1,8% επί σειρά τριμήνων και αυξήθηκαν οριακά σε 1,9% στην έρευνα για το τελευταίο τρίμηνο του έτους. Οι δείκτες μακροπρόθεσμων προσδοκιών για τον πληθωρισμό που βασίζονται σε στοιχεία της αγοράς, όπως το επιτόκιο των συμφωνιών ανταλλαγής που συνδέονται με τον πληθωρισμό μετά από πέντε έτη και για ορίζοντα πέντε ετών, επίσης αυξήθηκαν ως επί το πλείστον και η πιθανότητα αποπληθωρισμού που τεκμαίρεται από τις αγορές δικαιωμάτων προαιρέσεως τα οποία συνδέονται με τον πληθωρισμό παρέμεινε πολύ χαμηλή. Παράλληλα, η μελλοντική εξέλιξη των δεικτών των προσδοκιών για τον πληθωρισμό που βασίζονται σε στοιχεία της αγοράς εξακολούθησε να σηματοδοτεί παρατεταμένη περίοδο χαμηλού πληθωρισμού, με πολύ βραδεία επάνοδο σε επίπεδα πληθωρισμού χαμηλότερα αλλά πλησίον του 2%.

Ουδέτερη κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής και υποστηρικτικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις

Οι ευνοϊκές κυκλικές συνθήκες και οι χαμηλές δαπάνες για τόκους οδήγησαν σε περαιτέρω μείωση του ονομαστικού δημοσιονομικού ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης το 2017 για τη ζώνη του ευρώ ως σύνολο. Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων των Ευρωσυστήματος του Δεκεμβρίου 2017, το δημοσιονομικό έλλειμμα μειώθηκε από 1,5% του ΑΕΠ το 2016 σε 1,1% του ΑΕΠ το 2017 (βλ. Διάγραμμα 12). Η συμβολή των διαρθρωτικών μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής ήταν κατά μέσο όρο περιορισμένη.

Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος υποδηλώνουν ότι η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής για τη ζώνη του ευρώ, όπως μετρείται από τη μεταβολή του κυκλικά προσαρμοσμένου πρωτογενούς αποτελέσματος, ήταν ουσιαστικά ουδέτερη το 2017 (βλ. Διάγραμμα 12).^[1] Για τη ζώνη του ευρώ ως σύνολο, η ουδέτερη κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής μπορεί να θεωρηθεί ως η ενδεδειγμένη για την εξισορρόπηση της ανάγκης για οικονομική σταθεροποίηση με την ανάγκη για διατηρησιμότητα των δημόσιων οικονομικών. Εντούτοις, σε επίπεδο επιμέρους χωρών, η σύνθεση της συνολικής κατεύθυνσης της δημοσιονομικής πολιτικής της ζώνης του ευρώ φάνηκε ότι δεν ήταν βέλτιστη. Ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ που χρειάζονται περαιτέρω δημοσιονομική περιστολή, δηλαδή οι χώρες που εξακολουθούν να έχουν υψηλά επίπεδα λόγου χρέους/ΑΕΠ, δεν εφάρμοσαν τις διαρθρωτικές δημοσιονομικές προσαρμογές που απαιτούνται προκειμένου να περιοριστούν ο κίνδυνοι για τη διατηρησιμότητα του δημόσιου χρέους. Παράλληλα, ορισμένες άλλες χώρες με διατηρήσιμη δημοσιονομική θέση δεν αξιοποίησαν τον δημοσιονομικό χώρο που είχαν στη διάθεσή τους.

Το βελτιούμενο πρωτογενές δημοσιονομικό αποτέλεσμα, η ευνοϊκή οικονομική ανάπτυξη και τα χαμηλά επιτόκια οδήγησαν σε περαιτέρω μείωση του συνολικού λόγου χρέους/ΑΕΠ της γενικής κυβέρνησης στη ζώνη του ευρώ, από 88,9% το 2016 σε 87% το 2017, σύμφωνα με τις προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος (βλ. Διάγραμμα 13). Πάντως, τα επίπεδα δημόσιου χρέους εξακολουθούσαν να είναι υψηλά σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ, γεγονός που τις καθιστά ευάλωτες σε μια αιφνίδια μεταστροφή των επιτοκίων ή σε τυχόν νέα επεισόδια αστάθειας των χρηματοπιστωτικών αγορών.

Ως προς τη συμμόρφωση των κρατών-μελών με τις απαιτήσεις του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ), οι εξελίξεις εξακολουθούν να είναι ανάμικτες. Θετική εξέλιξη ήταν το γεγονός ότι η συμμόρφωση με το κριτήριο του ονομαστικού ελλείμματος βελτιώθηκε περαιτέρω. Μετά το κλείσιμο της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος (ΔΥΕ) για την Ελλάδα και την Πορτογαλία το 2017 και καθώς η Γαλλία αναμένεται να διορθώσει το υπερβολικό δημοσιονομικό της έλλειμμα το 2017, η Ισπανία θα είναι η μόνη χώρα της ζώνης του ευρώ που παραμένει σε καθεστώς ΔΥΕ το 2018. Αρνητική εξέλιξη είναι όμως το γεγονός ότι η συμμόρφωση με τις απαιτήσεις για διαρθρωτική δημοσιονομική προσπάθεια, όπως αυτές προβλέπονται στο προληπτικό σκέλος του ΣΣΑ, ήταν γενικώς σχετικά ανεπαρκής, όπως επιβεβαιώνεται και από τις φθινοπωρινές οικονομικές προβλέψεις 2017 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Σε γενικές γραμμές, η εμπειρία από τις κρίσεις έχει δείξει ότι οι πιο ευέλικτες οικονομίες είναι περισσότερο ανθεκτικές σε κραδασμούς και τείνουν να ανακάμπτουν ταχύτερα και να επιτυγχάνουν υψηλότερη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Επιπλέον, οι χώρες της ζώνης του ευρώ που εφάρμοσαν μεταρρυθμίσεις στις αγορές προϊόντων ή/και εργασίας έχουν σημειώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα. Οι πλήρεις επιδράσεις εξακολουθούν να υλοποιούνται, βοηθούμενες και από υποστηρικτικές χρηματοπιστωτικές και μακροοικονομικές πολιτικές.

Ενόσω η οικονομική ανάκαμψη συνεχίζεται και διευρύνεται, θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα για να ξεπεραστούν βασικά εμπόδια για μια πιο διατηρήσιμη ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς στη ζώνη του ευρώ π.χ. διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που τονώνουν την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας – βασικό παράγοντα της ανόδου του βιοτικού επιπέδου^[2] – ή μέτρα που διευκολύνουν την εξυγίανση των ισολογισμών και την αυξημένη αποτελεσματικότητα των δικαστικών και εξωδικαστικών διαδικασιών.^[3]

Όπως αναλύεται στο Πλαίσιο 3, τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής δεν παρεμποδίζει την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων, αλλά είναι λιγότερο πιθανόν να αναληφθούν μείζονες μεταρρυθμίσεις σε ένα πιο ευνοϊκό μακροοικονομικό περιβάλλον με λιγότερες εξωτερικές πιέσεις. Παράλληλα, τα εμπόδια στην εφαρμογή μεταρρυθμίσεων, ιδίως πολιτικοί περιορισμοί και κεκτημένα συμφέροντα, εξακολουθούν να θεωρούνται σημαντικά.^[4]

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στην αξιολόγησή της για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων, η οποία βασίστηκε στις ανά χώρα συστάσεις (CSR) της του 2017, συμπέρανε ότι σε πολύ λίγες από τις συστάσεις είχε επιτευχθεί είτε “πλήρης ανταπόκριση” είτε “σημαντική πρόοδος”, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία κατέγραψε “κάποια πρόοδο”, “περιορισμένη πρόοδο” ή “καθόλου πρόοδο”. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για περαιτέρω πρόοδο στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων.

Χρηματοπιστωτικές και νομισματικές εξελίξεις

Το 2017 οι χρηματοπιστωτικές αγορές της ζώνης του ευρώ επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από τις θετικές μακροοικονομικές προοπτικές, καθώς και από τη συνέχιση της διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής εκ μέρους της ΕΚΤ. Ως εκ τούτου, τα επιτόκια στην αγορά χρήματος και οι αποδόσεις των πιο μακροπρόθεσμων ομολόγων διατηρήθηκαν σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Επιπλέον, οι τιμές των μετοχών τόσο των τραπεζών όσο και των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (ΜΧΕ) αυξήθηκαν σημαντικά, καθώς οι βελτιωμένες μακροοικονομικές προοπτικές μεταφράστηκαν σε προσδοκίες για υψηλότερα κέρδη και σε μεγαλύτερη διάθεση για ανάληψη κινδύνου. Ο ρυθμός νομισματικής επέκτασης ήταν ισχυρός, ενώ συνεχίστηκε η σταδιακή ανάκαμψη της πιστωτικής επέκτασης.

Τα επιτόκια στην αγορά χρήματος της ζώνης του ευρώ σταθεροποιήθηκαν σε πολύ χαμηλά επίπεδα

Υπό συνθήκες αμετάβλητων επιτοκίων πολιτικής της ΕΚΤ και συνεχιζόμενης διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής καθ’ όλη τη διάρκεια του 2017, τα επιτόκια στην αγορά χρήματος παρέμειναν σε εξαιρετικώς χαμηλά επίπεδα.

Το ΕΟΝΙΑ (ο μέσος δείκτης των επιτοκίων για τοποθετήσεις διάρκειας μίας ημέρας στη ζώνη του ευρώ) παρέμεινε σταθερό γύρω στις -36 μονάδες βάσης κατά μέσο όρο (βλ. Διάγραμμα 14), ενώ το EURIBOR (το διατραπεζικό επιτόκιο για τοποθετήσεις διάρκειας τριών μηνών) μειώθηκε ελαφρά και σταθεροποιήθηκε γύρω στις -33 μονάδες βάσης. Η εξέλιξη αυτή συνάδει με την τάση αύξησης της υπερβάλλουσας ρευστότητας που διακρατεί ο τραπεζικός τομέας της ζώνης του ευρώ ως αποτέλεσμα των μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ. Η υπερβάλλουσα ρευστότητα αυξήθηκε κατά 600 δισεκ. ευρώ στη διάρκεια του έτους και διαμορφώθηκε σε περίπου 1.800 δισεκ. ευρώ έως το τέλος του 2017 (βλ. επίσης την Ενότητα 2.3). Στην αγορά χρήματος για συναλλαγές με παροχή ασφάλειας, τα επιτόκια των συμφωνιών επαναγοράς (repos) επί τίτλων που έχουν εκδώσει κυβερνήσεις χωρών της ζώνης του ευρώ συνέχισαν να βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα. Ορισμένα επιτόκια repo ήταν κοντά στο επίπεδο του επιτοκίου της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων της ΕΚΤ, ενώ άλλα διαμορφώθηκαν πολύ κάτω από αυτό, αντανακλώντας τις διαφορετικές συνθήκες που επικρατούσαν στα επιμέρους τμήματα της αγοράς. Για παράδειγμα, η έντονη ζήτηση υποκείμενων τίτλων υψηλής ποιότητας αντικατοπτρίστηκε στις σημαντικές μεταβολές των επιτοκίων στο τέλος κάθε τριμήνου.

Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ παρέμειναν σε γενικές γραμμές σταθερές και οι τιμές των μετοχών αυξήθηκαν σημαντικά

Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ ήταν σε γενικές γραμμές σταθερές το 2017, αν και υψηλότερες κατά μέσο όρο συγκριτικά με το 2016, αντανακλώντας την καθαρή επίδραση από τη σταδιακή ενίσχυση τόσο των εγχώριων όσο και των παγκόσμιων μακροοικονομικών προοπτικών (βλ. Διάγραμμα 15), τη συναφή εξάλειψη του ασφαλίστρου αποπληθωρισμού από την τιμολόγηση των ομολόγων και τη συνεχιζόμενη άσκηση διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ. Ο σταθμισμένος ως προς το ΑΕΠ μέσος όρος των αποδόσεων των δεκαετών κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ διαμορφώθηκε σε 1,0% στις 29.12.2017, παραμένοντας αμετάβλητος σε σχέση με το μέσο επίπεδο που είχε καταγραφεί τον Δεκέμβριο του 2016. Η διαφορά αποδόσεων μεταξύ των δεκαετών κρατικών ομολόγων των επιμέρους χωρών της ζώνης του ευρώ και του γερμανικού δεκαετούς Bund μειώθηκε, ιδίως για την Πορτογαλία και την Ελλάδα ως αποτέλεσμα της βελτίωσης της πιστοληπτικής διαβάθμισης των χωρών αυτών στη διάρκεια του 2017.

Οι τιμές των μετοχών στη ζώνη του ευρώ κατέγραψαν έντονη αύξηση το 2017 σε ένα περιβάλλον ταχύτερων ρυθμών ανάπτυξης της εγχώριας και της παγκόσμιας οικονομίας και χαμηλών επιτοκίων. Πιο συγκεκριμένα, ένας ευρύς δείκτης για τις τιμές των μετοχών των ΜΧΕ σημείωσε άνοδο 12% στη διάρκεια του 2017, ενώ ένας δείκτης για τις τιμές των τραπεζικών μετοχών αυξήθηκε κατά 14%. Οι τιμές των μετοχών των ΜΧΕ στις ΗΠΑ κατέγραψαν ελαφρώς ταχύτερη άνοδο από ό,τι οι τιμές των αντίστοιχων μετοχών στη ζώνη του ευρώ, λόγω της αναμενόμενης θετικής επίδρασης στα κέρδη από τη σχεδιαζόμενη μείωση της φορολογίας νομικών προσώπων. Πάντως, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη ζώνη του ευρώ, το ασφάλιστρο κινδύνου μετοχής^[33], το οποίο μετρά την επιπλέον απόδοση που απαιτούν οι επενδυτές προκειμένου να διακρατήσουν μετοχές αντί μακροπρόθεσμων ομολόγων, παρέμεινε σημαντικά υψηλότερο από ό,τι πριν από την εκδήλωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008.

Οι ροές εξωτερικής χρηματοδότησης των ΜΧΕ και των νοικοκυριών ενισχύθηκαν

Συνολικά, οι συνθήκες χρηματοδότησης εξακολούθησαν να στηρίζουν τις επιχειρηματικές επενδύσεις. Το 2017 οι ροές εξωτερικής χρηματοδότησης των ΜΧΕ ενισχύθηκαν και υπερέβησαν το μέσο επίπεδο που είχε καταγραφεί το 2016 (βλ. Διάγραμμα 17). Από πιο μακροχρόνια σκοπιά, η ανάκαμψη των ροών εξωτερικής χρηματοδότησης των ΜΧΕ από τα χαμηλά επίπεδα του δ΄ τριμήνου του 2013 στηρίχθηκε από τους εξής παράγοντες: (α) το ευνοϊκό κόστος χρηματοδότησης, συμπεριλαμβανομένης της χαλάρωσης των όρων χορήγησης τραπεζικών πιστώσεων, (β) τη συνεχιζόμενη επέκταση της οικονομικής δραστηριότητας και (γ) τον μεγάλο αριθμό συγχωνεύσεων και εξαγορών. Επιπλέον, και η διευκολυντική νομισματική πολιτική της ΕΚΤ συνέβαλε στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την πρόσβαση των ΜΧΕ σε χρηματοδότηση μέσω των αγορών. Ειδικότερα, το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (CSPP), το οποίο θεσμοθετήθηκε τον Ιούνιο του 2016, υποβοήθησε την καθαρή έκδοση χρεογράφων από τις ΜΧΕ (βλ. Ενότητα 2.2).

Οι μη τραπεζικές πηγές χρηματοδότησης έχουν αποκτήσει πολύ μεγαλύτερη σπουδαιότητα από την αρχή της κρίσης και μετά.^[34] Ενώ η καθαρή ροή δανείων από τα νομισματικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (ΝΧΙ) εμφάνιζε τάση συρρίκνωσης και ήταν αρνητική για κάποια χρόνια κατά τη διάρκεια και στον απόηχο της κρίσης, η ροή χρηματοδότησης από άλλες πηγές (π.χ. έκδοση εισηγμένων και μη εισηγμένων μετοχών και χρεογράφων) διατηρήθηκε θετική. Το αυξανόμενο μερίδιο της μη τραπεζικής χρηματοδότησης στη συνολική χρηματοδότηση των ΜΧΕ της ζώνης του ευρώ αντανακλά τόσο κυκλικούς όσο και διαρθρωτικούς παράγοντες (βλ. Πλαίσιο 4). Πάντως, η καθαρή ροή δανείων των ΝΧΙ προς τις ΜΧΕ είναι εκ νέου θετική από το 2014.

Σε όρους υπολοίπων, τα δάνεια συνέχισαν να αποτελούν το σημαντικότερο χρηματοδοτικό μέσο που παρέχει ο συνολικός χρηματοπιστωτικός τομέας της ζώνης του ευρώ, αντιστοιχώντας σε περίπου 56% των συνολικών δανείων προς τις ΜΧΕ το γ΄ τρίμηνο του 2017. Οι εισηγμένες μετοχές που διακρατεί ο χρηματοπιστωτικός τομέας αντιστοιχούσαν σε περίπου 29% των συνολικών εισηγμένων μετοχών που εκδόθηκαν από τις ΜΧΕ, ποσοστό ελαφρώς μεγαλύτερο σε σχέση με το 2013. Τα χρεόγραφα που διακρατεί ο χρηματοπιστωτικός τομέας (εξαιρουμένου του Ευρωσυστήματος) αντιπροσώπευαν περί το 68% των συνολικών χρεογράφων που εκδόθηκαν από τις ΜΧΕ το γ΄ τρίμηνο του 2017, ποσοστό επίσης ελαφρώς υψηλότερο συγκριτικά με το 2013. Τα ΝΧΙ παρέμειναν η πιο σημαντική πηγή δανεισμού για τις ΜΧΕ, έχοντας χορηγήσει περίπου το 73% των δανείων των ΜΧΕ που διακρατούσε το σύνολο του χρηματοπιστωτικού τομέα το γ΄ τρίμηνο του 2017, παρόλο που το μερίδιο αυτό ήταν κατά τι χαμηλότερο σε σύγκριση με το 2013.^[35]

Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των συνολικών δανείων προς τα νοικοκυριά επίσης ενισχύθηκε το 2017, με κύριο προωθητικό παράγοντα τα τραπεζικά δάνεια. Όσον αφορά τις επιμέρους συνιστώσες των τραπεζικών δανείων, τα δάνεια για αγορά κατοικίας εξακολούθησαν να έχουν κατά πολύ τη σημαντικότερη συμβολή στη συνολική αύξηση των δανείων προς τα νοικοκυριά. Ταυτόχρονα, η αύξηση των καταναλωτικών δανείων απέκτησε θετική δυναμική, ενώ τα λοιπά δάνεια συρρικνώθηκαν.

Επιπλέον, τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2017 ο καθαρός πλούτος των νοικοκυριών αυξήθηκε με εύρωστο ρυθμό. Ειδικότερα, οι συνεχείς αυξήσεις των τιμών των κατοικιών απέφεραν σημαντικές υπεραξίες επί των ακινήτων των νοικοκυριών (βλ. Πλαίσιο 6). Η αύξηση των τιμών των μετοχών το 2017 οδήγησε επίσης σε άνοδο της αξίας των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων των νοικοκυριών και συνέβαλε θετικά στη μεταβολή του καθαρού πλούτου. Το ακαθάριστο χρέος των νοικοκυριών – μετρούμενο ως ποσοστό του ονομαστικού ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματός τους – συνέχισε να υποχωρεί το 2017, αλλά παρέμεινε αρκετά υψηλότερο σε σχέση με το μέσο επίπεδο της προ της κρίσης περιόδου.

Ο ρυθμός νομισματικής επέκτασης παρέμεινε σε γενικές γραμμές σταθερός

Το 2017 ο ρυθμός αύξησης της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια παρέμεινε ισχυρός (βλ. Διάγραμμα 18). Τον Δεκέμβριο του 2017 ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του Μ3 διαμορφώθηκε σε 4,6%, έναντι 5,0% στο τέλος του 2016. Ο ρυθμός αύξησης της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια που παρατηρήθηκε το 2017 ήταν συνεπής με τον σταθερό ρυθμό νομισματικής επέκτασης από τα μέσα του 2015 και μετά. Η αύξηση του Μ3 εξακολούθησε να προέρχεται από τις πιο ρευστές συνιστώσες του, με δεδομένο το χαμηλό κόστος ευκαιρίας διακράτησης ρευστών καταθέσεων σε ένα περιβάλλον εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων και οριζόντιας καμπύλης αποδόσεων. Η συνεχιζόμενη επέκταση της οικονομικής δραστηριότητας και τα μη συμβατικά μέτρα της ΕΚΤ, ιδίως το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων (APP), αποτέλεσαν σημαντικούς πρόσθετους παράγοντες διαμόρφωσης των νομισματικών εξελίξεων στη ζώνη του ευρώ. Ο ρυθμός ανόδου του Μ1, επωφελούμενος από τη μεγάλη αύξηση των καταθέσεων μίας ημέρας τόσο των νοικοκυριών όσο και των ΜΧΕ, παρέμεινε σε γενικές γραμμές αμετάβλητος στο 8,6% τον Δεκέμβριο του 2017, έναντι 8,8% τον Δεκέμβριο του 2016.

Οι εγχώριες συνιστώσες ήταν και πάλι ο κύριος παράγοντας ανόδου της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια

Οι αγορές κρατικών ομολόγων τις οποίες πραγματοποιεί το Ευρωσύστημα (βλ. τις κόκκινες ράβδους στο Διάγραμμα 19) κυρίως στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα (PSPP) συνέβαλαν θετικά στην άνοδο του Μ3. Τον Απρίλιο του 2017 οι μέσες μηνιαίες αγορές μέσω του προγράμματος ΑΡΡ περιορίστηκαν κατά 20 δισεκ. ευρώ, οδηγώντας σε μείωση της επίδρασης των εν λόγω αγορών στον ρυθμό αύξησης του Μ3. Επιπλέον, οι εγχώριες συνιστώσες εκτός της χρηματοδότησης προς τη γενική κυβέρνηση άσκησαν θετική επίδραση στον ρυθμό ανόδου του Μ3 κατά τη διάρκεια του 2017 (βλ. τις μπλε ράβδους στο Διάγραμμα 19). Δύο παράγοντες συνέβαλαν στην εξέλιξη αυτή. Πρώτον, η συνεχιζόμενη ανάκαμψη των πιστώσεων προς τον ιδιωτικό τομέα (βλ. Διάγραμμα 18) είχε θετική επίδραση στον ρυθμό ανόδου του Μ3. Το στοιχείο αυτό περιλαμβάνει τόσο τα δάνεια των ΝΧΙ προς τον ιδιωτικό τομέα όσο και τους τίτλους που εκδίδει ο ιδιωτικός μη χρηματοπιστωτικός τομέας της ζώνης του ευρώ και διακρατούν τα ΝΧΙ. Στους τίτλους αυτούς συμπεριλαμβάνονται και οι αγορές του Ευρωσυστήματος μέσω του προγράμματος CSPP. Δεύτερον, η επίμονη συρρίκνωση των πιο μακροπρόθεσμων χρηματοοικονομικών υποχρεώσεων των ΝΧΙ (εκτός κεφαλαίου και αποθεματικών), οι οποίες περιλαμβάνονται στους εγχώριους παράγοντες μεταβολής εκτός της χρηματοδότησης προς τη γενική κυβέρνηση, στήριξαν την αύξηση του Μ3. Ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής αυτών των υποχρεώσεων παραμένει αρνητικός από το β΄ τρίμηνο του 2012, γεγονός που οφείλεται εν μέρει στην επίδραση των στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης της ΕΚΤ, οι οποίες πιθανόν να λειτούργησαν ως υποκατάστατο της πιο μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης μέσω των αγορών. Αυτή η εξέλιξη αποδίδεται και στη σχετικά οριζόντια καμπύλη αποδόσεων, που συνδέεται με τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και η οποία κατέστησε την τήρηση μακροπρόθεσμων καταθέσεων και τη διακράτηση τραπεζικών ομολόγων λιγότερο ευνοϊκές για τους επενδυτές. Αντίθετα, οι πωλήσεις κρατικών ομολόγων από τα ΝΧΙ της ζώνης του ευρώ πλην του Ευρωσυστήματος συνέβαλαν στον αρνητικό ετήσιο ρυθμό μεταβολής της χρηματοδότησης προς τη γενική κυβέρνηση από τα ΝΧΙ πλην του Ευρωσυστήματος, με αποτέλεσμα να επιδράσουν ανασχετικά στην άνοδο του Μ3 (βλ. τις πράσινες ράβδους στο Διάγραμμα 19). Επιπρόσθετα, οι καθαρές απαιτήσεις των ΝΧΙ έναντι του εξωτερικού εξακολούθησαν να έχουν αρνητική συμβολή στην ετήσια αύξηση του M3 (βλ. τις κίτρινες ράβδους στο Διάγραμμα 19).

Νομισματική πολιτική: υπομονή, επιμονή και σύνεση

Τα μέτρα νομισματικής πολιτικής που έχει λάβει η ΕΚΤ τα τελευταία χρόνια αποσκοπούσαν στη στήριξη της οικονομικής ανάκαμψης στη ζώνη του ευρώ και στην επάνοδο του πληθωρισμού σε επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Οι επιδράσεις των μέτρων αυτών μεταδόθηκαν αποτελεσματικά στους όρους χρηματοδότησης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Στη διάρκεια του 2017 ο ισολογισμός του Ευρωσυστήματος συνέχισε να μεγεθύνεται, κυρίως λόγω της συνέχισης του προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων (ΑPP) και των στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης.

Κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής: εξαιρετικά διευκολυντική

Η οικονομική ανάκαμψη συνέχισε να ενισχύεται στην αρχή του έτους, αλλά η υποτονική εξέλιξη του υποκείμενου πληθωρισμού απαιτούσε σταθερή πολιτική

Μετά τις αποφάσεις που ελήφθησαν από το Διοικητικό Συμβούλιο τον Δεκέμβριο του 2016, οι επιδράσεις των μέτρων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ συνέχισαν να μεταδίδονται αποτελεσματικά στις συνθήκες χρηματοδότησης μέσω των αγορών και δανεισμού των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών της ζώνης του ευρώ (βλ. Ενότητα 2.2).^[42] Συνολικά, οι κίνδυνοι που περιέβαλλαν τις οικονομικές προοπτικές έγιναν λιγότερο έντονοι στην αρχή του έτους, αλλά παρέμειναν καθοδικοί και σχετίζονταν κυρίως με το παγκόσμιο περιβάλλον, την πολιτική αβεβαιότητα και τις συνεχιζόμενες αδυναμίες των ισολογισμών ορισμένων τομέων. Επιπλέον, οι επικρατούσες πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης συνέχισαν να αποτελούν προϋπόθεση για μια ανοδική τάση του πληθωρισμού και με τη σειρά τους, σε μεγάλο βαθμό, εξαρτώνταν από τη διατήρηση της διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής.

Η διασταύρωση του αποτελέσματος της οικονομικής ανάλυσης με τις ενδείξεις από τη νομισματική ανάλυση επιβεβαίωσε την ανάγκη διατήρησης – παρά την αυξανόμενη ανθεκτικότητα της οικονομικής ανάκαμψης – του εξαιρετικά διευκολυντικού χαρακτήρα της νομισματικής πολιτικής προκειμένου να αναπτυχθούν πληθωριστικές πιέσεις στη ζώνη του ευρώ κατά διαρκή και αυτοτροφοδοτούμενο τρόπο. Συνεπώς, απαιτούνταν σταθερή πολιτική εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου, σε επιβεβαίωση των αποφάσεων που είχαν ληφθεί στη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Δεκεμβρίου 2016. Αυτό συνεπαγόταν διατήρηση αμετάβλητων των βασικών επιτοκίων της ΕΚΤ (βλ. Διάγραμμα 20) και επιβεβαίωση τόσο του επιδιωκόμενου ρυθμού και χρονικού ορίζοντα συνέχισης των αγορών τίτλων μέσω του APP όσο και των ενδείξεων τις οποίες είχε παράσχει σχετικά με τη μελλοντική εξέλιξη των βασικών επιτοκίων και το APP.

Η παροχή ενδείξεων σχετικά με τη μελλοντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής προσαρμόστηκε στη βελτιωμένη αξιολόγηση των κινδύνων και τη μειωμένη πιθανότητα δυσμενών εξελίξεων

Έως τα μέσα του 2017 η οικονομική ανάκαμψη είχε ενισχυθεί περαιτέρω και προβλεπόταν να επιταχυνθεί κάπως περισσότερο από ό,τι αναμενόταν, επεκτεινόμενη σε περισσότερες χώρες και τομείς. Υπό αυτές τις συνθήκες, τον Ιούνιο του 2017 το Διοικητικό Συμβούλιο άλλαξε την αξιολόγησή του για τους κινδύνους που περιβάλλουν τις προοπτικές ανάπτυξης, χαρακτηρίζοντάς τους σε γενικές γραμμές ισορροπημένους. Χάρη στην ανθεκτικότερη και ισχυρότερη δυναμική της ανάπτυξης, οι ακραίοι καθοδικοί κίνδυνοι (tail risks) όσον αφορά τις προοπτικές για τη σταθερότητα των τιμών είχαν επίσης περιοριστεί και συνεπώς είχε εν πολλοίς εκλείψει η πιθανότητα εμφάνισης εξαιρετικά δυσμενών σεναρίων, όπως τα σενάρια που συνδέονται με τους κινδύνους αποπληθωρισμού.

Προκειμένου να ευθυγραμμίσει την ανακοίνωσή του με τη βελτιωμένη αξιολόγηση των κινδύνων, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε τον Ιούνιο του 2017 να απαλείψει από τις ενδείξεις τις οποίες παρέχει σχετικά με την αναμενόμενη εξέλιξη των βασικών επιτοκίων της ΕΚΤ την αναφορά σε περαιτέρω μειώσεις των επιτοκίων, η οποία σηματοδοτούσε μια δυνητική αντίδραση της νομισματικής πολιτικής στο ενδεχόμενο πολύ δυσμενών εξελίξεων. Ταυτόχρονα όμως τόνισε ότι απαιτείται υπομονή για τη σταδιακή ανάπτυξη πληθωριστικών πιέσεων. Επανέλαβε επίσης τη δέσμευσή του να επιμείνει στα μέτρα πολιτικής που εφαρμόζει προκειμένου να διατηρηθεί ο πολύ σημαντικός βαθμός νομισματικής χαλάρωσης που εξακολουθούσε να είναι αναγκαίος για μια διατηρήσιμη προσαρμογή του πληθωρισμού.

Η παροχή ενδείξεων σχετικά με το μελλοντικό επίπεδο των βασικών επιτοκίων και τον ρυθμό υλοποίησης των αγορών τίτλων αντικατοπτρίζει εν γένει τη σημασία της αλληλεπίδρασης μεταξύ των διαφόρων εργαλείων πολιτικής στη διαμόρφωση της κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής. Πράγματι, τα επιμέρους στοιχεία της συνολικής δέσμης μέτρων νομισματικής πολιτικής αλληλοσυμπληρώνονται και αλληλοενισχύονται προκειμένου να διατηρηθούν οι εξαιρετικά ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης που είναι αναγκαίες για να υποστηριχθεί η διατηρήσιμη επάνοδος του πληθωρισμού σε επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Στο πλαίσιο αυτό, οι ενδείξεις σχετικά με τη μελλοντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής τις οποίες παρείχε το Διοικητικό Συμβούλιο το 2017 αφορούσαν όχι μόνο τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες θα αποσυρθούν τα μέτρα τόνωσης της οικονομίας, αλλά και τη χρονική αλληλουχία των αλλαγών στα μέτρα πολιτικής.

Τα μέτρα νομισματικής πολιτικής προσαρμόστηκαν τον Οκτώβριο, ενώ συγχρόνως διατηρήθηκαν οι πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης

Οι εισερχόμενες πληροφορίες το γ΄ τρίμηνο του 2017, συμπεριλαμβανομένων των μακροοικονομικών προβολών των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ του Σεπτεμβρίου, συνέχισαν να σηματοδοτούν ισχυρή οικονομική επέκταση σε ευρύ φάσμα χωρών και τομέων. Η αδιάπτωτη αναπτυξιακή δυναμική ενίσχυσε περαιτέρω την πεποίθηση του Διοικητικού Συμβουλίου ότι ο πληθωρισμός θα προσεγγίσει σταδιακά σε επίπεδα κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα εάν διατηρηθούν οι πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης. Ταυτόχρονα, η εξέλιξη του πληθωρισμού συνέχιζε να είναι υποτονική και οι δείκτες του υποκείμενου πληθωρισμού δεν είχαν δώσει ακόμη πειστικότερες ενδείξεις διαρκούς ανοδικής τάσης. Η υποτονική εξέλιξη του πληθωρισμού θα μπορούσε να θεωρηθεί ένδειξη ότι συνέχιζε να υπάρχει υψηλός βαθμός υπερπροσφοράς στις αγορές προϊόντων και εργασίας, παρότι ο ρυθμός ανόδου των μισθών είχε επιταχυνθεί κάπως. Ως εκ τούτου, η σύνεση υπαγόρευε ότι εξακολουθούσε να είναι αναγκαία η γενναία στήριξη από τη νομισματική πολιτική προκειμένου να εξασφαλιστεί η διατηρήσιμη προσαρμογή του πληθωρισμού, συνεπώς ήταν σκόπιμη η προσαρμογή των εργαλείων της νομισματικής πολιτικής πέραν του τέλους του έτους.

Έτσι, στο πλαίσιο της επιδίωξης του σκοπού της σταθερότητας των τιμών, το Διοικητικό Συμβούλιο έλαβε ορισμένες αποφάσεις τον Οκτώβριο του 2017.

• Πρώτον, επανέλαβε ότι τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ αναμένεται να παραμείνουν αμετάβλητα στα σημερινά τους επίπεδα για παρατεταμένη χρονική περίοδο και πολύ πέραν του χρονικού ορίζοντα διενέργειας των καθαρών αγορών τίτλων.
• Δεύτερον, οι βελτιωμένες προοπτικές της οικονομίας και οι αυξανόμενες προσδοκίες περί σύγκλισης του πληθωρισμού επέτρεψαν στο Διοικητικό Συμβούλιο να μειώσει την ένταση του APP. Οι αγορές θα συνεχιστούν με μηνιαίο ύψος 30 δισεκ. ευρώ από τον Ιανουάριο του 2018 μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου 2018 ή και πέραν αυτής της ημερομηνίας, εφόσον χρειαστεί, και πάντως έως ότου το Διοικητικό Συμβούλιο διαπιστώσει διατηρήσιμη προσαρμογή της πορείας του πληθωρισμού. Επιπλέον, το Διοικητικό Συμβούλιο επανέλαβε τη δέσμευσή του να αυξήσει το μέγεθος ή/και τη διάρκεια του APP εάν οι προοπτικές καταστούν λιγότερο ευνοϊκές ή εάν οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες παύσουν να είναι συμβατές με την περαιτέρω πρόοδο προς μια διατηρήσιμη προσαρμογή της πορείας του πληθωρισμού.
• Τρίτον, ανακοίνωσε ότι θα συνεχίσει να επανεπενδύει το προϊόν της εξόφλησης τίτλων αποκτηθέντων μέσω του προγράμματος APP κατά τη λήξη τους για παρατεταμένη χρονική περίοδο μετά την ολοκλήρωση των καθαρών αγορών τίτλων και πάντως για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται αναγκαίο. Η διατήρηση του ύψους του αποθέματος των αποκτηθέντων τίτλων θα συμβάλει ώστε να διατηρηθούν οι ευνοϊκές συνθήκες ρευστότητας και μια κατάλληλη κατεύθυνση νομισματικής πολιτικής.
• Τέταρτον, οι πράξεις αναχρηματοδότησης θα εξακολουθήσουν να διεξάγονται ως δημοπρασίες σταθερού επιτοκίου χωρίς ποσοτικό περιορισμό τουλάχιστον μέχρι τη λήξη της τελευταίας περιόδου τήρησης ελάχιστων αποθεματικών του 2019, προκειμένου να διασφαλιστεί η ομαλή εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής και ταυτόχρονα να διαφυλαχθούν οι ευνοϊκές συνθήκες στις χρηματαγορές της ζώνης του ευρώ.

Η συνεχιζόμενη σημαντική στήριξη που παρέχει η νομισματική πολιτική με τη διενέργεια πρόσθετων καθαρών αγορών τίτλων, με το υψηλό απόθεμα αποκτηθέντων τίτλων και τις προσεχείς επανεπενδύσεις, και με τις ενδείξεις σχετικά με τη μελλοντική πορεία των επιτοκίων, αναμένεται να διασφαλίσει τις πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης που εξακολουθούν να είναι αναγκαίες για να υποστηριχθεί η διατηρήσιμη επάνοδος του πληθωρισμού σε επίπεδα συμβατά με τη σταθερότητα των τιμών, δηλ. κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα.

Η αποτελεσματική μετακύλιση των μέτρων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ

Η μετακύλιση των μέτρων νομισματικής πολιτικής που έχουν τεθεί σε εφαρμογή από τον Ιούνιο του 2014 και εξής συνέχισε να στηρίζει τις συνθήκες δανεισμού των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών και ενίσχυσε τις ροές χρηματοδότησης σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ το 2017. Οι συνεχιζόμενες αγορές τίτλων στο πλαίσιο του APP, τα αμετάβλητα χαμηλά βασικά επιτόκια, η παροχή ενδείξεων σχετικά με τη μελλοντική εξέλιξη των δύο αυτών εργαλείων, καθώς και οι στοχευμένες πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO), εξασφάλισαν πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης και παρέμειναν βασικός παράγοντας που συνέβαλε στην ενίσχυση της ανάκαμψης της οικονομίας της ζώνης του ευρώ.

Η εφαρμογή του APP εξελίχθηκε ομαλά τόσο στα προγράμματα αγοράς τίτλων του ιδιωτικού τομέα, δηλ. το πρόγραμμα αγοράς τιτλοποιημένων απαιτήσεων (asset-backed securities purchase programme – ΑΒSPP), το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (corporate sector purchase programme – CSPP) και το τρίτο πρόγραμμα αγοράς καλυμμένων ομολογιών (covered bond purchase programme – CBPP3), όσο και στο πρόγραμμα αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα (public sector purchase programme – PSPP), το οποίο αφορά ομόλογα που εκδίδονται από κεντρικές κυβερνήσεις, περιφερειακές διοικήσεις, άλλους φορείς και υπερεθνικούς οργανισμούς της ζώνης του ευρώ. Ο όγκος αγορών ήταν κατά μέσο όρο σύμφωνος προς τους μηνιαίους στόχους που έθεσε το Διοικητικό Συμβούλιο και ανήλθε σε 80 δισεκ. ευρώ μηνιαίως την περίοδο Ιανουαρίου-Μαρτίου και σε 60 δισεκ. ευρώ μηνιαίως την περίοδο Απριλίου-Δεκεμβρίου (βλ. Διάγραμμα 21). Λόγω εποχικών διακυμάνσεων στη ρευστότητα της αγοράς, ο όγκος αγορών υπολειπόταν του μηνιαίου στόχου τους μήνες Αύγουστο και Δεκέμβριο, αλλά η υστέρηση αυτή αντισταθμίστηκε από τις ελαφρώς υψηλότερες αγορές το υπόλοιπο έτος. Σε επίπεδο επιμέρους χωρών παρατηρήθηκαν επίσης μικρές μεταβολές στους μηνιαίους όγκους αγορών εξαιτίας της αυξανόμενης σημασίας των επανεπενδύσεων του προϊόντος της εξόφλησης ομολόγων κατά τη λήξη τους, οι οποίες ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2017 για τους τίτλους που αγοράστηκαν μέσω του PSPP. Συνολικά, οι όγκοι των μηνιαίων αγορών απέκλιναν οριακά μόνο από τους στόχους σε σχετικούς όρους. Το υπόλοιπο των διακρατούμενων τίτλων στο χαρτοφυλάκιο PSPP, που χρησιμεύει ως δείκτης αξιολόγησης της κατανομής των όγκων αγορών, παρέμεινε κοντά στην επιδιωκόμενη κατανομή με βάση την κλείδα συμμετοχής στο κεφάλαιο της ΕΚΤ, λαμβανομένων υπόψη των αγορών υποκατάστασης και της εξομάλυνσης των επανεπενδύσεων ομολόγων κατά τη λήξη τους.

Κατά την τελευταία πράξη TLTRO-II, η οποία διακανονίστηκε τον Μάρτιο του 2017, η ακαθάριστη άντληση ρευστότητας ανήλθε σε 233,5 δισεκ. ευρώ, που συνεπάγεται καθαρή αύξηση ρευστότητας κατά 204 δισεκ. ευρώ.^[45] Συνολικά μέσω των τεσσάρων πράξεων της σειράς TLTRO-II οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ δανείστηκαν 740,2 δισεκ. ευρώ ή 62% του αθροιστικού ποσού ύψους 1.200 δισεκ. ευρώ που είχαν το δικαίωμα να αντλήσουν.

Οι επιδράσεις των μέτρων νομισματικής πολιτικής μεταδίδονται στην οικονομία μέσω τριών διαύλων: του διαύλου “σηματοδότησης”, του διαύλου “ανακατανομής χαρτοφυλακίων” και του διαύλου “άμεσης μετάδοσης”.^[46] Πρώτον, το APP στηρίζει την αξιοπιστία των ενδείξεων που παρέχει η ΕΚΤ αναφορικά με την προσδοκία της τελευταίας ότι τα βασικά επιτόκια θα παραμείνουν αμετάβλητα για παρατεταμένη χρονική περίοδο στα σημερινά τους επίπεδα. Επιπλέον, το αρνητικό επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων ενισχύει την επίδραση του APP σε όλες τις διάρκειες της καμπύλης αποδόσεων μέσω της ενσωμάτωσης χαμηλότερων προσδοκιών στα πιο μακροπρόθεσμα επιτόκια. Δεύτερον, το APP έχει επιφέρει ανακατανομές χαρτοφυλακίων, στρέφοντας τους επενδυτές προς τμήματα της αγοράς που παρουσιάζουν υψηλότερο κίνδυνο. Οι συνεχιζόμενες αγορές τίτλων αντικατέστησαν τη διακράτηση μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων ομολόγων στα χαρτοφυλάκια του τραπεζικού τομέα με διαθέσιμα κεντρικής τράπεζας, γεγονός το οποίο συνεπάγεται μείωση του κινδύνου διάρκειας που διατρέχουν οι επενδυτές (βλ. Ενότητα 2.3). Η συνακόλουθη μείωση του ασφαλίστρου διάρκειας παρέχει κίνητρα υπέρ επενδύσεων σε άλλου είδους τοποθετήσεις, όπως τα δάνεια προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται η μετάδοση των επιδράσεων των μέτρων νομισματικής πολιτικής και σε δανειολήπτες οι οποίοι δεν έχουν απευθείας πρόσβαση στις αγορές κεφαλαίων. Τέλος, υπάρχει ένας μηχανισμός άμεσης μετάδοσης των επιδράσεων των TLTRO. Τα επιτόκια που πρέπει να καταβάλουν οι τράπεζες για τα κεφάλαια που αντλούν εξαρτώνται από τα δάνεια τα οποία αυτές χορηγούν προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά και έτσι διασφαλίζεται η μετακύλιση των πολύ ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης και σ’ αυτά. Επιπλέον, η πρόσθετη καθαρή ρευστότητα έχει συμβάλει σε μείωση του οριακού κόστους χρηματοδότησης για τις συμμετέχουσες τράπεζες.

Αθροιστικά, τα μέτρα νομισματικής πολιτικής που έλαβε η ΕΚΤ από τον Ιούνιο του 2014 και μετά είχαν πολύ σημαντικό θετικό αντίκτυπο στις οικονομικές επιδόσεις της ζώνης του ευρώ. Η συνολική επίδραση των μέτρων αυτών στην αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ και στον πληθωρισμό της ζώνης του ευρώ εκτιμάται και στις δύο περιπτώσεις σε 1,9 ποσοστιαία μονάδα περίπου σωρευτικά μεταξύ 2016 και 2020.^[47]

Τα μέτρα της ΕΚΤ διατήρησαν πολύ ευνοϊκές τις συνθήκες χρηματοδότησης

Τα μέτρα νομισματικής πολιτικής συνέβαλαν στη σταθεροποίηση των επιτοκίων της αγοράς σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια της αγοράς χρήματος στη ζώνη του ευρώ, καθώς και οι αποδόσεις των πιο μακροπρόθεσμων κρατικών ομολόγων, παρουσίασαν σχετική σταθερότητα στη διάρκεια του έτους (βλ. Ενότητα 1.3). Μέσω των προαναφερθέντων τριών διαύλων μετάδοσης αυτές οι πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης μετακυλίστηκαν στις συνθήκες χρηματοδότησης στην ευρύτερη οικονομία.

Σε όλη τη διάρκεια του 2017 το κόστος χρηματοδότησης των τραπεζών παρέμεινε πολύ χαμηλό, πολύ χαμηλότερο από ό,τι πριν από την εισαγωγή της δέσμης μέτρων πιστωτικής χαλάρωσης από την ΕΚΤ τον Ιούνιο του 2014 (βλ. Διάγραμμα 22). Οι διαφορές αποδόσεων των τραπεζικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ συνέχισαν να συμπιέζονται σημαντικά (βλ. Διάγραμμα 23). Σ’ αυτό συνέβαλε η τελευταία TLTRO-II (του Μαρτίου), η οποία επέτρεψε στις τράπεζες να υποκαταστήσουν μέρος της χρηματοδότησής τους από την αγορά με χρηματοδότηση μέσω των TLTRO. Χάρη στον συνδυασμό των δύο παραπάνω εξελίξεων, το συνολικό κόστος χρηματοδότησης των τραπεζών συνέχισε να μειώνεται και περιορίστηκε η ανομοιογένεια μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ ως προς το κόστος χρηματοδότησης των τραπεζών.

Η προοδευτική μείωση του κόστους χρηματοδότησης των τραπεζών άσκησε επίσης καθοδική πίεση στο κόστος αναχρηματοδότησης των επιχειρήσεων τόσο μέσω του διαύλου άμεσης μετάδοσης όσο και μέσω των χαμηλότερων επιτοκίων μηδενικού κινδύνου. Οι σύνθετοι δείκτες επιτοκίων χορηγήσεων προς μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις (ΜΧΕ) και νοικοκυριά έχουν μειωθεί περισσότερο από ό,τι τα επιτόκια αναφοράς μετά την ανακοίνωση των μέτρων πιστωτικής χαλάρωσης από την ΕΚΤ. Τα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων προς ΜΧΕ και νοικοκυριά μειώθηκαν κατά 123 και 108 μονάδες βάσης αντίστοιχα μεταξύ Ιουνίου 2014 και Δεκεμβρίου 2017. Όσες ΜΧΕ είχαν απευθείας πρόσβαση στις αγορές κεφαλαίων επηρεάστηκαν επίσης ευνοϊκά από την υποχώρηση των αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων λόγω του προγράμματος CSPP. Οι διαφορές αποδόσεων των εταιρικών ομολόγων επενδυτικής βαθμίδας που έχουν εκδοθεί από ΜΧΕ μειώθηκαν κατά 26 μονάδες βάσης το 2017, αντίστοιχα προς τις εξελίξεις στην περίπτωση των τραπεζών και των ασφαλιστικών επιχειρήσεων (βλ. Διάγραμμα 23). Οι επιδράσεις αυτές επεκτάθηκαν και σε εταιρικά ομόλογα μη επενδυτικής βαθμίδας, τα οποία δεν είναι αποδεκτά για αγορές μέσω του CSPP, καθώς οι επενδυτές προσάρμοσαν τα χαρτοφυλάκια τους.^[48]

Η ανάκαμψη της πιστωτικής επέκτασης συνεχίζεται

Η προϊούσα βελτίωση των πιστωτικών συνθηκών στη ζώνη του ευρώ αντικατοπτρίστηκε όχι μόνο στις μειώσεις των επιτοκίων και των διαφορών αποδόσεων, αλλά και στον αυξανόμενο όγκο δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα και στη σταθερή πρόσβαση των επιχειρήσεων στις αγορές ομολόγων. Οι τράπεζες που συμμετείχαν στην έρευνα τραπεζικών χορηγήσεων της ζώνης του ευρώ ανέφεραν ότι χρησιμοποίησαν την πρόσθετη ρευστότητα που δημιουργήθηκε με το APP κυρίως για χορηγήσεις δανείων, γεγονός το οποίο υποδηλώνει ότι η προσφορά πιστώσεων συνέχισε να βελτιώνεται το 2017.^[49] Επιπλέον, η καθαρή ζήτηση δανείων αυξήθηκε, ενώ οι τράπεζες χαλάρωσαν τα πιστοδοτικά τους κριτήρια και τους συνολικούς όρους χορήγησης νέων δανείων, ιδίως προς τα νοικοκυριά. Κατά συνέπεια, η σταδιακή ανάκαμψη των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα της ζώνης του ευρώ συνεχίστηκε. Ταυτόχρονα, παρά κάποια πρόοδο, η εξυγίανση των ισολογισμών των τραπεζών και τα επίπεδα των μη εξυπηρετούμενων δανείων που παραμένουν υψηλά σε ορισμένες χώρες συνέχισαν να επιδρούν αρνητικά στην αύξηση των δανείων.

Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των τραπεζικών δανείων προς τον μη χρηματοπιστωτικό ιδιωτικό τομέα (ο οποίος αποτελείται από τα νοικοκυριά και τις ΜΧΕ) διαμορφώθηκε σε 2,8% τον Δεκέμβριο του 2017, αυξημένος έναντι 2,2% τον Δεκέμβριο του 2016. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των δανείων προς ΜΧΕ επιταχύνθηκε σε 2,9%, από 2,3% τον αντίστοιχο μήνα του προηγούμενου έτους, ενώ ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των δανείων προς τα νοικοκυριά έφθασε το 2,8% τον Δεκέμβριο του 2017, από 2,0% τον Δεκέμβριο του 2016. Η έκδοση ομολόγων από ΜΧΕ που εδρεύουν στη ζώνη του ευρώ παρέμεινε σταθερή και οι νέες εκδόσεις σε ευρώ ανήλθαν σε 199 δισεκ. ευρώ, έναντι 193 δισεκ. ευρώ το 2016 (βλ. Διάγραμμα 25). Οι καθαρές αγορές εταιρικών ομολόγων στο πλαίσιο του CSPP συνέχισαν να στηρίζουν την πρόσβαση των ΜΧΕ στις αγορές κεφαλαίων.

Τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ βελτίωσαν επίσης σημαντικά τις πιστωτικές συνθήκες για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), οι οποίες δεν έχουν συνήθως απευθείας πρόσβαση στις αγορές ομολόγων. Τα πιο πρόσφατα αποτελέσματα της έρευνας για την πρόσβαση των επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση (SAFE) σηματοδοτούσαν περαιτέρω βελτίωση των συνθηκών εξωτερικής χρηματοδότησης, συνεχίζοντας την τάση που είχε καταγραφεί και σε προηγούμενους γύρους της έρευνας.^[50] Οι ΜΜΕ επιβεβαίωσαν ότι βελτιώθηκε η διαθεσιμότητα τραπεζικής χρηματοδότησης και ότι οι τράπεζες ήταν προοδευτικά πιο πρόθυμες να τους χορηγήσουν πιστώσεις με χαμηλότερα επιτόκια. Σε όλες τις μεγάλες χώρες της ευρωζώνης οι ΜΜΕ ανέφεραν θετικές, σε καθαρή βάση, μεταβολές της διαθεσιμότητας τραπεζικών δανείων. Για πρώτη φορά από την έναρξη της έρευνας οι ΜΜΕ εκτιμούσαν ότι οι γενικότερες οικονομικές προοπτικές συνέβαλλαν στη διαθεσιμότητα εξωτερικής χρηματοδότησης. Το κόστος χρηματοδότησης των ΜΜΕ επίσης υποχώρησε. Η διαφορά μεταξύ των επιτοκίων των πολύ μικρών και των μεγάλων δανείων μειώθηκε κατά 118 μονάδες βάσης μεταξύ τέλους Μαΐου 2014 και Δεκεμβρίου 2017.

Εξελίξεις στον ισολογισμό του Ευρωσυστήματος

Μέγεθος και σύνθεση του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος

Μετά την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2007-2008 το Ευρωσύστημα έχει λάβει διάφορα μέτρα νομισματικής πολιτικής, συμβατικά και μη συμβατικά, τα οποία είχαν άμεσο αντίκτυπο στο μέγεθος και στη σύνθεση του ισολογισμού του. Στα μέτρα αυτά περιλαμβάνονται πράξεις παροχής ρευστότητας προς τους αντισυμβαλλομένους έναντι εξασφαλίσεων με αρχική διάρκεια έως τέσσερα έτη, καθώς και αγορές τίλων σε διάφορα τμήματα της αγοράς για τη βελτίωση της μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής και τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης στη ζώνη του ευρώ. Στο τέλος του 2017 το μέγεθος του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος είχε φθάσει στο ιστορικά υψηλό επίπεδο των 4,5 τρισεκ. ευρώ, αυξημένο κατά 0,8 τρισεκ. ευρώ σε σχέση με το τέλος του 2016.

Το διευρυμένο πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων και η κατανομή της τελευταίας στοχευμένης πράξης πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης τον Μάρτιο του 2017 οδήγησαν σε αύξηση του μεγέθους και σε μεταβολή της σύνθεσης του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος. Στο τέλος του 2017 τα στοιχεία ενεργητικού που διακρατούνταν για σκοπούς νομισματικής πολιτικής διαμορφώθηκαν σε 3,2 τρισεκ. ευρώ και αποτελούσαν το 70% του ενεργητικού του Ευρωσυστήματος, έναντι 61% στο τέλος του 2016. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονταν δάνεια προς πιστωτικά ιδρύματα της ζώνης του ευρώ (τα οποία αντιστοιχούσαν σε 17% του ενεργητικού, έναντι 16% στο τέλος του 2016) και τίτλοι αγορασθέντες για σκοπούς νομισματικής πολιτικής (περίπου 53% του ενεργητικού, έναντι 45% στο τέλος του 2016), όπως δείχνει το Διάγραμμα 26. Τα λοιπά χρηματοοικονομικά στοιχεία ενεργητικού περιλάμβαναν κυρίως: (α) συναλλαγματικά διαθέσιμα και διαθέσιμα σε χρυσό που διακρατεί το Ευρωσύστημα, (β) χαρτοφυλάκια σε ευρώ που δεν συνδέονται με τη νομισματική πολιτική και (γ) έκτακτη ενίσχυση σε ρευστότητα (ELA) που παρέχεται από ορισμένες ΕθνΚΤ του Ευρωσυστήματος σε φερέγγυα πιστωτικά ιδρύματα τα οποία αντιμετωπίζουν προσωρινά προβλήματα ρευστότητας. Τα εν λόγω λοιπά χρηματοοικονομικά στοιχεία ενεργητικού υπόκεινται σε εσωτερικές απαιτήσεις υποβολής στοιχείων του Ευρωσυστήματος και σε περιορισμούς που απορρέουν ιδίως από την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και την απαίτηση να μην παρακωλύουν τη νομισματική πολιτική, όπως αυτά προβλέπονται σε διάφορα νομικά κείμενα.^[51]

Στην πλευρά του παθητικού, επίδραση παρατηρήθηκε κυρίως στα υπόλοιπα στους λογαριασμούς αποθεματικών των αντισυμβαλλομένων, τα οποία, λόγω της συνεχιζόμενης διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής το 2017, αυξήθηκαν κατά 0,6 τρισεκ. ευρώ σε 1,9 τρισεκ. ευρώ ή σε 42% του παθητικού στο τέλος του 2017, έναντι 36% στο τέλος του 2016. Τα τραπεζογραμμάτια σε κυκλοφορία μειώθηκαν σε σχετικούς όρους σε 26%, από 31% στο τέλος του 2016, αλλά σε απόλυτους όρους αυξήθηκαν, συνεχίζοντας την ιστορική ανοδική τους τάση. Οι λοιπές υποχρεώσεις, συμπεριλαμβανομένων του κεφαλαίου και των λογαριασμών αναπροσαρμογής, αποτελούσαν το 32% του παθητικού, έναντι 33% στο τέλος του 2016, αλλά σε απόλυτα ποσά αυξήθηκαν κατά 0,2 τρισεκ. ευρώ (βλ. Διάγραμμα 26).

Μέση διάρκεια χαρτοφυλακίου και κατανομή κατά περιουσιακό στοιχείο και χώρα

Από την έναρξη του προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων (APP) η ΕΚΤ δημοσιεύει σε εβδομαδιαία βάση την εξέλιξη του χαρτοφυλακίου της σε τίτλους που έχουν αγοραστεί μέσω των διαφόρων προγραμμάτων που συνθέτουν το APP. Επιπλέον, σε μηνιαία βάση, δημοσιεύει την ανάλυση των τίτλων που έχουν αποκτηθεί μέσω της πρωτογενούς και της δευτερογενούς αγοράς ανά πρόγραμμα, δηλ. για το τρίτο πρόγραμμα αγοράς καλυμμένων ομολογιών (CBPP3), για το πρόγραμμα αγοράς τιτλοποιημένων απαιτήσεων (ABSPP) και για το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (CSPP). Για το πρόγραμμα αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα (PSPP), η ΕΚΤ παρέχει ανάλυση ανά χώρα εκδότη^[52] και ανά μέση σταθμική διάρκεια.

Στο τέλος του 2017 το APP ανερχόταν σε 2,3 τρισεκ. ευρώ,^[53] εκ των οποίων 25 δισεκ. ευρώ (1% του συνολικού χαρτοφυλακίου APP) ήταν τίτλοι αγορασθέντες μέσω του προγράμματος ABSPP και 241 δισεκ. ευρώ (11% του συνολικού χαρτοφυλακίου APP) ήταν τίτλοι αγορασθέντες μέσω του προγράμματος CBPP3. Μεταξύ των προγραμμάτων αγοράς περιουσιακών στοιχείων του ιδιωτικού τομέα, τη μεγαλύτερη συμβολή στο APP είχε το CSPP (καθαρές αγορές ύψους 82 δισεκ. ευρώ). Ως εκ τούτου, το συνολικό χαρτοφυλάκιο CSPP ανήλθε σε 132 δισεκ. ευρώ ή σε 6% του συνολικού χαρτοφυλακίου APP. Από το 2017 η ΕΚΤ δημοσιεύει πλήρη κατάλογο όλων των τίτλων που έχουν αποκτηθεί μέσω του CSPP, αναφέροντας την επωνυμία του εκδότη, την ημερομηνία λήξης και το τοκομερίδιο των ομολόγων, καθώς και ομαδοποιημένα στοιχεία για το χαρτοφυλάκιο CSPP ανά χώρα στην οποία βρίσκεται ο κίνδυνος, πιστοληπτική διαβάθμιση και τομέα. Οι αγορές μέσω του CSPP πραγματοποιούνται με βάση ένα ποσοστό αναφοράς το οποίο αντανακλά αναλογικά όλες τις αποδεκτές ανεξόφλητες εκδόσεις τίτλων. Αυτό συνεπάγεται ότι η κεφαλαιοποίηση της αντίστοιχης αγοράς χρησιμεύει ως στάθμιση για τις επιμέρους χώρες έκδοσης τίτλων που περιλαμβάνονται στο ποσοστό αναφοράς.

Το PSPP αποτελούσε το μεγαλύτερο μέρος του APP και ανήλθε σε 1,9 τρισεκ. ευρώ ή σε 83% των συνολικών αγορών τίτλων μέσω του APP, έναντι 82% στο τέλος του 2016. Στο πλαίσιο του PSPP το ποσοστό συμμετοχής κάθε χώρας στους αγοραζόμενους τίτλους καθορίζεται με βάση την κλείδα κατανομής στο κεφάλαιο της ΕΚΤ. Εντός του ποσοστού που τους αναλογεί, η ΕΚΤ και οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν μεταξύ αγορών τίτλων κεντρικών κυβερνήσεων, περιφερειακών ή τοπικών διοικήσεων, τίτλων που έχουν εκδοθεί από ορισμένους φορείς εγκατεστημένους στις εν λόγω χώρες και, εάν είναι απαραίτητο, τίτλων εκδοθέντων από υπερεθνικά ιδρύματα.

Η μέση σταθμική διάρκεια του PSPP στο τέλος του 2017 ήταν 7,7 έτη, κατά τι μικρότερη από ό,τι στο τέλος του 2016 (8,3 έτη), με κάποιες διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα. Η μείωση της μέσης σταθμικής διάρκειας αντανακλά κυρίως τις αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου 2016 (α) να μειώσει από δύο έτη σε ένα έτος την ελάχιστη εναπομένουσα διάρκεια για τους αποδεκτούς τίτλους στο πλαίσιο του προγράμματος PSPP και (β) να επιτρέψει, στον βαθμό που κρίνεται αναγκαίο, τις αγορές τίτλων με απόδοση στη λήξη χαμηλότερη από το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων της ΕΚΤ.

Η διάρκεια των τίτλων που αποκτώνται από το Ευρωσύστημα παρουσιάζει ενδιαφέρον κατά δύο έννοιες: αφενός επιτρέπει την απορρόφηση του κινδύνου επιτοκίου από την αγορά, παρέχοντας κίνητρο στους επενδυτές να ανακατανείμουν τα χαρτοφυλάκιά τους, αφετέρου το Ευρωσύστημα επιδιώκει την κατανομή των περιουσιακών στοιχείων χωρίς στρεβλώσεις στην αγορά, αγοράζοντας τίτλους όλων των αποδεκτών διαρκειών και χωρών κατά τρόπο που να αντικατοπτρίζει τη σύνθεση της αγοράς κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ.

Το Ευρωσύστημα επανεπενδύει τις αποπληρωμές κεφαλαίου επί των τίτλων που αποκτώνται μέσω του APP κατά τη λήξη τους. Οι επανεπενδύσεις στο πλαίσιο των προγραμμάτων αγοράς περιουσιακών στοιχείων του ιδιωτικού τομέα συνεχίστηκαν το 2017 και ανήλθαν συνολικά σε 24,3 δισεκ. ευρώ, ενώ οι επανεπενδύσεις στο πλαίσιο του PSPP ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2017 και έως το τέλος του έτους ανήλθαν σε 24,9 δισεκ. ευρώ. Υπογραμμίζοντας την αυξανόμενη σημασία των επανεπενδύσεων, η ΕΚΤ ξεκίνησε να δημοσιεύει από τον Νοέμβριο του 2017 τις αναμενόμενες – σε χρονικό ορίζοντα ενός κυλιόμενου 12μήνου – μηνιαίες εξοφλήσεις στο πλαίσιο του APP.

Οι τίτλοι που αποκτώνται μέσω του APP διατίθενται για δανεισμό με στόχο την υποστήριξη της ρευστότητας στις αγορές ομολόγων και repos, χωρίς να διαταραχθεί η φυσιολογική δραστηριότητα της αγοράς των συμφωνιών επαναγοράς. H EKT δημοσιεύει σε μηνιαία βάση το συνολικό μέσο μηνιαίο υπόλοιπο του δανεισμού των εν λόγω τίτλων σε επίπεδο Ευρωσυστήματος. Προκειμένου να μετριαστεί η έλλειψη εξασφαλίσεων στην αγορά, από τον Δεκέμβριο του 2016 στις πράξεις δανεισμού τίτλων του Ευρωσυστήματος γίνονται αποδεκτά ως ασφάλεια και περιορισμένα ποσά μετρητών, πέραν των τίτλων που αποτελούσαν έως τότε τη μόνη αποδεκτή μορφή ασφάλειας. Η ΕΚΤ δημοσιεύει επίσης σε μηνιαία βάση στοιχεία για το συνολικό μέσο μηνιαίο ύψος των ασφαλειών που της παραχωρούνται με τη μορφή μετρητών.

Εξελίξεις στις πράξεις αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος

Το ανεξόφλητο υπόλοιπο των πράξεων αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος διαμορφώθηκε σε 764,0 δισεκ. ευρώ στο τέλος του 2017, αυξημένο κατά 168,3 δισεκ. ευρώ σε σχέση με το τέλος του 2016. Αυτό οφείλεται κυρίως στην κατανομή 233,5 δισεκ. ευρώ στην τελευταία πράξη TLTRO-II, που διενεργήθηκε τον Μάρτιο του 2017, η οποία, παρότι αντισταθμίστηκε εν μέρει από τον χαμηλότερο όγκο των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης και τις μειωμένες αποπληρωμές στο πλαίσιο των TLTRO-I το 2017, οδήγησε σε μεγάλη καθαρή αύξηση της ρευστότητας. Η μέση σταθμική διάρκεια της ρευστότητας που χορηγήθηκε μέσω αντιστρεπτέων πράξεων παροχής ρευστότητας μειώθηκε από περίπου 3 έτη στο τέλος του 2016 σε 2,7 έτη στο τέλος του 2017. Καθώς η τελευταία πράξη TLTRO-II με αρχική διάρκεια τεσσάρων ετών κατανεμήθηκε νωρίς το 2017 (τον Μάρτιο), η μέση σταθμική διάρκεια των πράξεων αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος μειώθηκε στο υπόλοιπο του έτους.

Ο ευρωπαϊκός χρηματοπιστωτικός τομέας παραμένει ανθεκτικός, αλλά αντιμετωπίζει προκλήσεις

Η ΕΚΤ αξιολογεί τις εξελίξεις όσον αφορά τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στη ζώνη του ευρώ και τα χρηματοπιστωτικά συστήματα των χωρών της ΕΕ για να εντοπίζει τυχόν ευπάθειες και πηγές συστημικού κινδύνου. Επίσης, η ΕΚΤ παρέχει αναλυτική υποστήριξη στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ) στον τομέα της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και συμβάλλει σε σημαντικές κανονιστικές πρωτοβουλίες. Η εμφάνιση πιθανών συστημικών κινδύνων αντιμετωπίζεται μέσω μακροπροληπτικών πολιτικών.

Η ΕΚΤ εκτελεί αυτά τα καθήκοντα σε συνεργασία με τις άλλες κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήματος και του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ). Εντός της ΕΚΤ, οι υπηρεσίες μακροπροληπτικής και μικροπροληπτικής λειτουργίας συνεργάζονται στενά τόσο για τον εντοπισμό των βασικών κινδύνων και ευπαθειών του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού τομέα όσο και για κανονιστικά θέματα.

Κίνδυνοι και ευπάθειες του χρηματοπιστωτικού συστήματος της ζώνης του ευρώ

Η ΕΚΤ παρουσιάζει την ανάλυση των συστημικών κινδύνων που διενεργεί στην εξαμηνιαία έκδοση Financial Stability Review.^[54] Οι περισσότεροι δείκτες συστημικής πίεσης στη ζώνη του ευρώ παρέμειναν συγκρατημένοι το 2017 (βλ. Διάγραμμα 27), γεγονός που υποδηλώνει ότι η κατάσταση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας παρουσίασε θετική εξέλιξη το εξεταζόμενο έτος. Η βελτίωση των οικονομικών συνθηκών στη ζώνη του ευρώ ενίσχυσε τις αγορές περιουσιακών στοιχείων και συνέβαλε στη χαμηλή μεταβλητότητα σε όλες τις κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων κατά τη διάρκεια του 2017 (βλ. επίσης Ενότητα 1). Οι πιέσεις στον τραπεζικό τομέα της ζώνης του ευρώ παρέμειναν χαμηλές, καθώς οι επενδυτές προσδοκούσαν βελτίωση της κερδοφορίας των τραπεζών λόγω του υψηλότερου όγκου των δανείων και των υψηλότερων επιτοκιακών περιθωρίων, υπό την προϋπόθεση ότι θα συνεχιζόταν η βελτίωση των προοπτικών οικονομικής ανάπτυξης και η αύξηση των επιτοκίων. Αντίθετα, οι συστημικές πιέσεις στις αγορές κρατικών ομολόγων παρουσίασαν άνοδο στις αρχές του 2017, εν μέρει λόγω της αυξημένης πολιτικής αβεβαιότητας σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ. Στη συνέχεια, τα αποτελέσματα των εκλογών σε σημαντικές χώρες της ζώνης του ευρώ περιόρισαν αυτή την αβεβαιότητα, με συνέπεια την πτώση του δείκτη πίεσης στην αγορά κρατικών ομολόγων το δεύτερο εξάμηνο του 2017. Κατά τα λοιπά οι δείκτες συστημικής πίεσης στη ζώνη του ευρώ παρέμειναν συγκρατημένοι, παρά την ύπαρξη στοιχείων που συνεπάγονται αυξημένη γεωπολιτική αβεβαιότητα σε παγκόσμιο επίπεδο π.χ. σε σχέση με τις αυξανόμενες εντάσεις στην κορεατική χερσόνησο.

Σε αυτό το περιβάλλον εντοπίστηκαν τέσσερις βασικοί κίνδυνοι για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στη ζώνη του ευρώ κατά τη διάρκεια του 2017.

Κατ’ αρχάς, η πιθανότητα αιφνίδιας και μεγάλης ανατιμολόγησης των παγκόσμιων ασφαλίστρων κινδύνου παρέμεινε ο βασικός κίνδυνος το 2017. Κατά τη διάρκεια του έτους σημειώθηκαν συνολικά χαμηλή μεταβλητότητα στις χρηματοπιστωτικές αγορές, αυξημένες αποτιμήσεις περιουσιακών στοιχείων και συμπίεση των ασφαλίστρων κινδύνου σε ορισμένες αγορές, στοιχεία που υποδηλώνουν αυξημένη ανάληψη κινδύνων. Ειδικότερα, στις αγορές ομολόγων οι διαφορές αποδόσεων των εκδοτών τίτλων υψηλότερου κινδύνου παρέμειναν πολύ χαμηλές, αντανακλώντας την εκτίμηση των συμμετεχόντων ότι η πιθανότητα εμφάνισης αδυναμιών ήταν μικρή. Παρόλο που οι εξελίξεις αυτές εν μέρει συνδέονταν με τις βελτιωμένες μακροοικονομικές συνθήκες και, ως εκ τούτου, αντανακλούσαν την εξέλιξη θεμελιωδών μεγεθών, υπήρχαν αυξανόμενες ενδείξεις ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές μπορεί να μην είχαν συνειδητοποιήσει πλήρως ότι το κλίμα στις αγορές ενδέχεται να αλλάξει γρήγορα.

Ο δεύτερος βασικός κίνδυνος σχετίζεται με τις προοπτικές της κερδοφορίας των τραπεζών της ζώνης του ευρώ. Η κερδοφορία των τραπεζών της ζώνης του ευρώ βελτιώθηκε ελαφρώς λόγω της αύξησης των εσόδων από μη τοκοφόρες εργασίες. Ο δείκτης αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών ήταν 3,2% τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2017, έναντι 2,5% την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους. Οι δείκτες φερεγγυότητας εξακολούθησαν επίσης να βελτιώνονται, καθώς ο ελάχιστος δείκτης κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 έφθασε το 14,5% το γ΄ τρίμηνο του 2017, από 13,9% το 2016.^[55]

Τα μέτρα νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ θα μπορούσαν να επηρεάσουν την κερδοφορία των τραπεζών μέσω δύο κυρίως διαύλων. Πρώτον, το περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων συμβάλλει στη συμπίεση των επιτοκιακών περιθωρίων των τραπεζών, μειώνοντας έτσι τα καθαρά έσοδα από τόκους των τραπεζών. Δεύτερον, το αρνητικό επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων της ΕΚΤ δημιουργεί άμεση επιβάρυνση στην υπερβάλλουσα ρευστότητα για το τραπεζικό σύστημα της ζώνης του ευρώ συνολικά. Ωστόσο, αυτές οι αρνητικές πτυχές μέχρι σήμερα αντισταθμίζονται εν γένει από τις θετικές επιδράσεις που έχει στην κερδοφορία των τραπεζών η ισχυρή και ευρείας βάσης οικονομική ανάπτυξη. Ειδικότερα, το κόστος σχηματισμού προβλέψεων των τραπεζών μειώνεται όσο αναβαθμίζεται η πιστωτική ποιότητα των δανειοληπτών λόγω βελτίωσης των οικονομικών προοπτικών. Επιπλέον, η αύξηση του όγκου των χορηγήσεων λόγω της οικονομικής ανάκαμψης, καθώς και τα κεφαλαιακά κέρδη λόγω της ανόδου των τιμών των περιουσιακών στοιχείων ενισχύουν την κερδοφορία των τραπεζών. Τέλος, ενώ υπάρχει προς τα κάτω ακαμψία στα επιτόκια καταθέσεων λιανικής, οι καταθέσεις χονδρικής – ιδίως των μη κατοίκων – συχνά έχουν αρνητικά επιτόκια, με αποτέλεσμα να περιορίζεται η καθοδική επίδραση των αρνητικών ονομαστικών επιτοκίων στα καθαρά έσοδα από τόκους των τραπεζών. Συνολικά, η καθαρή επίδραση των μέτρων νομισματικής πολιτικής στην κερδοφορία των τραπεζών της ζώνης του ευρώ το 2014-2017 (βλ. Διάγραμμα 28) παρέμεινε περιορισμένη, αν και με μικρές διαφορές μεταξύ χωρών.

Παρά τις θετικές αυτές εξελίξεις, οι προοπτικές του τραπεζικού τομέα παρέμειναν υποτονικές. Το γεγονός αυτό αντανακλάται και στις σχετικά χαμηλές τιμές των μετοχών της ζώνης του ευρώ – η αγοραία αξία των τραπεζών της ζώνης του ευρώ παραμένει σημαντικά χαμηλότερη από τη λογιστική αξία τους. Οι αμφιβολίες των αγορών σχετίζονται με δύο κυρίως παράγοντες. Πρώτον, ορισμένες διαρθρωτικές προκλήσεις συνέχισαν να επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα κόστους πολλών τραπεζών της ζώνης του ευρώ και τις δυνατότητες διαφοροποίησης των πηγών εσόδων τους. Δεύτερον, παρόλο που πραγματοποιήθηκε σημαντική πρόοδος κατά τη διάρκεια του έτους για την αντιμετώπιση του υψηλού αποθέματος μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) (βλ. Διάγραμμα 29), η πρόοδος αυτή ήταν άνιση μεταξύ τραπεζών και χωρών, καθώς κάποιες υστέρησαν. Οι υψηλοί λόγοι μη εξυπηρετούμενων δανείων εξακολούθησαν να ασκούν πιέσεις στην κερδοφορία των τραπεζών – τόσο άμεσα με τον σχηματισμό υψηλών προβλέψεων όσο και έμμεσα, καθώς τα ΜΕΔ δεσμεύουν πόρους του ισολογισμού.

Η ΕΚΤ συνέβαλε στον δημόσιο διάλογο σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης των εναπομενουσών προκλήσεων στον τραπεζικό τομέα. Για παράδειγμα, μια πλατφόρμα συναλλαγών για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια θα μπορούσε να συμβάλει στην ταχύτερη εξυγίανση των τραπεζικών ισολογισμών.^[56] Ομοίως, η από κοινού πραγματοποίηση επενδύσεων από τον ιδιωτικό τομέα και το Δημόσιο (τηρουμένων των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις) θα μπορούσε να μειώσει τις ασυμμετρίες πληροφόρησης μεταξύ δυνητικών αγοραστών και πωλητών μη εξυπηρετούμενων δανείων.^[57] Όσον αφορά τις διαρθρωτικές προκλήσεις, η περαιτέρω αναδιάρθρωση και ψηφιοποίηση του τραπεζικού τομέα θα μπορούσε να συμβάλει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας κόστους. Οι προσπάθειες μείωσης του αποθέματος μη εξυπηρετούμενων δανείων θα μπορούσαν επίσης να συμβάλουν στην αύξηση της διασυνοριακής τραπεζικής δραστηριότητας, η οποία με τη σειρά τους θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγαλύτερη γεωγραφική διαφοροποίηση των πηγών εσόδων.^[58] Ιδίως οι διασυνοριακές συγχωνεύσεις και εξαγορές θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ενοποίηση σε επίπεδο λιανικής τραπεζικής. Η ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, καθώς και άλλα μέτρα πολιτικής στον χρηματοπιστωτικό τομέα, όπως η εναρμόνιση της φορολογίας και των κανόνων αφερεγγυότητας, θα ήταν χρήσιμα από αυτή την άποψη.^[59]

Οι δύο εναπομένοντες κίνδυνοι που εντοπίστηκαν για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα απορρέουν από παράγοντες εκτός του τραπεζικού τομέα. Πρώτον, οι ανησυχίες σχετικά με τη διατηρησιμότητα του χρέους του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα αυξήθηκαν το πρώτο εξάμηνο του έτους, ενώ στη συνέχεια σταθεροποιήθηκαν, ιδίως καθώς βελτιώνονταν οι οικονομικές προοπτικές και υποχωρούσε η αβεβαιότητα ως προς την οικονομική πολιτική μετά τις εθνικές εκλογές σε σημαντικές χώρες της ζώνης του ευρώ. Η δανειακή επιβάρυνση του ιδιωτικού τομέα στη ζώνη του ευρώ παρέμεινε υψηλή με βάση τόσο τα ιστορικά δεδομένα όσο και τα διεθνή δεδομένα, καθιστώντας ιδίως τις επιχειρήσεις ευάλωτες σε μια απότομη αύξηση των επιτοκίων. Δεύτερον, στον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα, οι επενδυτικοί οργανισμοί εξακολούθησαν να επεκτείνονται, καθώς οι εισροές προς αυτούς ενισχύθηκαν από τη βελτίωση των προοπτικών οικονομικής ανάπτυξης και τη χαμηλή μεταβλητότητα στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Οι επενδυτικοί οργανισμοί επίσης αύξαναν ολοένα την έκθεσή τους σε χρεόγραφα χαμηλότερης πιστοληπτικής διαβάθμισης και μεγαλύτερης διάρκειας, ενώ τα αποθέματα ρευστότητας των ομολογιακών αμοιβαίων κεφαλαίων εξακολούθησαν να μειώνονται. Οι ροές από και προς επενδυτικούς οργανισμούς μπορούν να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες σε μεταστροφές του κλίματος της αγοράς. Σε αντίθεση με τα ισχύοντα για τους ΟΣΕΚΑ, το ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο επί του παρόντος δεν προβλέπει αυστηρά όρια μόχλευσης για τους οργανισμούς εναλλακτικών επενδύσεων. Για να αποφευχθεί η συσσώρευση κινδύνων σε επίπεδο τομέα, η δημιουργία ενός πλαισίου για την εναρμονισμένη εφαρμογή μακροπροληπτικών ορίων μόχλευσης στους οργανισμούς εναλλακτικών επενδύσεων παρέμεινε βασική πρωτοβουλία στη διαδικασία επέκτασης της μακροπροληπτικής πολιτικής πέραν του τραπεζικού τομέα.^[60]

Η ανάλυση της διάρθρωσης του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα της ζώνης του ευρώ, συμπεριλαμβανομένων των ασφαλιστικών επιχειρήσεων, των ταμείων συντάξεων, καθώς και οντοτήτων του σκιώδους τραπεζικού συστήματος, επιβεβαίωσε ότι ο μη τραπεζικός χρηματοπιστωτικός τομέας εξακολούθησε να επεκτείνεται. Η εξέλιξη αυτή σημειώθηκε στο πλαίσιο του συνεχιζόμενου εξορθολογισμού των στοιχείων ενεργητικού του τραπεζικού τομέα, γεγονός που πιστεύεται ότι εξακολούθησε να έχει περιορισμένη επίδραση στη συνολική αποτελεσματικότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ενώ ο λόγος κόστους-εσόδων παραμένει συνολικά υψηλός στον τραπεζικό τομέα.^[61]

Η μακροπροληπτική λειτουργία της ΕΚΤ

Η αρμοδιότητα λήψης αποφάσεων για μακροπροληπτικά μέτρα στη ζώνη του ευρώ κατανέμεται μεταξύ των εθνικών αρχών (εθνική αρμόδια αρχή ή εθνική εντεταλμένη αρχή) και της ΕΚΤ. Οι εθνικές αρχές εντός της ζώνης του ευρώ διατηρούν την εξουσία να ενεργοποιούν και να εφαρμόζουν μακροπροληπτικά μέτρα. Η ΕΚΤ αξιολογεί τακτικά την καταλληλότητα αυτών των μέτρων, τα οποία πρέπει να κοινοποιούνται δεόντως από τις εθνικές αρχές στην ΕΚΤ. Μπορεί να διατυπώσει αντιρρήσεις για τα μέτρα που έχουν λάβει οι εθνικές αρχές και έχει την εξουσία να τα αναβαθμίσει (δηλ. να τα ενισχύει ή να εφαρμόσει υψηλότερες απαιτήσεις) για όσα μακροπροληπτικά μέσα πολιτικής της έχουν ανατεθεί μέσω της νομοθεσίας της ΕΕ. Αυτή η ασυμμετρία των εξουσιών αντανακλά τον ρόλο που πρέπει να διαδραματίσει η ΕΚΤ ώστε να ξεπεραστεί πιθανή τάση υπέρ της αδράνειας (inaction bias) σε εθνικό επίπεδο.

Το 2017 η ΕΚΤ και οι εθνικές αρχές συνέχισαν να διεξάγουν εκτεταμένες και ανοιχτές συνομιλίες, τόσο σε τεχνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο πολιτικής, σχετικά με τη χρήση μακροπροληπτικών εργαλείων και την ανάπτυξη μεθόδων αξιολόγησης των διαφόρων ειδών συστημικού κινδύνου. Οι προσπάθειες αυτές βελτίωσαν τη διαδικασία αξιολόγησης της επάρκειας της κατεύθυνσης της μακροπροληπτικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ συνολικά και στις επιμέρους χώρες που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

Η μακροπροληπτική πολιτική στη διάρκεια του 2017

Στη διάρκεια του 2017 η ΕΚΤ συνέχισε τις δραστηριότητές της για την ενίσχυση του συντονιστικού της ρόλου στη μακροπροληπτική πολιτική και την επικοινωνία με το κοινό σε συναφή θέματα, ώστε να βελτιώσει τη διαφάνεια και να τονίσει τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η μακροπροληπτική πολιτική.

Η ΕΚΤ επιτέλεσε επίσης την εντολή που της έχει ανατεθεί βάσει της νομοθεσίας να αξιολογεί τις αποφάσεις μακροπροληπτικής πολιτικής των εθνικών αρχών στις χώρες που υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία. Πάνω από 100 τέτοιες αποφάσεις της κοινοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 2017, η πλειονότητα των οποίων αφορούσε τον καθορισμό αντικυκλικών κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας, καθώς και τον προσδιορισμό των συστημικώς σημαντικών πιστωτικών ιδρυμάτων και του ποσοστού των κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας που αυτά έπρεπε να τηρούν. Επιπρόσθετα, κοινοποιήθηκαν στην ΕΚΤ αποφάσεις σχετικά με την εφαρμογή του αποθέματος ασφαλείας συστημικού κινδύνου και τη χρήση του άρθρου 458 του Κανονισμού για τις Κεφαλαιακές Απαιτήσεις σε ορισμένες χώρες.

Σε τριμηνιαία βάση, και οι 19 χώρες της ζώνης του ευρώ αξιολογούν τους κυκλικούς συστημικούς κινδύνους και καθορίζουν το ποσοστό του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας. Οι κυκλικοί συστημικοί κίνδυνοι παρέμειναν συγκρατημένοι στις περισσότερες χώρες της ζώνης του ευρώ και το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ συμφώνησε με όλες τις αποφάσεις που έλαβαν οι εθνικές αρχές κατά τη διάρκεια του έτους σχετικά με τον προσδιορισμό του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας. Εκτός από τη Σλοβακία και τη Λιθουανία, όλες οι υπόλοιπες χώρες έχουν αποφασίσει να ορίσουν το ποσοστό του αντικυκλικού αποθέματος ασφαλείας σε 0%. Τον Ιούλιο του 2016 η Σλοβακία καθιέρωσε αντικυκλικό κεφαλαιακό απόθεμα ασφαλείας 0,5% με έναρξη ισχύος την 1.8.2017 και – λόγω της συνεχιζόμενης συσσώρευσης κυκλικών συστημικών κινδύνων – το αύξησε σε 1,25% τον Ιούλιο του 2017, με εφαρμογή από 1.8.2018. Το ποσοστό του αντικυκλικού αποθέματος ασφαλείας ύψους 0,5% στη Λιθουανία έχει εφαρμογή από 31.12.2018.

Το 2017 η ΕΚΤ, οι εθνικές αρχές και το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, κατόπιν διαβούλευσης με την Επιτροπή Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας (BCBS), επικαιροποίησαν την ετήσια αξιολόγηση των παγκοσμίως συστημικώς σημαντικών τραπεζών (global systemically important banks – G-SIB) στις χώρες της ζώνης του ευρώ. Βάσει του αποτελέσματος της αξιολόγησης, επτά τράπεζες στη Γερμανία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ολλανδία ταξινομήθηκαν στις διεθνώς συμφωνημένες κατηγορίες 1, 2 και 3 των G-SIB, οι οποίες συνεπάγονται ποσοστά κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας 1,0%, 1,5% και 2,0% αντίστοιχα.^[64] Αυτά τα ποσοστά των αποθεμάτων ασφαλείας θα ισχύουν από 1.1.2019 και προβλέπεται περίοδος σταδιακής εφαρμογής.

Η ΕΚΤ αξιολόγησε επίσης αποφάσεις των εθνικών αρχών σχετικά με τα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας 109 λοιπών συστημικώς σημαντικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (O-SII).^[65] Το Διοικητικό Συμβούλιο συμφώνησε με τις αποφάσεις των εθνικών αρχών.

Προκειμένου να ενισχυθεί η διαφάνεια σχετικά με το έργο της ΕΚΤ στον τομέα της μακροπροληπτικής πολιτικής, η ΕΚΤ συνέχισε να δημοσιεύει την εξαμηνιαία της έκδοση Macroprudential Bulletin. Το τρίτο τεύχος της εν λόγω έκδοσης παρουσίασε τα μακροπροληπτικά εργαλεία της ΕΚΤ και τις θέσεις της σε μακροπροληπτικά θέματα με έμφαση στα εξής: (α) τη μεθοδολογία της ΕΚΤ για τον καθορισμό των κατώτατων ορίων των κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που έχουν χαρακτηριστεί ως O-SII, (β) τη διασφάλιση ποιότητας των ασκήσεων προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων με προσέγγιση από επάνω προς τα κάτω και (γ) την έκθεση του μελλοντικού ευρωπαϊκού συστήματος ασφάλισης των καταθέσεων σε πτωχεύσεις τραπεζών και τα πλεονεκτήματα της καθιέρωσης εισφορών με βάση τον κίνδυνο. Το τέταρτο τεύχος εξέτασε: (α) τη βραχυπρόθεσμη επίδραση της ελάχιστης απαίτησης για ίδια κεφάλαια και επιλέξιμες υποχρεώσεις (MREL) στις χρηματοπιστωτικές αγορές και τις τράπεζες από τη σκοπιά της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, (β) το υπόδειγμα που δημιουργήθηκε για την αξιολόγηση της επίδρασης των μεταβολών στην κεφαλαιοποίηση των τραπεζών ανάλογα με το αν εφαρμόστηκε διάσωση με ίδια μέσα ή με δημόσιους πόρους και (γ) τις πτυχές μακροπροληπτικής πολιτικής των Γνωμών που εξέδωσε πρόσφατα η ΕΚΤ επί των προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την τροποποίηση των κανόνων της ΕΕ για τις τράπεζες.

Προκειμένου να βελτιώσει περαιτέρω την επικοινωνία της με το κοινό, το 2017 η ΕΚΤ άρχισε να δημοσιεύει στον δικτυακό της τόπο σύνοψη των μακροπροληπτικών μέτρων που βρίσκονται σε ισχύ στις χώρες που υπόκεινται στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ. Στον δικτυακό τόπο του ΕΣΣΚ οι ίδιες πληροφορίες παρέχονται και για κράτη-μέλη της ΕΕ εκτός της ζώνης του ευρώ.

Συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να παρέχει αναλυτική, στατιστική, υλικοτεχνική και διοικητική υποστήριξη στη Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ), η οποία είναι επιφορτισμένη με τις καθημερινές εργασίες του ΕΣΣΚ. Η ΕΚΤ συνέβαλε στις υπό εξέλιξη εργασίες του ΕΣΣΚ για τον εντοπισμό και την παρακολούθηση δυνητικών συστημικών κινδύνων. Μεταξύ άλλων, η ΕΚΤ άσκησε συμπροέδρευσε της ομάδας εμπειρογνωμόνων της Συμβουλευτικής Τεχνικής Επιτροπής του ΕΣΣΚ που συνέταξε την έκθεση με τίτλο “Resolving non-performing loans in Europe”, η οποία δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2017. Η έκθεση εντοπίζει μακροπροληπτικά ζητήματα και ζητήματα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας που απορρέουν από τα αυξημένα επίπεδα αποθεμάτων μη εξυπηρετούμενων δανείων και από τα εμπόδια στην επίλυση του προβλήματος αυτού. Η έκθεση παρέχει επίσης πρακτικές οδηγίες προς τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για να σχεδιαστεί η συνολική αντιμετώπιση του θέματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Η ΕΚΤ συνέβαλε επίσης στην έκθεση του ΕΣΣΚ “Financial stability implications of IFRS 9”, η οποία επίσης δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2017. Η έκθεση συντάχθηκε κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και αναλύει τις πιθανές συνέπειες που θα είχε από πλευράς χρηματοπιστωτικής σταθερότητας η καθιέρωση ενός νέου λογιστικού προτύπου, του Διεθνούς Προτύπου Χρηματοοικονομικής Πληροφόρησης IFRS 9. Η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι συνολικά το IFRS 9 αναμένεται να ωφελήσει σημαντικά τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, καθώς συνεπάγεται την αναγνώριση ζημιών από δάνεια σε πρωιμότερο στάδιο. Ωστόσο, η έκθεση εντοπίζει αρκετές πρακτικές προκλήσεις στην αποκόμιση του προσδοκώμενου οφέλους, καθώς και ορισμένες δυνητικές υπερκυκλικές επιδράσεις.

Η ΕΚΤ στήριξε επίσης το ΕΣΣΚ στο έργο του που αφορά την ανάλυση των δεδομένων που είναι διαθέσιμα στο ΕΣΣΚ βάσει του κανονισμού για τις υποδομές των ευρωπαϊκών αγορών. Τέσσερις ερευνητικές μελέτες που βασίστηκαν στα στοιχεία αυτά δημοσιεύθηκαν το 2017.^[66]

Λεπτομερέστερες πληροφορίες σχετικά με το ΕΣΣΚ δημοσιεύονται στον δικτυακό τόπο του και στην ετήσια έκθεσή του για το 2016.

Η συμβολή της ΕΚΤ σε κανονιστικές πρωτοβουλίες

Ασκώντας μια από τις αρμοδιότητές της στο πλαίσιο της εντολής της, η ΕΚΤ συνέβαλε ουσιωδώς ως προς την ανάλυση και διαμόρφωση πολιτικής σε ορισμένες κανονιστικές πρωτοβουλίες σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο το 2017. Τα βασικά θέματα κανονιστικής φύσεως για την ΕΚΤ το 2017 περιλάμβαναν: (α) την οριστικοποίηση του πλαισίου κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας (Βασιλεία III), (β) την αναθεώρηση του μικροπροληπτικού και μακροπροληπτικού κανονιστικού πλαισίου για τις τράπεζες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, (γ) την αναθεώρηση του πλαισίου διαχείρισης κρίσεων και εξυγίανσης των τραπεζών, (δ) εργασίες για την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης και (ε) τη δημιουργία κανονιστικού πλαισίου για τις δραστηριότητες μη τραπεζικών ιδρυμάτων. Επιπλέον, η ΕΚΤ συνέβαλε στις συζητήσεις για το μελλοντικό κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ σχετικά με την ανάκαμψη, την εξυγίανση και την εποπτεία κεντρικών αντισυμβαλλομένων (βλ. Ενότητες 4.2 και 9.2), καθώς και στην επανεξέταση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας (ESFS).

Οριστικοποίηση του πλαισίου κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας της Βασιλείας

Στις 7.12.2017 η Ομάδα των Διοικητών των Κεντρικών Τραπεζών και των Επικεφαλής των Αρχών Εποπτείας της Επιτροπής Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας (BCBS) κατέληξε σε συμφωνία επί δέσμης μεταρρυθμίσεων για την οριστικοποίηση της Βασιλείας ΙΙΙ. Η ΕΚΤ είχε ενεργό ρόλο στις συζητήσεις πολιτικής για την οριστικοποίηση της Βασιλείας ΙΙΙ και συμμετείχε πλήρως στην ανάλυση επιπτώσεων. Όσον αφορά το προσεχές διάστημα, προέχει η εφαρμογή της οριστικοποιημένης δέσμης μέτρων της Βασιλείας ΙΙΙ σε όλες τις χώρες και η προσεκτική παρακολούθηση της προόδου. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΚΤ θεωρεί σημαντικό να διατηρηθεί ο υψηλός βαθμός διεθνούς συνεργασίας που χαρακτήρισε το έργο που έγινε μετά την κρίση, καθώς η χρήση διεθνώς συμφωνημένων προτύπων είναι καίρια για την εξασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

Αναθεώρηση του μικροπροληπτικού και μακροπροληπτικού κανονιστικού πλαισίου για τις τράπεζες στην ΕΕ

Στις 23.11.2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε συνολική δέσμη μεταρρυθμίσεων του κανονιστικού πλαισίου για τις τράπεζες, με σκοπό την περαιτέρω ενίσχυση της ανθεκτικότητας του τραπεζικού τομέα και την προώθηση της χρηματοπιστωτικής ενοποίησης στην ΕΕ.^[67] Η πρόταση μεταφέρει στην ευρωπαϊκή νομοθεσία βασικά στοιχεία του παγκόσμιου προγράμματος κανονιστικής μεταρρύθμισης. Αυτά τα παγκόσμια πρότυπα περιλαμβάνουν τις απαιτήσεις κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας των τραπεζών που διαμόρφωσε η BCBS, όπως ο δείκτης καθαρής σταθερής χρηματοδότησης, ο δείκτης μόχλευσης και η ριζική αναθεώρηση του χαρτοφυλακίου συναλλαγών. Επιπλέον, η πρόταση επιφέρει πρόσθετες αλλαγές του εποπτικού πλαισίου σε διάφορα θέματα, όπως οι εξουσίες των εποπτικών αρχών (πλαίσιο Πυλώνα 2), και θεσπίζει διατάξεις σχετικά με τις απαλλαγές από τις κεφαλαιακές απαιτήσεις, τις ενδιάμεσες μητρικές εταιρίες (intermediate parent undertaking – IPU), τις εθνικές επιλογές και διακριτικές ευχέρειες, την αναλογικότητα και τη μεταχείριση ομίλων τρίτων χωρών.

Τον Νοέμβριο του 2017 η ΕΚΤ δημοσίευσε τη Γνώμη της επί των προτάσεων. Η Γνώμη υπογραμμίζει τη σημασία της εφαρμογής των προτύπων της Επιτροπής Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας (BCBS) στο νομοθετικό πλαίσιο της ΕΕ για την εξασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού παγκοσμίως. Επιπλέον, η ΕΚΤ προτείνει να προβλεφθούν ρήτρες αναθεώρησης για όλα τα πρότυπα που τελούν υπό συζήτηση στο πλαίσιο της BCBS.

Όσον αφορά την αναθεώρηση του πλαισίου του Πυλώνα 2, η ΕΚΤ εκτιμά ότι η πρόταση της Επιτροπής ορθώς επιδιώκει να προωθήσει περαιτέρω τη σύγκλιση στον τομέα της εποπτείας, αλλά οριοθετεί πολύ στενά την εποπτική δράση σε ουσιώδη ζητήματα. Είναι σημαντικό να διαθέτουν οι εποπτικές αρχές αρκετή ευελιξία για τη μέτρηση των κινδύνων, τον καθορισμό πρόσθετων κεφαλαιακών απαιτήσεων για μεμονωμένα ιδρύματα, καθώς και διακριτική ευχέρεια στον προσδιορισμό της σύνθεσης των πρόσθετων κεφαλαίων.

Η δέσμη μέτρων της Επιτροπής περιλαμβάνει ορισμένες προτάσεις που έχουν συνέπειες στον σχεδιασμό και τη λειτουργία του μακροπροληπτικού πλαισίου. Οι προτεινόμενες αλλαγές διευκρινίζουν ότι ο Πυλώνας 2 ακολουθεί μια προσέγγιση σε επίπεδο μεμονωμένων ιδρυμάτων και δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση συστημικών ή μακροπροληπτικών κινδύνων. Οι αλλαγές αυτές έχουν ιδιαίτερη σημασία για την ΕΚΤ, καθώς συμβάλλουν στον καλύτερο καθορισμό των καθηκόντων και των εργαλείων που διαθέτουν οι αρχές μικροπροληπτικής και μακροπροληπτικής εποπτείας. Ωστόσο, η ΕΚΤ εκτιμά ότι η εξαίρεση του Πυλώνα 2 από τα μακροπροληπτικά εργαλεία πρέπει να συνοδεύεται από στοχευμένες αναθεωρήσεις του μακροπροληπτικού πλαισίου και ότι οι μακροπροληπτικές αρχές πρέπει να έχουν ένα επαρκές σύνολο εργαλείων στη διάθεσή τους προκειμένου να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τους συστημικούς κινδύνους.

Αναθεώρηση του πλαισίου διαχείρισης κρίσεων και εξυγίανσης των τραπεζών

Η πρόταση της Επιτροπής σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις του κανονιστικού πλαισίου για τις τράπεζες περιλάμβανε αρκετές αναθεωρήσεις του ευρωπαϊκού πλαισίου ανάκαμψης και εξυγίανσης στην κατεύθυνση της βελτίωσης του υφιστάμενου καθεστώτος με την αντιμετώπιση καίριων θεμάτων ως εξής: (α) τροποποίηση της ελάχιστης απαίτησης για ίδια κεφάλαια και επιλέξιμες υποχρεώσεις (MREL) και εφαρμογή του προτύπου περί συνολικής ικανότητας απορρόφησης ζημιών (TLAC) για τις τράπεζες παγκόσμιου συστημικού ενδιαφέροντος, (β) θέσπιση δύο νέων εναρμονισμένων εξουσιών παράτασης του χρόνου εκπλήρωσης υποχρεώσεων (μορατόριουμ) για την αρμόδια αρχή και την αρχή εξυγίανσης αντίστοιχα και (γ) αυξημένη εναρμόνιση της ιεράρχησης των πιστωτών με τη θέσπιση μιας νέας κατηγορίας “μη προνομιούχων” απαιτήσεων με εξοφλητική προτεραιότητα, η οποία κατατάσσεται μετά τις μη εξασφαλισμένες απαιτήσεις με εξοφλητική προτεραιότητα, αλλά πριν από τις υποχρεώσεις μειωμένης εξασφάλισης.

Οι γνώμες της ΕΚΤ επί διαφόρων πτυχών των προτάσεων της Επιτροπής δημοσιεύθηκαν τον Μάρτιο και τον Νοέμβριο του 2017.

Όσον αφορά την τροποποίηση της MREL και την εφαρμογή του προτύπου TLAC, οι ακόλουθες πτυχές είναι σημαντικές για την ΕΚΤ: (α) η θέσπιση περιθωρίου ασφαλείας για την απαίτηση MREL και η κατάργηση της καθοδήγησης MREL, (β) η σαφέστερη διάκριση των καθηκόντων και εξουσιών της αρχής εξυγίανσης και της αρχής εποπτείας επί συγκεκριμένων θεμάτων (π.χ. μη εκπλήρωση της απαίτησης MREL, επιβολή μορατόριουμ), (γ) η εφαρμογή της προτεινόμενης απαλλαγής από τους περιορισμούς του μέγιστου διανεμητέου ποσού (ΜΔΠ) – σε περίπτωση μη εκπλήρωσης της συνδυασμένης απαίτησης κεφαλαιακού αποθέματος πλέον της απαίτησης MREL – για περίοδο δώδεκα μηνών και (δ) η θέσπιση κατάλληλης ελάχιστης μεταβατικής περιόδου για όλα τα πιστωτικά ιδρύματα με σκοπό τη συμμόρφωσή τους με την απαίτηση MREL, η οποία θα μπορεί κατά περίπτωση να παραταθεί από την αρχή εξυγίανσης.

Η Γνώμη της ΕΚΤ της 8.11.2017 σε γενικές γραμμές στηρίζει την πρόταση της Επιτροπής σχετικά με τις δύο νέες εναρμονισμένες εξουσίες μορατόριουμ, αλλά προτείνει περαιτέρω τροποποιήσεις του πεδίου εφαρμογής και της διάρκειας του μορατόριουμ πριν από την εξυγίανση, καθώς και την αποσύνδεση της εξουσίας μορατόριουμ από την έγκαιρη παρέμβαση.

Όσον αφορά τις προτάσεις σχετικά με την κατάταξη των μη εξασφαλισμένων απαιτήσεων στην ιεράρχηση των πιστωτών σε περίπτωση πτώχευσης, η από 8.3.2017 Γνώμη της ΕΚΤ προτείνει να θεσπιστεί γενική προτίμηση υπέρ των καταθετών βάσει μιας κλιμακωτής προσέγγισης, με τη θέσπιση μιας τρίτης βαθμίδας για τις καταθέσεις εκείνες που δεν έχουν σήμερα προνομιακή κατάταξη βάσει της Οδηγίας για την ανάκαμψη και την εξυγίανση τραπεζών.

Σε διεθνές επίπεδο, η ΕΚΤ συνέβαλε ενεργά στις συζητήσεις του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΣΧΣ) που οδήγησαν στη δημοσίευση κατευθυντήριων αρχών που βοηθούν τις αρχές στην εφαρμογή του προτύπου του ΣΧΣ σχετικά με την “εσωτερική TLAC” (δηλ. την ικανότητα απορρόφησης ζημιών που οι φορείς εξυγίανσης πρέπει να ορίζουν για τις σημαντικές θυγατρικές του ομίλου) και στην έκτη έκθεση για τις μεταρρυθμίσεις του πλαισίου εξυγίανσης μετά την κρίση.

Εργασίες για την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης

Η ΕΚΤ συνέβαλε στις συνεχιζόμενες συζητήσεις για την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΚΤ στηρίζει τους μακροπρόθεσμους στόχους της Ανακοίνωσης της Επιτροπής που δημοσιεύθηκε στις 11.10.2017.

Είναι σημαντικό να γίνουν περαιτέρω σημαντικά βήματα στην κατεύθυνση της ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης για να μπορέσουμε να αποκομίσουμε τα οφέλη μιας πλήρως ανεπτυγμένης τραπεζικής ένωσης. Στο πλαίσιο αυτό, ο περιορισμός και ο επιμερισμός των κινδύνων πρέπει να προωθηθούν εκ παραλλήλου, καθώς πρόκειται για αλληλοενισχυόμενα στοιχεία. Η ΕΚΤ συμμετέχει στις συζητήσεις για τα σχεδιαζόμενα μέτρα περιορισμού του κινδύνου και εξέδωσε γνώμες επί του θέματος. Επιπλέον, η δημιουργία ενός πλήρως ανεπτυγμένου ευρωπαϊκού συστήματος ασφάλισης των καταθέσεων στην τελική του μορφή (steady state) αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο μιας ολοκληρωμένης τραπεζικής ένωσης, όπως αναφέρεται στη σχετική Γνώμη της ΕΚΤ. Είναι επίσης σημαντικό για την ΕΚΤ να θεσπιστεί το συντομότερο δυνατόν ένας κοινός μηχανισμός στήριξης (backstop) για το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης. Προς τούτο η ΕΚΤ παρέχει τεχνική υποστήριξη για τον ποσοτικό υπολογισμό της ικανότητας του τραπεζικού τομέα να αποπληρώσει το σχετικό κόστος. Τέλος, όσον αφορά τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, οι ενέργειες στις οποίες προέβη η ΕΚΤ για να συμβάλει στην αντιμετώπιση αυτού του θέματος είναι, μεταξύ άλλων, η δημοσίευση κατευθύνσεων για τις τράπεζες και η πρόσκληση δημιουργίας ενός προτύπου για τις εταιρίες διαχείρισης απαιτήσεων, προς εφαρμογή σε εθνικό επίπεδο.

Δημιουργία κανονιστικού πλαισίου για τις μη τραπεζικές δραστηριότητες

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ΕΚΤ συνέβαλε στις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν υπό την αιγίδα της Επιτροπής για το Παγκόσμιο Χρηματοπιστωτικό Σύστημα της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών σχετικά με τη λειτουργία της αγοράς συμφωνιών επαναγοράς (repos), υποβάλλοντας εμπεριστατωμένη ανάλυση των συνεπειών των κανονιστικών μεταρρυθμίσεων στις αγορές repos. Η ΕΚΤ στήριξε επίσης ενεργά τις εργασίες του ΣΧΣ και του Διεθνούς Οργανισμού Επιτροπών Κεφαλαιαγοράς για την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών ευπαθειών που προκύπτουν από τις δραστηριότητες διαχείρισης απαιτήσεων, λαμβάνοντας υπόψη την αυξανόμενη σημασία αυτού του τμήματος του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την ανάγκη να διευρυνθούν τα μακροπροληπτικά εργαλεία για τον περιορισμό των κινδύνων που απειλούν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και προέρχονται από χώρους πέραν του τραπεζικού τομέα.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών δημοσίευσε τη Γνώμη της σχετικά με τον σχεδιασμό και τη διαμόρφωση του νέου πλαισίου προληπτικής εποπτείας για τις επιχειρήσεις επενδύσεων, το οποίο θα είναι προσαρμοσμένο στα διάφορα επιχειρηματικά μοντέλα των επιχειρήσεων επενδύσεων και στους αντίστοιχους κινδύνους. Η ΕΚΤ στηρίζει τις εργασίες που αποσκοπούν στο να εξασφαλιστεί ότι το καθεστώς προληπτικής εποπτείας λαμβάνει ορθώς υπόψη όλους τους κινδύνους που σχετίζονται με την προληπτική εποπτεία, καθώς και τους τυχόν συστημικούς κινδύνους που δημιουργούν οι επιχειρήσεις επενδύσεων. Στο πλαίσιο αυτό, στην ανακοίνωση που δημοσιεύθηκε στις 11.10.2017 η Επιτροπή κατέστησε σαφές ότι θα προτείνει οι μεγάλες επιχειρήσεις επενδύσεων που ασκούν δραστηριότητες παρόμοιες προς τις τραπεζικές να θεωρούνται πιστωτικά ιδρύματα και να υπόκεινται στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία.

Αναθεώρηση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας

Η ΕΚΤ συνέβαλε στις συζητήσεις για την αναθεώρηση του Ευρωπαϊκού Συστήματος Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας (ESFS). Η Επιτροπή εξέδωσε δέσμη προτάσεων για την ενίσχυση του ESFS τον Σεπτέμβριο του 2017. Οι προτάσεις τροποποιούν τους ιδρυτικούς κανονισμούς των τριών Ευρωπαϊκών Εποπτικών Αρχών (ΕΕΑ) και του ΕΣΣΚ και επιφέρουν τροποποιήσεις στην Οδηγία σχετικά με την ανάληψη και την άσκηση δραστηριοτήτων ασφάλισης και αντασφάλισης (Φερεγγυότητα II), καθώς και στον αναθεωρημένο Κανονισμό για τις Υποδομές των Ευρωπαϊκών Αγορών (EMIR II). Οι γενικοί στόχοι της αναθεώρησης είναι να διασφαλιστεί στενότερη σύγκλιση στον τομέα της εποπτείας σε ολόκληρη την ΕΕ, να ενισχυθεί η δομή διακυβέρνησης και χρηματοδότησης των ΕΕΑ, να προωθηθεί η περαιτέρω ενοποίηση των αγορών και να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα του ΕΣΣΚ και του μακροπροληπτικού συντονισμού. Η ΕΚΤ δημοσίευσε τη Γνώμη της σχετικά με την αναθεώρηση του κανονισμού ΕΣΣΚ στις 2.3.2018.

Η μικροπροληπτική λειτουργία της ΕΚΤ

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2017 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε να συμβάλλει στη σταθερότητα του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα και στη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού για όλες τις τράπεζες στη ζώνη του ευρώ. Οι τράπεζες της ζώνης του ευρώ έχουν αυξήσει την ανθεκτικότητά τους τα τελευταία χρόνια, αλλά εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις.

Τα υψηλά επίπεδα μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) συνέχισαν να αποτελούν σοβαρή πρόκληση σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ. Μειώνουν τα κέρδη των τραπεζών και περιορίζουν την ικανότητά τους να χρηματοδοτούν την οικονομία. Έτσι, από το ξεκίνημά της η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ έθεσε ως μία από τις προτεραιότητές της την επίλυση του προβλήματος των ΜΕΔ και το 2017 έλαβε σημαντικά μέτρα προς την επίτευξη αυτού του στόχου. Τον Μάρτιο του 2017 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ δημοσίευσε έγγραφο κατευθύνσεων προς τις τράπεζες για την αντιμετώπιση των μη εξυπηρετούμενων δανείων με ποιοτικά στοιχεία. Και προκειμένου να αποφευχθεί στο μέλλον η συσσώρευση ΜΕΔ καλυπτόμενων ανεπαρκώς από προβλέψεις και εξασφαλίσεις, εκδόθηκε το συμπλήρωμα (addendum) του εγγράφου κατευθύνσεων, το οποίο υποβλήθηκε προς δημόσια διαβούλευση την περίοδο Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου 2017. Το εν λόγω συμπλήρωμα παρουσιάζει με διαφάνεια τις εποπτικές προσδοκίες της ΕΚΤ σχετικά με το σχηματισμό προβλέψεων έναντι νέων μη εξυπηρετούμενων δανείων και αποτελεί τη βάση για την αξιολόγηση της πολιτικής σχηματισμού προβλέψεων κάθε επιμέρους τράπεζας.

Άλλη μία πρόκληση προέκυψε από την απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση, γεγονός που θα επηρεάσει τις τράπεζες τόσο του Ηνωμένου Βασιλείου όσο και της ζώνης του ευρώ. Έτσι, η ΕΚΤ επιδίωξε να εξασφαλίσει ότι όλες οι επηρεαζόμενες τράπεζες διαθέτουν κατάλληλα σχέδια έκτακτης ανάγκης. Προς τούτο, η ΕΚΤ καθόρισε την κατεύθυνση της πολιτικής της σε θέματα όπως άδειες λειτουργίας, εσωτερικά υποδείγματα, εσωτερική διακυβέρνηση, διαχείριση κινδύνου, σχέδια ανάκαμψης. Για λόγους διαφάνειας, στον δικτυακό τόπο της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ δημοσιεύθηκαν λεπτομερείς συχνές ερωτήσεις και διοργανώθηκαν ημερίδες με τη συμμετοχή των επηρεαζόμενων τραπεζών του Ηνωμένου Βασιλείου και της ζώνης του ευρώ με σκοπό την πληροφόρησή τους σχετικά με  τις εποπτικές προσδοκίες της ΕΚΤ.

Λόγω της σημασίας των εσωτερικών υποδειγμάτων για τον υπολογισμό των κεφαλαιακών απαιτήσεων των τραπεζών, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε τη στοχευμένη αξιολόγηση εσωτερικών υποδειγμάτων (targeted review of internal models –TRIM) το 2017. Οι σκοποί της ανωτέρω αξιολόγησης είναι: (α) να εξασφαλιστεί ότι τα εσωτερικά υποδείγματα που χρησιμοποιούν οι τράπεζες είναι σύμφωνα με τα κανονιστικά πρότυπα, (β) να εναρμονιστεί η εποπτική αντιμετώπιση των εσωτερικών υποδειγμάτων και (γ) να εξασφαλιστεί ότι τα αποτελέσματα των εσωτερικών υποδειγμάτων βασίζονται σε πραγματικούς κινδύνους και όχι στις επιλογές υποδειγματοποίησης. Όταν ολοκληρωθεί, η TRIM θα αυξήσει την εμπιστοσύνη στην επάρκεια των κεφαλαιακών απαιτήσεων για τις τράπεζες.

Το 2017 η ΕΚΤ έκρινε ότι τρεις μεγάλες τράπεζες της ζώνης του ευρώ βρίσκονται σε κατάσταση αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας. Πρόκειται για τις πρώτες περιπτώσεις αφερεγγυότητας σημαντικών ιδρυμάτων από τη θέσπιση του Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης, αλλά και για την πρώτη φορά που δοκιμάστηκε το σύστημα και μάλιστα με επιτυχία. Η ΕΚΤ, το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι εθνικές αρχές εξυγίανσης συνεργάστηκαν αρμονικά και αποτελεσματικά.

Ωστόσο, ο τρίτος πυλώνας της τραπεζικής ένωσης – το ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης των καταθέσεων (EDIS) – δεν έχει ακόμη συσταθεί. Οι καταθέσεις πρέπει να απολαμβάνουν εξίσου υψηλό επίπεδο προστασίας σε ολόκληρη την ΕΕ Το στοιχείο αυτό έχει καίρια σημασία για έναν πραγματικά ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα.

Αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ είναι διαθέσιμες στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2017.

Υποδομές της αγοράς και πληρωμές

Το Ευρωσύστημα διαδραματίζει κεντρικό ρόλο όσον αφορά τις υποδομές της αγοράς και των πληρωμών, επιτελώντας τρεις λειτουργίες – ως διαχειριστής, ως καταλύτης και ως φορέας επίβλεψης. Ως διαχειριστής και καταλύτης, προωθεί την καινοτομία και την ενοποίηση των υποδομών της αγοράς και των πληρωμών στην Ευρώπη. Μέσω της επίβλεψης που ασκεί, το Ευρωσύστημα προωθεί την ασφάλεια και την αποδοτικότητα των υποδομών της χρηματοπιστωτικής αγοράς και των πληρωμών. Συνολικά, η ομαλή λειτουργία των υποδομών της αγοράς του Ευρωσυστήματος είναι κρίσιμης σημασίας για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης στο ευρώ και την υποστήριξη των πράξεων νομισματικής πολιτικής. Όσον αφορά τις υποδομές της αγοράς και τις πληρωμές, το Ευρωσύστημα επίσης διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση της σταθερότητας του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος και στην τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας.

Καινοτομία και ενοποίηση των υποδομών της αγοράς και των πληρωμών

Επί μια δεκαετία και πλέον, το Ευρωσύστημα, σε στενή συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον ιδιωτικό τομέα, εργάζεται για τον μετασχηματισμό του τοπίου των υποδομών της χρηματοπιστωτικής αγοράς και των πληρωμών στην Ευρώπη, το οποίο χαρακτηριζόταν από σημαντικό κατακερματισμό, ώστε να γίνει πιο ενοποιημένο. Το έργο αυτό βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη και απαιτεί περισσότερη προσπάθεια. Ωστόσο, το Ευρωσύστημα βρίσκεται σε σημείο όπου η πρόοδος είναι πλέον ορατή.

Το TARGET2, το σύστημα διακανονισμoύ του Ευρωσυστήματος για πληρωμές σε ευρώ, συνέβαλε σημαντικά στην προώθηση της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και αναφέρεται συχνά ως το “Σύστημα Διακανονισμού σε Συνεχή Χρόνο (ΣΔΣΧ) του ευρώ”. Τον Νοέμβριο του 2017 συμπλήρωσε δέκα χρόνια επιτυχημένης λειτουργίας. Το TARGET2 επεξεργάστηκε το 89% της αξίας και το 63% του όγκου των πληρωμών που διακανονίστηκαν μέσω συστημάτων πληρωμών μεγάλης αξίας σε ευρώ το 2017. Αυτό το καθιστά ένα από τα μεγαλύτερα συστήματα πληρωμών στον κόσμο και κορυφαίο στην Ευρώπη με βάση το μερίδιο αγοράς.

Το τελευταίο κύμα μετάπτωσης στο TARGET2-Securities (T2S) σήμανε την ολοκλήρωση του έργου, το οποίο συνέβαλε σε περαιτέρω ενοποίηση των υποδομών της ευρωπαϊκής αγοράς διακανονισμού τίτλων, που χαρακτηρίζονταν από υψηλό βαθμό κατακερματισμού. Στο τέλος Οκτωβρίου 2017 στην πλατφόρμα του T2S λειτουργούσαν 21 κεντρικά αποθετήρια τίτλων (ΚΑΤ) από 20 ευρωπαϊκές αγορές. Μετά το τελευταίο κύμα της μετάπτωσης, το T2S διεκπεραίωνε κατά μέσο όρο 556.684 συναλλαγές ημερησίως, με μέση ημερήσια αξία διακανονισμού 812,02 δισεκ. ευρώ^[68].

Εκτός από την ολοκλήρωση της μετάπτωσης στο T2S, το Ευρωσύστημα, δρώντας ως καταλύτης, προωθεί το έργο της εναρμόνισης των αγορών του T2S. Αυτό το έργο συμβάλλει ουσιαστικά ώστε η ευρωπαϊκή αγορά να γίνει μια πραγματικά εγχώρια ενιαία αγορά από τη σκοπιά των μετασυναλλακτικών διαδικασιών.

Επιπλέον, το Ευρωσύστημα έχει συμφωνήσει σε προτάσεις για εναρμόνιση των διαδικασιών και της ροής εργασιών όσον αφορά τη διαχείριση ασφαλειών. Αυτή η εναρμόνιση έθεσε τις βάσεις για την ανάπτυξη ενός Συστήματος Διαχείρισης Ασφαλειών του Ευρωσυστήματος (ECMS), το οποίο εγκρίθηκε ως έργο από το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ τον Δεκέμβριο του 2017. Το ECMS θα παρέχει ένα εναρμονισμένο σε επίπεδο Ευρωσυστήματος σύστημα πράξεων παροχής και χρήσης ασφαλειών και θα αντικαταστήσει τα υπάρχοντα συστήματα των 19 εθνικών κεντρικών τραπεζών για τις λειτουργίες που μπορούν να εναρμονιστούν πριν τεθεί σε λειτουργία. Οι αλλαγές στο υφιστάμενο πλαίσιο διαχείρισης ασφαλειών θα εφαρμοστούν ομοιόμορφα σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Το πλαίσιο ελέγχου κινδύνων θα εφαρμοστεί με τη χρήση των ίδιων δεδομένων. Η έναρξη λειτουργίας του συστήματος έχει προγραμματιστεί για τον Νοέμβριο του 2022.

Καθώς η ενοποίηση των ευρωπαϊκών αγορών σημειώνει πρόοδο, οι υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών και οι πληρωμές υπόκεινται σε ταχείες τεχνολογικές αλλαγές. Προκειμένου οι χρηματοπιστωτικές υποδομές του Ευρωσυστήματος να παραμείνουν κατάλληλες για τον σκοπό τους και τα επόμενα χρόνια, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε τον Δεκέμβριο του 2017 ότι τα συστήματα TARGET2 και T2S πρέπει να ενοποιηθούν. Αυτή η ενοποίηση θα σημάνει σημαντική αναβάθμιση των υπηρεσιών ΣΔΣΧ του TARGET2. Θα διευκολύνει τις διαδικασίες ενισχυμένης διαχείρισης της ρευστότητας για τους συμμετέχοντες στην αγορά ανά το Ευρωσύστημα, θα μειώσει το λειτουργικό κόστος και θα ενισχύσει την ανθεκτικότητα έναντι κυβερνοαπειλών (βλ. Πλαίσιο 8).

Σε συνδυασμό με την ενοποίηση των υπηρεσιών TARGET2 και T2S, το Ευρωσύστημα αναπτύσσει μια πανευρωπαϊκή υπηρεσία διακανονισμού άμεσων πληρωμών σε χρήμα κεντρικής τράπεζας. Η υπηρεσία για τον διακανονισμό άμεσων πληρωμών του TARGET (TIPS), η οποία πρόκειται να τεθεί σε λειτουργία τον Νοέμβριο του 2018, θα διασφαλίσει τη δυνατότητα άμεσου διακανονισμού των πληρωμών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτό θα διευκολύνει περαιτέρω την ολοκλήρωση και την καινοτομία στην αγορά πληρωμών μικρής αξίας σε ευρώ.

Η δημιουργία του Ενιαίου Χώρου Πληρωμών σε Ευρώ (SEPA) διαμόρφωσε μια ενιαία αγορά πληρωμών μικρής αξίας σε ευρώ για βασικά μέσα πληρωμών μικρής αξίας, θέτοντας έτσι τα θεμέλια για την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων πληρωμών. Το Ευρωσύστημα, δρώντας ως καταλύτης, προωθεί συνεχώς την ενοποίηση και καινοτομία στα ευρωπαϊκά συστήματα πληρωμών μικρής αξίας. Το σχήμα Άμεσων Μεταφορών Πίστωσης του SEPA (SEPA Instant Credit Transfer Scheme – SCT Inst) τέθηκε σε λειτουργία τον Νοέμβριο του 2017 υπό την αιγίδα του Συμβουλίου Πληρωμών Μικρής Αξίας – ενός φόρουμ υψηλού επιπέδου για τον ευρωπαϊκό διάλογο μεταξύ παρόχων υπηρεσιών πληρωμών και τελικών χρηστών υπό την προεδρία της ΕΚΤ. Επίσης, συνεχίζονται οι εργασίες για τη διευκόλυνση των πληρωμών μεταξύ ιδιωτών μέσω κινητών συσκευών, τις υπηρεσίες εκκίνησης πληρωμών (στο πλαίσιο της αναθεωρημένης Οδηγίας για τις υπηρεσίες πληρωμών – PSD2^[69]), την τυποποίηση των καρτών, τη δυνατότητα πρόσβασης των χρηστών πληρωμών μικρής αξίας σε υπηρεσίες πληρωμών μικρής αξίας και την ηλεκτρονική τιμολόγηση σε όλη την Ευρώπη.

Διερευνήθηκαν περαιτέρω οι επιδράσεις της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού (distributed ledger technology – DLT) στις υποδομές της ευρωπαϊκής χρηματοπιστωτικής αγοράς. Μια εσωτερική ομάδα “fintech” της ΕΚΤ παρακολουθεί το αναλυτικό έργο σχετικά με πιθανή ψηφιακή αναπαράσταση των μετρητών. Επίσης, διεξάγονται εργασίες σε επίπεδο Ευρωσυστήματος για να γίνουν κατανοητές οι επιπτώσεις που μπορεί να έχει η χρηματοοικονομική τεχνολογία (FinTech) στις πληρωμές, τις δραστηριότητες επίβλεψης, την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής και τον χρηματοοικονομικό κίνδυνο. Επιπλέον, διενεργήθηκε εκτενής ανάλυση σχετικά με το κατά πόσον συγκεκριμένες υπάρχουσες λειτουργίες ενός συστήματος ΣΔΣΧ θα μπορούσαν να εκτελούνται με ασφάλεια και αποτελεσματικά σε ένα περιβάλλον τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού^[70]. Παρά το γεγονός ότι τα αποτελέσματα από τη σειρά δοκιμών είναι ενθαρρυντικά, δεν είναι δυνατόν να εξαχθούν άμεσα συμπεράσματα σχετικά με τη δυνητική χρήση στην παραγωγή. Σε μια έκθεση για τις πιθανές επιδράσεις της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού στην εναρμόνιση των μετασυναλλακτικών εργασιών για συναλλαγές επί τίτλων και στην ευρύτερη ενοποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών της ΕΕ^[71] διερευνάται η δυνητική εφαρμογή της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού σε τομείς όπως το αμετάκλητο του διακανονισμού, η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και η υποβολή εκθέσεων, συμβάλλοντας έτσι στον διάλογο αναφορικά με τον τρόπο αξιοποίησης αυτής της τεχνολογίας για την αποτελεσματικότερη ενοποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών της ΕΕ.

Ασφάλεια των υποδομών της αγοράς και των πληρωμών

Η ΕΚΤ είναι ο κύριος επιβλέπων φορέας τριών συστημικώς σημαντικών συστημάτων πληρωμών (ΣΣΣΠ), δηλαδή του TARGET2, του EURO1 και του STEP2, ενώ η Banque de France επιβλέπει το σύστημα CORE (FR), το τέταρτο ΣΣΣΠ στη ζώνη του ευρώ. Το Ευρωσύστημα συνέχισε τις εργασίες για την πρώτη Συνολική Αξιολόγηση των εν λόγω συστημάτων σύμφωνα με τον Κανονισμό ΣΣΣΠ. Το Ευρωσύστημα συνέχισε επίσης τη συντονισμένη αξιολόγηση μη συστημικώς σημαντικών συστημάτων πληρωμών μικρής αξίας, καθώς και εγχώριων και διεθνών σχημάτων πληρωμών μέσω καρτών και ξεκίνησε την αξιολόγηση του σχήματος Άμεσων Μεταφορών Πίστωσης του SEPA.

Σχετικά με το T2S, το Ευρωσύστημα, σε συνεργασία με άλλες αρχές, διεξήγαγε δραστηριότητες επίβλεψης για το T2S, όταν αυτό τέθηκε σε λειτουργία και παρακολούθησε τη σταδιακή μετάπτωση των Κεντρικών Αποθετηρίων Τίτλων (ΚΑΤ) στο T2S.

Όσον αφορά τα συστήματα διακανονισμού τίτλων (ΣΔΤ), το Ευρωσύστημα, ως κεντρική εκδοτική τράπεζα για το ευρώ, συμμετέχει στη διαδικασία αδειοδότησης των ΚΑΤ βάσει του Κανονισμού για τα ΚΑΤ. Επιπλέον, το Ευρωσύστημα έχει αναπτύξει ένα νέο σύστημα για την έγκριση της καταλληλότητας των ΣΔΤ και σχετικών ζεύξεων ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούνται στις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος. Το νέο καθεστώς θα τεθεί σε ισχύ το 2018 και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη διαδικασία αδειοδότησης που καθορίζεται στον Κανονισμό ΚΑΤ.

Στον τομέα των κεντρικών αντισυμβαλλομένων (central counterparties – CCP), το Ευρωσύστημα συνέχισε να συμβάλλει στις δραστηριότητες των σωμάτων εποπτών που δημιουργήθηκαν βάσει του Κανονισμού για τις Υποδομές των Ευρωπαϊκών Αγορών (EMIR). Συγκεκριμένα, παρείχε υποστήριξη στις εθνικές αρμόδιες αρχές στη χορήγηση άδειας σε κεντρικούς αντισυμβαλλομένους που ζητούν να επεκτείνουν τις δραστηριότητες και τις υπηρεσίες τους και να επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στα μοντέλα λειτουργίας τους.

Από πλευράς κανονιστικών ρυθμίσεων, οι τροποποιήσεις του Κανονισμού ΣΣΣΠ καθώς και οι υποστηρικτικές νομικές πράξεις που αφορούν κυρώσεις και διορθωτικά μέτρα δημοσιεύθηκαν τον Νοέμβριο του 2017. Οι κύριες αλλαγές στον Κανονισμό ΣΣΣΠ αφορούν πρόσθετες απαιτήσεις σχετικά με τον μετριασμό του κινδύνου ρευστότητας και την ανθεκτικότητα έναντι κυβερνοαπειλών, καθώς και την ανάθεση πρόσθετων εξουσιών στις αρμόδιες αρχές.

Όσον αφορά το κανονιστικό πλαίσιο του τομέα των πληρωμών μικρής αξίας, η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών σε στενή συνεργασία με την ΕΚΤ κατάρτισε, μεταξύ άλλων, τα σχέδια Ρυθμιστικών Τεχνικών Προτύπων (RTS) για την αυστηρή εξακρίβωση της ταυτότητας του πελάτη και τα κοινά και ασφαλή πρότυπα επικοινωνίας στο πλαίσιο της Οδηγίας PSD2. Αφού εγκριθούν, τα μέτρα ασφαλείας που περιγράφονται στα RTS θα τεθούν σε εφαρμογή 18 μήνες μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος των RTS.

Σε ό,τι αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, αναμένεται ότι θα αυξηθούν οι κίνδυνοι που δημιουργούν τα συστήματα εκκαθάρισης, ιδίως οι κεντρικοί αντισυμβαλλόμενοι, στην ομαλή λειτουργία των συστημάτων πληρωμών. Αυτοί οι κίνδυνοι θα μπορούσαν τελικά να επηρεάσουν τον πρωταρχικό σκοπό του Ευρωσυστήματος, δηλαδή τη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών. Όσον αφορά τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους, το 2017 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε δύο προτάσεις για αναθεώρηση του Κανονισμού EMIR (βλ. επίσης Ενότητες 3.3 και 9.2). Η πρώτη αποσκοπεί στην ελάφρυνση των υποχρεώσεων υποβολής στοιχείων και εκκαθάρισης για ορισμένους αντισυμβαλλομένους, εφαρμόζοντας την αρχή της αναλογικότητας. Η δεύτερη πρόταση επιδιώκει να ισχυροποιήσει το πλαίσιο της ΕΕ για την αδειοδότηση και την εποπτεία κεντρικών αντισυμβαλλομένων στην ΕΕ και να ενισχύσει τις απαιτήσεις που εφαρμόζονται στους συστημικώς σημαντικούς κεντρικούς αντισυμβαλλομένους τρίτων χωρών. Η τελευταία αυτή παράμετρος είναι ιδιαίτερα σημαντική, λαμβανομένου υπόψη του σημαντικού όγκου συναλλαγών σε ευρώ που εκκαθαρίζονται από κεντρικούς αντισυμβαλλομένους που εδρεύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο και οι οποίοι μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα υπόκεινται πλέον στο κανονιστικό και εποπτικό πλαίσιο του Κανονισμού EMIR. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εφόσον εγκριθεί, θα αναθέσει, μεταξύ άλλων, στο Ευρωσύστημα σημαντικότερο ρόλο στην εποπτεία των κεντρικών αντισυμβαλλομένων που εδρεύουν τόσο στην ΕΕ όσο και σε τρίτες χώρες. Για να διασφαλιστεί ότι το Ευρωσύστημα θα είναι σε θέση να επιτελέσει αυτόν τον ρόλο, είναι άκρως απαραίτητο να διαθέτει τις σχετικές αρμοδιότητες βάσει της Συνθήκης και του Καταστατικού του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Προκειμένου να παρέχει στην ΕΚΤ σαφή νομική αρμοδιότητα στον τομέα της κεντρικής εκκαθάρισης, το Διοικητικό Συμβούλιο εξέδωσε Σύσταση για την τροποποίηση του άρθρου 22 του Καταστατικού της.

Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες προς άλλα ιδρύματα

Διαχείριση των δανειοληπτικών και δανειοδοτικών πράξεων

Η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διαχείριση των δανειοληπτικών και δανειοδοτικών πράξεων της ΕΕ στο πλαίσιο του μηχανισμού μεσοπρόθεσμης οικονομικής στήριξης (medium-term financial assistance facility – MTFA)^[74] και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοοικονομικής Σταθεροποίησης (EFSM)^[75]. Το 2017 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε πληρωμές τόκων σε σχέση με δάνεια που χορηγήθηκαν μέσω του MTFA. Στις 31 Δεκεμβρίου 2017 το συνολικό υπόλοιπο αυτής της διευκόλυνσης ήταν 3,05 δισεκ. ευρώ. Επίσης, το 2017 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε διάφορες πληρωμές χρεολυσίων και τόκων σε σχέση με τα δάνεια του EFSM. Στις 31.12.2017 το συνολικό υπόλοιπο αυτής της διευκόλυνσης ήταν 46,8 δισεκ. ευρώ.

Ομοίως, η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διαχείριση των πληρωμών που προκύπτουν σε σχέση με πράξεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Facility – EFSF)^[76] και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (European Stability Mechanism – ESM)^[77]. Το 2017 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε διάφορες πληρωμές τόκων και προμηθειών σε σχέση με δάνεια στο πλαίσιο του EFSF. Επίσης, η ΕΚΤ διεκπεραίωσε πληρωμές που αφορούσαν εισφορές μελών του ESM και διάφορες πληρωμές τόκων και προμηθειών σε σχέση με τα δάνεια που έχουν χορηγηθεί μέσω αυτού του μηχανισμού.

Τέλος, η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διεκπεραίωση όλων των πληρωμών σε σχέση με τη συμφωνία δανειακής διευκόλυνσης για την Ελλάδα.^[78] Στις 31.12.2017 το συνολικό υπόλοιπο αυτής της διευκόλυνσης ήταν 52,9 δισεκ. ευρώ.

Υπηρεσίες Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων του Ευρωσυστήματος

Το 2017 συνέχισε να προσφέρεται ολοκληρωμένη δέσμη υπηρεσιών σύμφωνα με το πλαίσιο των Υπηρεσιών Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων του Ευρωσυστήματος (ERMS), το οποίο εγκαινιάστηκε το 2005 για τη διαχείριση των συναλλαγματικών διαθεσίμων σε ευρώ για λογαριασμό πελατών του. Ορισμένες ΕθνΚΤ του Ευρωσυστήματος (“φορείς παροχής υπηρεσιών του Ευρωσυστήματος”) προσφέρουν πλήρη δέσμη υπηρεσιών υπό εναρμονισμένους όρους και προϋποθέσεις και σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα πρότυπα της αγοράς σε κεντρικές τράπεζες, νομισματικές αρχές και δημόσιους φορείς χωρών εκτός της ζώνης του ευρώ, καθώς και σε διεθνείς οργανισμούς. Η ΕΚΤ έχει αναλάβει τον γενικό συντονισμό, μεριμνώντας για την ομαλή λειτουργία του πλαισίου και υποβάλλοντας αναφορές προς το Διοικητικό Συμβούλιο.

Ο αριθμός των πελατών που διατήρησαν συναλλακτικές σχέσεις με το Ευρωσύστημα στο πλαίσιο του ERMS ήταν 278 το 2017, έναντι 286 το 2016. Όσον αφορά τις ίδιες τις παρεχόμενες υπηρεσίες, στη διάρκεια του 2017 τα συνολικά υπόλοιπα σε ταμειακά διαθέσιμα και τίτλους που διαχειρίστηκε το ERMS αυξήθηκαν κατά 7% περίπου σε σύγκριση με το τέλος του 2016.

Τραπεζογραμμάτια και κέρματα

Η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) της ζώνης του ευρώ είναι υπεύθυνες για την έκδοση τραπεζογραμματίων ευρώ εντός της ζώνης του ευρώ και για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης στο νόμισμα.

Κυκλοφορία τραπεζογραμματίων και κερμάτων

Το 2017 ο αριθμός και η αξία των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκαν κατά περίπου 5,9% και 4,0% αντίστοιχα. Στο τέλος του έτους ήταν σε κυκλοφορία 21,4 δισεκ. τραπεζογραμμάτια ευρώ, συνολικής αξίας 1.171 δισεκ. ευρώ (βλ. Διαγράμματα 30 και 31). Το τραπεζογραμμάτιο των 100 ευρώ κατέγραψε τον υψηλότερο ετήσιο ρυθμό αύξησης, ο οποίος διαμορφώθηκε στο 7,9% το 2017. Ο ρυθμός αύξησης των τραπεζογραμματίων των 50 ευρώ παρέμεινε δυναμικός στο 6,4%, αλλά ήταν ελαφρώς βραδύτερος από ό,τι το προηγούμενο έτος.

Μετά την απόφαση διακοπής της έκδοσης των τραπεζογραμματίων των 500 ευρώ με την ολοκλήρωση της δεύτερης σειράς τραπεζογραμματίων ευρώ (ES2), η κυκλοφορία του τραπεζογραμματίου των 500 ευρώ μειώθηκε περαιτέρω το 2017. Η μείωση αυτή αντισταθμίστηκε εν μέρει από την υψηλότερη ζήτηση τραπεζογραμματίων των 200, των 100 και των 50 ευρώ.

Εκτιμάται ότι, σε όρους αξίας, περίπου το 1/3 των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία διακρατείται εκτός της ζώνης του ευρώ. Τα τραπεζογραμμάτια αυτά διακρατούνται κυρίως στις γειτονικές χώρες και είναι κατά κύριο λόγο τραπεζογραμμάτια των υψηλότερων ονομαστικών αξιών. Χρησιμοποιούνται ως μέσο αποθήκευσης αξίας και για τον διακανονισμό συναλλαγών στις διεθνείς αγορές.

Η παραγωγή τραπεζογραμματίων ευρώ κατανέμεται μεταξύ των ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ, οι οποίες ήταν υπεύθυνες για την παραγωγή 5,72 δισεκ. τραπεζογραμματίων συνολικά το 2017.

Το 2017 ο συνολικός αριθμός των κερμάτων ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκε κατά 4,2% και διαμορφώθηκε σε 126,0 δισεκ. τεμάχια στο τέλος του έτους. Η αξία των κερμάτων σε κυκλοφορία στο τέλος του 2017 διαμορφώθηκε σε 28,0 δισεκ. ευρώ, κατά 4,0% υψηλότερη από ό,τι στο τέλος του 2016.

Το 2017 οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ έλεγξαν τη γνησιότητα και την καταλληλότητα προς κυκλοφορία περίπου 32,3 δισεκ. τραπεζογραμματίων, αποσύροντας από την κυκλοφορία γύρω στα 6,1 δισεκ. εξ αυτών. Το Ευρωσύστημα συνέχισε επίσης τις προσπάθειές του ώστε να βοηθά τους κατασκευαστές εξοπλισμού επεξεργασίας τραπεζογραμματίων να διασφαλίζουν ότι τα μηχανήματά τους ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές της ΕΚΤ όσον αφορά τον έλεγχο της γνησιότητας και της καταλληλότητας των τραπεζογραμματίων ευρώ πριν από την επανεισαγωγή τους στην κυκλοφορία. Το 2017 τα πιστωτικά ιδρύματα και οι λοιποί φορείς που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά έλεγξαν περίπου 36 δισεκ. τραπεζογραμμάτια ευρώ ως προς τη γνησιότητα και την καταλληλότητά τους χρησιμοποιώντας τέτοια μηχανήματα.

Πλαστά τραπεζογραμμάτια ευρώ

Ο συνολικός αριθμός των πλαστών τραπεζογραμματίων ευρώ αυξήθηκε ελαφρώς το 2017, ενώ περίπου 694.000 πλαστά τραπεζογραμμάτια αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία. Σε σύγκριση με τον αριθμό των γνήσιων τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία, το ποσοστό των πλαστών είναι πολύ χαμηλό. Η μακροχρόνια εξέλιξη της ποσότητας πλαστών τραπεζογραμματίων που αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 32. Δημοφιλέστερος στόχος των παραχαρακτών είναι τα τραπεζογραμμάτια των 20 και των 50 ευρώ, τα οποία το 2017 αντιπροσώπευαν αθροιστικά πάνω από το 85% του συνολικού αριθμού των πλαστών που κατασχέθηκαν. Το μερίδιο των πλαστών τραπεζογραμματίων των 20 ευρώ μειώθηκε το 2017.

Η ΕΚΤ εξακολουθεί να συνιστά στο κοινό να επαγρυπνεί όσον αφορά την πιθανότητα απάτης, να μην ξεχνά τον “τριπλό έλεγχο” (οπτικό, με την αφή και με εξέταση υπό γωνία) και να μη βασίζεται ποτέ σε ένα και μόνο χαρακτηριστικό ασφαλείας. Επίσης, παρέχεται διαρκής εκπαίδευση στους φορείς που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά, εντός και εκτός Ευρώπης, ενώ διατίθεται επικαιροποιημένο ενημερωτικό υλικό που βοηθά το Ευρωσύστημα στην καταπολέμηση της παραχάραξης. Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετεί και η συνεργασία της ΕΚΤ με τη Europol, την Interpol και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η δεύτερη σειρά τραπεζογραμματίων ευρώ

Στις 4.4.2017 τέθηκε σε κυκλοφορία το νέο τραπεζογραμμάτιο των 50 ευρώ. Η εισαγωγή του νέου τραπεζογραμματίου αποτελεί το πιο πρόσφατο βήμα στην προσπάθεια να καταστούν ακόμη πιο ασφαλή τα τραπεζογραμμάτια ευρώ. Μετά τα τραπεζογραμμάτια των 5, 10 και 20 ευρώ, το νέο τραπεζογραμμάτιο των 50 ευρώ είναι η τέταρτη ονομαστική αξία της σειράς Ευρώπη που τίθεται σε κυκλοφορία. Διαθέτει ενισχυμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας, όπως τον βαθυπράσινο αριθμό, ο οποίος δημιουργεί μια αίσθηση κίνησης του φωτός από πάνω προς τα κάτω και αντίστροφα όταν παρατηρείται υπό γωνία και ο οποίος επίσης αλλάζει χρώμα, και ένα “παράθυρο με προσωπογραφία” – ένα καινοτόμο χαρακτηριστικό που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στο τραπεζογραμμάτιο των 20 ευρώ της σειράς Eυρώπη. Όταν το τραπεζογραμμάτιο κοιταχθεί στο φως, ένα διαφανές παράθυρο κοντά στην άνω πλευρά του ολογράμματος αποκαλύπτει μια προσωπογραφία της Ευρώπης (μορφής από την ελληνική μυθολογία), η οποία είναι ορατή και από τις δύο πλευρές του τραπεζογραμματίου. Η ίδια προσωπογραφία εμφανίζεται και στο υδατογράφημα.

Το πρώτο εξάμηνο του 2019 έχει προγραμματιστεί η έκδοση των νέων τραπεζογραμματίων των 100 και των 200 ευρώ, που αποτελούν τις δύο τελευταίες ονομαστικες αξίες της σειράς Ευρώπη. Μετά την αναθεώρηση των ονομαστικών αξιών των τραπεζογραμματίων ευρώ, το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισε να αποκλείσει το τραπεζογραμμάτιο των 500 ευρώ από τη σειρά Ευρώπη, λαμβάνοντας υπόψη τις ανησυχίες για το ενδεχόμενο το συγκεκριμένο τραπεζογραμμάτιο να διευκολύνει παράνομες δραστηριότητες. Η ΕΚΤ και οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ θα διεξαγάγουν εκστρατεία ενημέρωσης του κοινού και των φορέων που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά σχετικά με την εισαγωγή των νέων τραπεζογραμματίων των 100 και των 200 ευρώ, τα οποία θα φέρουν νέα χαρακτηριστικά ασφαλείας. Η εκστρατεία θα περιλαμβάνει επίσης υπενθύμιση για τη διακοπή της κυκλοφορίας του τραπεζογραμματίου των 500 ευρώ, το οποίο – δεδομένου του διεθνούς ρόλου του ευρώ και της ευρέως διαδεδομένης εμπιστοσύνης στα τραπεζογραμμάτια ευρώ – θα παραμείνει, όπως και οι υπόλοιπες αξίες του ευρώ, νόμιμο χρήμα και συνεπώς θα μπορεί να συνεχίσει να χρησιμοποιείται ως μέσο πληρωμών και ως μέσο αποθήκευσης αξίας. Όλα τα τραπεζογραμμάτια της πρώτης σειράς (συμπεριλαμβανομένου του τραπεζογραμματίου των 500 ευρώ) θα διατηρούν πάντοτε την αξία τους, καθώς θα μπορούν να ανταλλάσσονται στις ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ για απεριόριστο χρονικό διάστημα.

Η ΕΚΤ και οι ΕθνΚΤ θα συνεχίσουν να βοηθούν τους κατασκευαστές μηχανημάτων επεξεργασίας τραπεζογραμματίων να προετοιμαστούν για την εισαγωγή των νέων τραπεζογραμματίων των 100 και 200 ευρώ.

Στατιστική

Η ΕΚΤ, επικουρούμενη από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ), αναπτύσσει, συλλέγει, καταρτίζει και κοινοποιεί ευρύ φάσμα στατιστικών στοιχείων, τα οποία παρέχουν την αναγκαία υποστήριξη στη νομισματική πολιτική της ζώνης του ευρώ, τις εποπτικές αρμοδιότητες της ΕΚΤ, ποικίλα άλλα καθήκοντα του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) και τα καθήκοντα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ). Τα στατιστικά στοιχεία χρησιμοποιούνται επίσης από τις δημόσιες αρχές, τους συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές, τα μέσα ενημέρωσης και το ευρύ κοινό. Το 2017 το ΕΣΚΤ συνέχισε την απρόσκοπτη και έγκαιρη παροχή των τακτικά δημοσιευόμενων στατιστικών στοιχείων για τη ζώνη του ευρώ. Επιπλέον, κατέβαλε αξιόλογη προσπάθεια για να ανταποκριθεί στα νέα αιτήματα για πολύ άμεση, υψηλής ποιότητας και πιο αναλυτική στατιστική πληροφόρηση σε επίπεδο χώρας, τομέα και μέσου.

Νέες και επαυξημένες στατιστικές σειρές της ζώνης του ευρώ

Το 2017 η ΕΚΤ άρχισε να δημοσιεύει στατιστικά στοιχεία για τις χρηματαγορές της ζώνης του ευρώ, βάσει λεπτομερών δεδομένων που συλλέγονται σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΚΤ/2014/48. Αυτά τα στατιστικά στοιχεία καλύπτουν το τμήμα της αγοράς χωρίς παροχή ασφάλειας και περιλαμβάνουν το συνολικό ποσό και το μέσο σταθμικό επιτόκιο στη διάρκεια της περιόδου τήρησης ελάχιστων αποθεματικών (ΠΤΕΑ), καθώς και τον μέσο ημερήσιο όγκο στη διάρκεια της περιόδου τήρησης ελάχιστων αποθεματικών, με ανάλυση ανά τομέα αντισυμβαλλομένου, είδος συναλλαγής και αφορώμενη διάρκεια (63 νέες σειρές). Σκοπός της δημοσίευσης των νέων στατιστικών στοιχείων είναι να ενισχυθεί η διαφάνεια στη χρηματαγορά, βελτιώνοντας έτσι τη λειτουργία της.

Επίσης η ΕΚΤ άρχισε να δημοσιεύει στατιστικά στοιχεία για τις ασφαλιστικές εταιρίες, τα οποία συλλέγονται σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΚΤ/2014/50. Τα εν λόγω στατιστικά στοιχεία, τα οποία περιγράφουν τους ισολογισμούς των ασφαλιστικών επιχειρήσεων της ζώνης του ευρώ, επικαιροποιούνται ανά τρίμηνο.

Το 2017 το ΕΣΚΤ θέσπισε σαφείς κανόνες για τη δημοσιοποίηση των επιτοκίων και των όγκων συναλλαγών των νομισματικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (ΝΧΙ), που διασφαλίζουν επαρκή και συγκρίσιμη γνωστοποίηση στατιστικών στοιχείων για τα επιτόκια των εθνικών ΝΧΙ (MIR) σε επίπεδο ΕΣΚΤ. Κατόπιν τούτου οι στατιστικές σειρές για τα επιτόκια των ΝΧΙ που δημοσιεύονται στη στατιστική βάση Statistical Data Warehouse της ΕΚΤ αυξήθηκαν κατά 1.840.

Το σύνολο των δημοσιοποιούμενων ενοποιημένων τραπεζικών στοιχείων εμπλουτίστηκε σημαντικά τον Νοέμβριο του 2017 με νέα στοιχεία που κάλυψαν τους ισολογισμούς, την κερδοφορία, την ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού, τη ρευστότητα και την κεφαλαιακή επάρκεια.

Επίσης, η ΕΚΤ άρχισε να δημοσιεύει συγκεντρωτικά στοιχεία λογιστικών καταστάσεων της ζώνης του ευρώ για χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις που παρέχουν δάνεια προς νοικοκυριά και μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις που είναι κάτοικοι της ζώνης του ευρώ. Τα στοιχεία δημοσιεύονται σε ετήσια βάση και, για ορισμένες χώρες, είναι επίσης διαθέσιμα με τριμηνιαία συχνότητα. Διατίθενται τόσο τα υπόλοιπα όσο και οι διαφορές μεταξύ των υπολοίπων, με διόρθωση για αναταξινομήσεις.

Η Βάση Μακροπροληπτικών Δεδομένων (Macroprudential Database – MPDB) εμπλουτίστηκε με μια νέα σειρά δεικτών, οι οποίοι αφορούν κυρίως τον τραπεζικό τομέα, με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των διαθέσιμων δεικτών να υπερβεί τους τριακόσιους. Συνεχίζονται οι εργασίες για την περαιτέρω επέκταση της MPDB, ιδίως σε τομείς όπου τα στοιχεία παρουσιάζουν κενά.

Άλλες στατιστικές εξελίξεις

Ένας νέος Κανονισμός της ΕΚΤ θα καθορίσει άμεσα τις υποχρεώσεις υποβολής στοιχείων όλων των ταμείων συντάξεων με έδρα τη ζώνη του ευρώ που εμπίπτουν στον στατιστικό ορισμό του. Ο Κανονισμός της ΕΚΤ σχετικά με τις υποχρεώσεις παροχής στοιχείων των συνταξιοδοτικών ταμείων θα άρει ορισμένες αδυναμίες των υφιστάμενων τριμηνιαίων στατιστικών σειρών που δημοσιεύονται από τον Ιούνιο του 2011, ιδίως την περιορισμένη γνωστοποίηση στοιχείων συναλλαγών, λόγω της ανεπαρκούς ποιότητας των δεδομένων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα νέα δεδομένα θα παρέχουν αποτελεσματικότερη υποστήριξη στο ΕΣΚΤ για τους σκοπούς των νομισματικών και χρηματοπιστωτικών αναλύσεων και προκειμένου να συμβάλλει στη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Κατά την περίοδο σύνταξης του Κανονισμού, πραγματοποιήθηκαν αρκετές συναντήσεις με την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (ΕΑΑΕΣ) και τον κλάδο των ταμείων συντάξεων, ο οποίος εκπροσωπείται από το PensionsEurope. Ο Κανονισμός προβλέπει την εναρμονισμένη συλλογή στοιχείων για τις απαιτήσεις και υποχρεώσεις των ταμείων συντάξεων με ανάλυση ανά γεωγραφική περιοχή αντισυμβαλλομένου, τομέα και ληκτότητα. Τα στοιχεία υπολοίπων και ροών θα καταρτίζονται σε τριμηνιαία βάση. Μετά από το αποτέλεσμα της δημόσιας διαβούλευσης η οποία πραγματοποιήθηκε μεταξύ τέλους Ιουλίου και τέλους Σεπτεμβρίου 2017 και την απάντηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στις αρχές του 2018 υποβλήθηκε στο Διοικητικό Συμβούλιο επικαιροποιημένο σχέδιο. Ο Κανονισμός εγκρίθηκε από το Διοικητικό Συμβούλιο στις 26.1.2018 και δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα στις 17 Φεβρουαρίου. Η υποβολή των νέων στατιστικών στοιχείων στην ΕΚΤ θα ξεκινήσει το 2019.

Στις 21.9.2017 η ΕΚΤ ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει να δημοσιεύει ένα επιτόκιο μίας ημέρας χωρίς παροχή ασφάλειας πριν από το 2020 με βάση τα στοιχεία που συλλέχθηκαν σύμφωνα με τον Κανονισμό παροχής στατιστικών στοιχείων χρηματαγορών. Το εν λόγω επιτόκιο θα συμπληρώνει τα υφιστάμενα επιτόκια αναφοράς που παράγονται από τον ιδιωτικό τομέα και θα λειτουργεί ως δικλίδα ασφαλείας. Εντός της επόμενης διετίας η ΕΚΤ θα προσδιορίσει τα υψηλού επιπέδου χαρακτηριστικά του επιτοκίου, θα αναπτύξει τη μεθοδολογία υπολογισμού του και θα πραγματοποιήσει δοκιμές ως προς την αξιοπιστία του. Στο διάστημα αυτό η ΕΚΤ θα συμμετέχει σε διαφανή επικοινωνία μέσω δημόσιων διαβουλεύσεων.

Το 2017 η διασφάλιση ποιότητας των επιτοκίων MIR ενισχύθηκε με: (α) ένα σύνολο βέλτιστων πρακτικών και έγγραφο κατευθύνσεων για τη διενέργεια ελέγχων ποιότητας, (β) την πρώτη έρευνα του ΕΣΚΤ για ζητήματα ποιότητας των εθνικών δεδομένων των ΕθνΚΤ, η οποία θα επικαιροποιείται ανά διετία και (γ) ένα βελτιωμένο πλαίσιο συμμόρφωσης όσον αφορά τα MIR. Επικαιροποιημένη έκδοση του Εγχειριδίου επιτοκίων MIR^[81] δημοσιεύθηκε στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ τον Ιανουάριο του 2017 και αντικατοπτρίζει τις βελτιώσεις των στατιστικών στοιχείων για τα επιτόκια MIR τα τελευταία χρόνια.

Οι εργασίες για την επικαιροποίηση του Κανονισμού της ΕΚΤ για τις στατιστικές πληρωμών ξεκίνησαν το 2017. Σκοπός των εργασιών είναι να βελτιώσουν την παροχή στατιστικών στοιχείων στον τομέα των πληρωμών, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι στατιστικές παραμένουν κατάλληλες για τον σκοπό που εξυπηρετούν. Η εν λόγω αναθεώρηση θα λάβει υπόψη τις πρόσφατες εξελίξεις στην ισχύουσα ευρωπαϊκή νομοθεσία, καθώς και τις πιο πρόσφατες καινοτομίες στην αγορά πληρωμών μικρής αξίας.

Η μακροχρόνια προσέγγιση του ΕΣΚΤ και της Επιτροπής Στατιστικής όσον αφορά τη συλλογή δεδομένων από τις τράπεζες αποσκοπεί στην τυποποίηση και την ενοποίηση, κατά το μέτρο του δυνατού, των υφιστάμενων στατιστικών πλαισίων του ΕΣΚΤ σε διάφορους τομείς και χώρες, έτσι ώστε να περιοριστεί ο φόρτος των τραπεζών, να διευκολυνθεί ο αυτοματισμός της επεξεργασίας ολοένα μεγαλύτερων και αναλυτικότερων σειρών δεδομένων και να βελτιωθεί η ποιότητα των δεδομένων. Οι δύο κύριες πρωτοβουλίες είναι το Λεξικό για την Ενοποιημένη Υποβολή Στοιχείων εκ μέρους των Τραπεζών (BIRD)^[82] και το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Υποβολής Στοιχείων (ERF). Το 2017 η πιλοτική εφαρμογή του BIRD, το οποίο παρέχει στις τράπεζες τυποποιημένους ορισμούς και κανόνες μετασχηματισμού για να τις βοηθήσει στην υποβολή στοιχείων προς τις αρχές, ολοκληρώθηκε με την περιγραφή των απαιτήσεων για τη βάση AnaCredit και την παροχή Στατιστικών Στοιχείων για τα Χαρτοφυλάκια Τίτλων. Επίσης ξεκίνησε το επόμενο στάδιο που αφορά την ενσωμάτωση των απαιτήσεων χρηματοοικονομικής πληροφόρησης της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (ΕΑΤ). Το BIRD διατίθεται ως “δημόσιο αγαθό” στις τράπεζες και σε κάθε ενδιαφερόμενο (π.χ. εταιρίες λογισμικού που αναπτύσσουν πακέτα λογισμικού για τη χρηματοοικονομική πληροφόρηση) και η υιοθέτησή του είναι προαιρετική. Σε ό,τι αφορά το ERF, με το οποίο επιδιώκεται εν καιρώ η ενοποίηση της παροχής στοιχείων τόσο μεταξύ τομέων όσο και μεταξύ χωρών, ξεκίνησε το 2017 μια ανάλυση κόστους-ωφέλειας με σκοπό την αξιολόγηση της επίδρασής του τόσο στην προσφορά όσο και στη ζήτηση, σε στενή συνεργασία με τον τραπεζικό κλάδο και όλα τα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη.

Η χωρητικότητα της Βάσης Δεδομένων Μητρώου Ιδρυμάτων και Θυγατρικών (Register of Institutions and Affiliates Database – RIAD) του ΕΣΚΤ επεκτείνεται, προκειμένου να ενσωματώσει τις αναγκαίες πληροφορίες που θα υποστηρίζουν τη βάση δεδομένων AnaCredit (π.χ. για τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις) και να καλύψει και ανάγκες άλλων χρηστών από το ΕΣΚΤ και την ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία. Καθώς αποτελεί σημείο ζεύξης μεταξύ των υφιστάμενων αναλυτικών βάσεων δεδομένων (της Βάσης Στατιστικών Δεδομένων για τα Χαρτοφυλάκια Τίτλων (Securities Holdings Statistics Database – SHSDB), της Κεντρικής Βάσης Δεδομένων για Τίτλους (Centralised Securities Database – CSDB) και της AnaCredit), η RIAD επιτρέπει τη συγκέντρωση όλων των σχετικών πληροφοριών. Επιπλέον, το βελτιωμένο σύστημα RIAD παραδόθηκε στο τέλος του α΄ τριμήνου του 2018, ενώ το β΄ τρίμηνο του 2018 εκτιμάται ότι θα ολοκληρωθεί ειδική Κατευθυντήρια Γραμμή της ΕΚΤ για τη RIAD.

Τον Ιούνιο του 2017 η Γενική Διεύθυνση Στατιστικής εφάρμοσε νέα οργανωτική δομή, προετοιμάζοντας το έδαφος για την εξορθολογισμένη παραγωγή μικροδεδομένων σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από ό,τι προηγουμένως, καθώς και για την πρόοδο στην παραγωγή μακροοικονομικών στατιστικών υψηλής ποιότητας. Ο νεοσύστατος Τομέας Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Δεδομένων & Υπηρεσιών αποτελεί κομβικό σημείο για την ενσωμάτωση των δεδομένων και προσφέρει κοινές υπηρεσίες δεδομένων. Ένα σημαντικό επίτευγμα μέχρι στιγμής είναι το ευρετήριο δεδομένων της ΕΚΤ, το οποίο βοηθά τους χρήστες να ανευρίσκουν δεδομένα της ΕΚΤ, τα οποία τηρούνται σε διάφορες εφαρμογές, και να αποκτούν πρόσβαση σε αυτά. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη διάφορα έργα, τα οποία ενισχύουν τη συνεργασία και τη συγκρισιμότητα μεταξύ μελετών από διάφορες υπηρεσιακές μονάδες. Τα πιλοτικά έργα επικεντρώνονται σε ζητήματα όπως η πρόσβαση στα δεδομένα, οι κωδικοί αναγνώρισης των τραπεζών και ο συνδυασμός συνόλων δεδομένων για την καλύτερη ανάλυση της χρηματοδότησης και του ενεργητικού των τραπεζών. Γίνονται σημαντικές προσπάθειες για την εισαγωγή διεθνών προτύπων δεδομένων, προκειμένου να περιοριστεί η επιβάρυνση από την υποβολή στοιχείων και να βελτιωθεί η ποιότητα και η συνέπεια των δεδομένων.

Η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΚΤ ίδρυσε το 2017 μια νέα Επιτροπή Δεδομένων, στην οποία προεδρεύει ο Γενικός Διευθυντής Υπηρεσιών. Η Επιτροπή απαρτίζεται από διευθυντικά στελέχη από υπηρεσιακές μονάδες που χρησιμοποιούν και παράγουν δεδομένα, και έχει ως αποστολή να θεσπίσει και να επιβλέπει την εφαρμογή της στρατηγικής διαχείρισης δεδομένων της ΕΚΤ, καθώς και να συντονίζει τις δραστηριότητες της ΕΚΤ σε σχέση με την τυποποίηση δεδομένων. Μια δραστήρια Ομάδα Συντονιστών Δεδομένων (Data Steward Group), στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι από όλες τις υπηρεσιακές μονάδες που χρησιμοποιούν και παράγουν δεδομένα, συμβάλλει στην επεξεργασία και εναρμόνιση των ζητημάτων διαχείρισης δεδομένων σε επίπεδο ΕΚΤ, π.χ. κύρια δεδομένα και μεταδεδομένα και πρόσβαση σε δεδομένα.

Το 2017 η ΕΚΤ εξακολούθησε να βελτιώνει τις στατιστικές της σειρές για να γίνουν πιο εύκολα προσβάσιμες και πιο φιλικές για το χρήστη. Ενώ οι στατιστικές της ΕΚΤ είναι προσβάσιμες μέσω της βάσης δεδομένων Statistical Data Warehouse, στον δικτυακό τόπο “Τα στατιστικά μας στοιχεία” έχουν προστεθεί νέα γραφήματα σχετικά με τη δυναμική της χρηματοδότησης και των επενδύσεων στη ζώνη του ευρώ, δεδομένα τραπεζικής εποπτείας και επεξηγηματικά κείμενα. Οι χρήστες μπορούν πλέον να αναδημοσιεύουν αυτά τα γραφήματα, ενσωματώνοντάς τα σε δικτυακούς τόπους, ιστολόγια και άλλες ψηφιακές εφαρμογές. Αυτό το υποσύνολο στατιστικών στοιχείων μπορεί να προβάλλεται εύκολα σε οποιαδήποτε συσκευή, όπως υπολογιστή, τάμπλετ, έξυπνο κινητό τηλέφωνο ή άλλη κινητή συσκευή.

Οικονομική έρευνα

H υψηλής ποιότητας οικονομική έρευνα βοηθά στην αξιόπιστη θεμελίωση των πολιτικών της ΕΚΤ. Στη διάρκεια του 2017 οι έρευνες που διενεργήθηκαν στην ΕΚΤ οδήγησαν στη βαθύτερη κατανόηση μιας σειράς σημαντικών προκλήσεων στο πεδίο της οικονομικής πολιτικής. Επιπλέον, οι δραστηριότητες τριών νέων ερευνητικών ομάδων (research clusters) και δύο ερευνητικών δικτύων προώθησαν τη συνεργασία εντός του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ).^[83]

Ερευνητικές προτεραιότητες της ΕΚΤ

Το 2017 οι ερευνητές της ΕΚΤ επικεντρώθηκαν σε ένα καλά καθορισμένο σύνολο ερευνητικών προτεραιοτήτων. Ένα σημαντικό θέμα μελέτης ήταν η μετάδοση της μη συμβατικής νομισματικής πολιτικής σε ένα περιβάλλον αρνητικών βασικών επιτοκίων. Οι μελέτες ανέδειξαν τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν τα μη συμβατικά μέτρα στην αντιστάθμιση των οικονομικών επιπτώσεων των δυσμενών χρηματοπιστωτικών κλονισμών, δεδομένου ότι μείωσαν την αβεβαιότητα των συμμετεχόντων στις αγορές και βελτίωσαν την πρόσβαση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε τραπεζική χρηματοδότηση. Η μη συμβατική νομισματική πολιτική και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ του χρηματοπιστωτικού και του πραγματικού τομέα της οικονομίας προεξήρχαν επίσης στην έρευνα για τη βελτίωση των υποδειγμάτων που χρησιμοποιεί η ΕΚΤ για τη διενέργεια προβλέψεων και την ανάλυση της νομισματικής πολιτικής σε σύνολα χωρών ή στην ευρωζώνη. Άλλες σημαντικές ερευνητικές προτεραιότητες ήταν ο προσδιορισμός των παραγόντων οι οποίοι βοηθούν να εξηγηθούν τα επίμονα χαμηλά επίπεδα του πληθωρισμού στη ζώνη του ευρώ και οι έρευνες για τον σχεδιασμό ενός κατάλληλου θεσμικού πλαισίου και πολιτικών για την ενίσχυση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ).

Το 2017 έγιναν αξιόλογες ερευνητικές προσπάθειες στον τομέα της μακροπροληπτικής πολιτικής. Σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή ήταν η εξειδίκευση του λεγόμενου “τρισδιάστατου υποδείγματος” ώστε να καλύπτεται το σύνολο των χωρών που υπάγονται στον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό. Το υπόδειγμα περιλαμβάνει τρεις διαστάσεις του κινδύνου αθέτησης υποχρεώσεων (για τις τράπεζες, τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά) και είναι ιδιαίτερα χρήσιμο στην αξιολόγηση της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών. Επιπλέον, αναπτύχθηκε παραλλαγή του υποδείγματος στην οποία περιλαμβάνονται ονομαστικές ακαμψίες, προκειμένου να αναλυθεί η αλληλεπίδραση μεταξύ νομισματικής και μακροπροληπτικής πολιτικής.

Ερευνητικές ομάδες και δίκτυα του Ευρωσυστήματος/ΕΣΚΤ

Προκειμένου να ενισχυθεί περαιτέρω η συνεργασία μεταξύ των ερευνητών του ΕΣΚΤ, οι επικεφαλής των διευθύνσεων μελετών του ΕΣΚΤ αποφάσισαν να δημιουργήσουν τρεις νέες ερευνητικές ομάδες στη διάρκεια του 2017. Σκοπός των ομάδων αυτών είναι να συντονίζουν τις ερευνητικές προσπάθειες σε ερευνητικούς τομείς υψηλής προτεραιότητας μέσω τακτικών εργαστηρίων και κοινών ερευνητικών προγραμμάτων (βλ. Σχήμα 2). Στη διάρκεια του 2017 κάθε ερευνητική ομάδα διοργάνωσε μια εναρκτήρια ημερίδα στην οποία συμμετείχαν ερευνητές από όλο το ΕΣΚΤ και εξωτερικοί εμπειρογνώμονες.

Δύο ερευνητικά δίκτυα του Ευρωσυστήματος/ΕΣΚΤ σημείωσαν σημαντική πρόοδο το 2017. Το Δίκτυο Έρευνας της Δυναμικής των Μισθών (Wage Dynamics Network – WDN) ολοκλήρωσε το τρίτο κύμα της συναφούς έρευνας πεδίου, η οποία κάλυψε πάνω από 25.000 επιχειρήσεις από 25 χώρες της ΕΕ. Το τρίτο κύμα μελετά το κόστος και την τιμολογιακή συμπεριφορά των επιχειρήσεων, καθώς και τον αντίκτυπο που είχαν οι διάφορες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που συντελέστηκαν μεταξύ 2010 και 2013 στην προσαρμογή των αγορών εργασίας. Ένα από τα βασικά ευρήματα της νέας έρευνας είναι ότι οι σημαντικές μεταρρυθμίσεις που συντελέστηκαν στις αγορές εργασίας χωρών που δέχθηκαν βαρύ πλήγμα από την κρίση όντως διευκόλυναν την προσαρμογή των αγορών αυτών (βλ. Διάγραμμα 33).^[84]

Το Δίκτυο για τα Οικονομικά και την Κατανάλωση των Νοικοκυριών (Ηousehold Finance and Consumption Network – HFCN) συντονίζει τη διεξαγωγή της έρευνας πεδίου για την οικονομική κατάσταση και την κατανάλωση των νοικοκυριών. Μετά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων του δεύτερου κύματος της έρευνας στα τέλη του 2016, το HFCN μελέτησε, μεταξύ άλλων, τον ρόλο της ανομοιογένειας των νοικοκυριών στη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής και στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Για παράδειγμα, ερευνητές του δικτύου εκτίμησαν την επίδραση του πρόσφατου προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων (asset purchase programme – APP) στην ανισοκατανομή του εισοδήματος και του πλούτου. Ένα βασικό εύρημα είναι ότι, παρότι τα μέτρα του APP ασκούν μικρή μόνο επίδραση στην ανισοκατανομή του πλούτου, εντούτοις μειώνουν την ανισοκατανομή του εισοδήματος, καθώς μειώνουν τα ποσοστά ανεργίας στα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα.

Συνέδρια και δημοσιεύσεις

O διάλογος με οικονομολόγους από τον ακαδημαϊκό χώρο και από άλλα ιδρύματα χάραξης πολιτικής αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σημασία τα τελευταία χρόνια, αντίστοιχα προς την αυξημένη πολυπλοκότητα των θεμάτων που σχετίζονται με την ΕΚΤ. Έχοντας αυτό κατά νου, η ΕΚΤ οργάνωσε διάφορα υψηλού επιπέδου ερευνητικά συνέδρια το 2017, συμπεριλαμβανομένων του Φόρουμ Κεντρικών Τραπεζών της ΕΚΤ στη Σίντρα και του δεύτερου Ετήσιου Ερευνητικού Συνεδρίου της ΕΚΤ. Το προηγούμενο Ετήσιο Ερευνητικό Συνέδριο της ΕΚΤ είχε επικεντρωθεί σε σημαντικές εξελίξεις στον χώρο της πραγματικής οικονομίας που επηρεάζουν τη νομισματική πολιτική και ιδίως στις επενδύσεις και την παραγωγικότητα.^[85] Το Ετήσιο Ερευνητικό Συνέδριο του 2017 παρουσίασε καινοτόμες έρευνες σε θέματα όπως το κόστος του πληθωρισμού, οι επιδράσεις των αρνητικών επιτοκίων, η σύνδεση μεταξύ των πεποιθήσεων των οικονομικών φορέων και της οικονομικής στασιμότητας και η ανισοκατανομή του πλούτου. Άλλα σημαντικά συνέδρια αφορούσαν τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στη ζώνη του ευρώ, τη μακροπροληπτική πολιτική και την επικοινωνία των κεντρικών τραπεζών.

Πολλές από τις ερευνητικές δραστηριότητες της ΕΚΤ κατέληξαν επίσης στη δημοσίευση άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά, καθώς και δοκιμίων εργασίας. Συνολικά, 132 μελέτες δημοσιεύθηκαν στη σειρά “Working Papers” της ΕΚΤ το 2017. Επιπλέον, διάφορες αναλυτικές μελέτες περισσότερο προσανατολισμένες στην άσκηση πολιτικής δημοσιεύθηκαν στις σειρές “Occasional Papers”, “Statistics Papers” και “Discussion Papers”. Αυτό το σύνολο των υψηλής ποιότητας ερευνητικών μελετών και αναλύσεων αποτέλεσε τη βάση για την αποτελεσματικότερη γνωστοποίηση των ευρημάτων των ερευνών της ΕΚΤ σε ένα ευρύτερο κοινό – συνολικά 12 άρθρα δημοσιεύθηκαν στο Research Bulletin της ΕΚΤ.^[86]

Νομικές δραστηριότητες και καθήκοντα

Το 2017 η ΕΚΤ έλαβε μέρος σε αρκετές δικαστικές διαδικασίες σε επίπεδο ΕΕ. Εξέδωσε επίσης πολλές γνώμες βάσει της εκ της Συνθήκης υποχρέωσης να ζητείται η γνώμη της για κάθε σχεδιαζόμενη νομοθετική πράξη της ΕΕ ή εθνική νομοθετική ρύθμιση που εμπίπτει στους τομείς αρμοδιότητάς της, καθώς και σε σχέση με τη συμμόρφωση προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης.

Συμμετοχή της ΕΚΤ σε δικαστικές διαδικασίες σε επίπεδο ΕΕ

Τον Ιανουάριο του 2017 το Γενικό Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής το “Γενικό Δικαστήριο”) απέρριψε την αγωγή που είχαν υποβάλει δύο γαλλικές εταιρίες, η Nausicaa Anadyomène και η Banque d’Escompte, κατά της ΕΚΤ στην υπόθεση T‑749/15, ζητώντας να τους επιδικαστεί αποζημίωση για την απομείωση (haircut) – στο πλαίσιο της μερικής αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους της Ελλάδος το 2012 – της αξίας ορισμένων ελληνικών κρατικών ομολόγων που είχαν αγοράσει. Ο κύριος λόγος που προέβαλαν οι ενάγουσες προς στήριξη της αγωγής τους κατά της ΕΚΤ ήταν η κατά τους ισχυρισμούς τους παράβαση των αρχών (α) της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης και της ασφάλειας δικαίου, (β) της ίσης μεταχείρισης και της απαγόρευσης των διακρίσεων και (γ) της χρηστής διοικήσεως.

Με την απόφασή του το Γενικό Δικαστήριο απέρριψε την αγωγή και απάλλαξε από κάθε ευθύνη την ΕΚΤ, επιβεβαιώνοντας τα όσα είχε ήδη αναφέρει σε προηγούμενη απόφασή του αναφορικά με φυσικά πρόσωπα τα οποία ήταν κάτοχοι ελληνικών χρεογράφων (βλ. την υπόθεση T-79/13 Accorinti κ.λπ. κατά ΕΚΤ). Το Γενικό Δικαστήριο έκρινε ότι η ΕΚΤ δεν θα πρέπει να υποχρεωθεί να αποκαταστήσει τις ζημίες που φέρονται να υπέστησαν στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους το 2012 τράπεζες οι οποίες κατείχαν ελληνικά χρεόγραφα. Σημείωσε ότι, κατά πρώτον, οι εμπορικές τράπεζες δεν μπορούν να βασίζονται στην αρχή της προστασίας της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης ή στην αρχή της ασφάλειας δικαίου σε ένα τομέα όπως η νομισματική πολιτική, ο σκοπός της οποίας συνεπάγεται διαρκή προσαρμογή στις μεταβολές των οικονομικών συνθηκών. Έκρινε ότι ουδεμία από τις ενέργειες ή δηλώσεις της ΕΚΤ δεν μπορούσε να ερμηνευθεί ως ενθάρρυνση προς τους επενδυτές να αποκτήσουν ή να διατηρήσουν στην κατοχή τους ελληνικά χρεόγραφα.

Επίσης επιβεβαίωσε ότι δεν μπορεί να εφαρμοστεί η γενική αρχή της ίσης μεταχείρισης, διότι οι εμπορικές τράπεζες οι οποίες αγοράζουν ελληνικά χρεόγραφα με σκοπό το κέρδος και η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) οι οποίες ενεργούν προς εκπλήρωση των αρμοδιοτήτων δημοσίου συμφέροντος δεν βρίσκονται σε συγκρίσιμη κατάσταση.

Τον Μάρτιο του 2017 το Γενικό δικαστήριο εξέδωσε απόφαση επί προσφυγής, την οποία κατέθεσαν η πορτογαλική επιχείρηση Comprojecto – Projectos e Construções, Lda. κ.λπ. κατά ΕΚΤ, στην υπόθεση T-22/16, για παράλειψη οφειλόμενης ενέργειας και, ταυτόχρονα, για ακύρωση της αποφάσεως που φέρεται να έλαβε σιωπηρώς η ΕΚΤ διά της αρνήσεώς της να ενεργήσει. Οι προσφεύγοντες υπέβαλαν επίσης αγωγή αποζημιώσεως για την οικονομική ζημία την οποία υπέστησαν λόγω της – κατά τους ισχυρισμούς τους – αρνήσεως της ΕΚΤ να ενεργήσει.

Οι προσφεύγοντες-ενάγοντες ισχυρίσθηκαν ότι είχαν αποστείλει στην ΕΚΤ επιστολή που περιείχε καταγγελία η οποία αφορούσε πιστωτικό ίδρυμα, αλλά η ΕΚΤ αρνήθηκε να ενεργήσει, δεδομένου ότι η εν λόγω επιστολή επεστράφη στον αποστολέα.

Το Γενικό Δικαστήριο κήρυξε την προσφυγή προδήλως απαράδεκτη και παντελώς αβάσιμη τόσο ως προς το αίτημα να διαπιστωθεί παράλειψη οφειλόμενης ενέργειας όσο και ως προς το αίτημα της ακυρώσεως. Ως προς το πρώτο, το Γενικό Δικαστήριο έκρινε ότι μια προσφυγή κατά παραλείψεως είναι παραδεκτή μόνο εφόσον, πριν κινηθεί η δικαστική διαδικασία, το καθ’ ου ίδρυμα της ΕΕ έχει κληθεί να ενεργήσει, αλλά οι προσφεύγοντες-ενάγοντες δεν προσκόμισαν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία ότι η καταγγελία είχε όντως περιέλθει στην ΕΚΤ. Όσον αφορά το αίτημα ακυρώσεως, το Γενικό δικαστήριο έκρινε ότι η προσπάθεια να κοινοποιηθεί προς την ΕΚΤ απέτυχε και συνεπώς η επιστροφή της καταγγελίας από τις ταχυδρομικές υπηρεσίες δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως άρνηση της ΕΚΤ να ενεργήσει. Τέλος και συνεπώς, λόγω του ότι δεν υπήρξε κλήση προς ενέργεια προς την ΕΚΤ, οι προσφεύγοντες δεν απέδειξαν παράλειψη του ιδρύματος να ενεργήσει η οποία θα μπορούσε να γεννήσει ευθύνη εις βάρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεπώς, κρίθηκε ότι δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για βάσιμο αίτημα αποζημιώσεως.

Τον Ιούλιο του 2017 το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας (εφεξής “Συνταγματικό Δικαστήριο”) ανέστειλε την εκδίκαση σειράς προσφυγών που είχαν κατατεθεί αναφορικά με το διευρυμένο πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων (APP). Το Συνταγματικό Δικαστήριο υπέβαλε προδικαστικά ερωτήματα στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής το “Δικαστήριο”) και ζήτησε την εφαρμογή της ταχείας διαδικασίας.

Το Δικαστήριο απέρριψε το αίτημα εφαρμογής της ταχείας διαδικασίας. Τον Νοέμβριο του 2017 η ΕΚΤ υπέβαλε γραπτό υπόμνημα. Δεν έχει προσδιοριστεί δικάσιμος. Με βάση τις απαντήσεις του Δικαστηρίου στα προδικαστικά ερωτήματα, το Συνταγματικό Δικαστήριο θα αποφασίσει επί της συνταγματικότητας του προγράμματος αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα (public sector purchase programme – PSPP), όπως ερμηνεύεται από το Δικαστήριο, βάσει του γερμανικού συντάγματος (Grundrecht).

Γνώμες της ΕΚΤ και περιπτώσεις μη συμμόρφωσης

Σύμφωνα με τα άρθρα 127(4) και 282(5) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ για κάθε προτεινόμενη κοινοτική ή εθνική νομοθετική ρύθμιση που εμπίπτει στο πεδίο αρμοδιοτήτων της.^[87] Όλες οι γνώμες της ΕΚΤ δημοσιεύονται στον δικτυακό της τόπο. Οι γνώμες της ΕΚΤ επί προτεινόμενων κοινοτικών νομοθετικών διατάξεων δημοσιεύονται επίσης στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το 2017 η ΕΚΤ εξέδωσε 7 γνώμες επί προτεινόμενων κοινοτικών νομοθετικών ρυθμίσεων και 47 γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων της.

Σε επίπεδο ΕΕ, οι πιο σημαντικές γνώμες^[88] που εξέδωσε η ΕΚΤ αφορούσαν πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΕ) αριθ.1095/2010 και του Κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 648/2012 όσον αφορά τις διαδικασίες για την αδειοδότηση κεντρικών αντισυμβαλλομένων και τις αρχές που συμμετέχουν, καθώς και τις απαιτήσεις για την αναγνώριση κεντρικών αντισυμβαλλομένων τρίτων χωρών (CON/2017/39), τροποποιήσεις του κοινοτικού πλαισίου για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις των πιστωτικών ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων επενδύσεων (CON/2017/46), αναθεωρήσεις του πλαισίου διαχείρισης κρίσεων της Ένωσης (CON/2017/47), πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της Οδηγίας 2014/59/EE όσον αφορά την κατάταξη των μη εξασφαλισμένων χρεωστικών μέσων στην πτωχευτική ιεραρχία (CON/2017/6), και πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με πλαίσιο για την ανάκαμψη και την εξυγίανση κεντρικών αντισυμβαλλομένων και για την τροποποίηση των Κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 1095/2010, (ΕΕ) αριθ. 648/2012 και (ΕΕ) 2015/2365 (CON/2017/38).

Μεταξύ των περιπτώσεων όπου ζητήθηκε η γνώμη της ΕΚΤ από τις εθνικές αρχές, ορισμένες αφορούσαν την επιβολή περιορισμών στις πληρωμές με μετρητά πέραν ενός ποσού^[89] και το κανονιστικό πλαίσιο και τον προσδιορισμό των κρίσιμων υποδομών^[90].

Η γνώμη της ΕΚΤ ζητήθηκε από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ), μεταξύ άλλων, αναφορικά με την ανάθεση νέων καθηκόντων στις ΕθνΚΤ^[91], τη συμμετοχή μιας ΕθνΚΤ σε προγράμματα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου^[92], την οικονομική ανεξαρτησία μιας ΕθνΚΤ^[93], τον έλεγχο μιας ΕθνΚΤ από το Ελεγκτικό Συνέδριο της χώρας^[94], την τροποποίηση του καταστατικού μιας ΕθνΚΤ για την αλλαγή του αριθμού των μελών του διοικητικού της συμβουλίου^[95], τροποποιήσεις του πλαισίου λήψης αποφάσεων μιας ΕθνΚΤ^[96], τη δυνητική αστική ευθύνη μιας ΕθνΚΤ για ζημίες που προκαλούνται κατά την άσκηση των εποπτικών αρμοδιοτήτων της επί παρόχων υπηρεσιών πληρωμών^[97], την εφαρμοστέα διαδικασία αποφάσεων μιας ΕθνΚΤ στο πλαίσιο του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού^[98], τη λειτουργία επίβλεψης μιας ΕθνΚΤ επί συστημάτων πληρωμών, σχημάτων πληρωμών, αποθετηρίων αξιών και συστημάτων εκκαθάρισης και διακανονισμού τίτλων^[99], τις μισθολογικές και συνταξιοδοτικές διατάξεις του προσωπικού μιας ΕθνΚΤ^[100], τη μεθοδολογία διατραπεζικής εκκαθάρισης και διατραπεζικών διακανονισμών μιας ΕθνΚΤ^[101], την κυριότητα οντότητας ειδικού σκοπού για την παραγωγή τραπεζογραμματίων ευρώ^[102], τον αποκλεισμό του δικαιώματος συμψηφισμού σε σχέση με απαιτήσεις που παρέχονται ως ασφάλεια σε μια ΕθνΚΤ^[103], την ανεξαρτησία των οργάνων λήψης αποφάσεων μιας ΕθνΚΤ σε θέματα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας^[104], την παροχή πρόσθετων εξουσιών σε μια ΕθνΚΤ για την επιβολή προστίμων σε πιστωτικά ιδρύματα που δεν συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις παροχής στοιχείων για τη στατιστική του ισοζυγίου πληρωμών^[105], την προικοδότηση ενός εθνικού ιδρύματος έρευνας, τεχνολογίας και ανάπτυξης από μια ΕθνΚΤ^[106] και τα μακροπροληπτικά εργαλεία^[107] και την εφαρμογή νομισματικής πολιτικής από ΕθνΚΤ που δεν συμμετέχουν στη ζώνη του ευρώ^[108].

Η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες για διάφορες πτυχές των δραστηριοτήτων των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, όπως η διαφάνεια και η ποιότητα του εποπτικού καθεστώτος μίας χώρας^[109], η αναδιάρθρωση δανείων σε ξένο νόμισμα ή με ρήτρα ξένου νομίσματος^[110], η παροχή στήριξης προς οφειλέτες στεγαστικών δανείων που βρίσκονται σε δυσχερή οικονομική κατάσταση^[111], η παροχή έκτακτης στήριξης με δημόσιους πόρους προς τον τραπεζικό τομέα^[112], η επιβολή ελάχιστων απαιτήσεων χρηματοδότησης των τραπεζών^[113], οι απαιτήσεις τοκοχρεολυτικής απόσβεσης στεγαστικών δανείων^[114], τα μακροπροληπτικά εργαλεία αντιμετώπισης συστημικών κινδύνων από δάνεια για την απόκτηση ακινήτων^[115], η εφαρμογή αυστηρότερων περιορισμών στις χορηγήσεις προς συνδεδεμένα μέρη^[116], τα κεντρικά αρχεία δεδομένων οικονομικής συμπεριφοράς και το μητρώο τραπεζικών λογαριασμών^[117], η παροχή πιστωτικών δεδομένων^[118], η αδειοδότηση συστημάτων πληρωμών^[119], το νομικό πλαίσιο των καλυμμένων ομολογιών^[120], τα αποθεματικά των τραπεζικών ιδρυμάτων^[121], η δημιουργία μιας νέας κατηγορίας ιδρύματος διακανονισμού^[122], η δημιουργία μιας νέας κατηγορίας μη προνομιούχων απαιτήσεων με εξοφλητική προτεραιότητα στην ιεράρχηση πιστωτών των πιστωτικών ιδρυμάτων στο πλαίσιο πτωχευτικών διαδικασιών^[123] και οι αναβαλλόμενες φορολογικές απαιτήσεις που προκύπτουν από χρεωστικές διαφορές^[124].

Επιπλέον, η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες σχετικά με την παροχή νομικής προστασίας σε επιλέξιμους μετόχους και πιστωτές τραπεζών^[125].

Καταγράφηκαν δύο περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ επί σχεδίων κοινοτικών νομοθετικών ρυθμίσεων, εκ των οποίων η μία κρίθηκε σαφής και σημαντική. Η γνώμη της ΕΚΤ δεν ζητήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή επί του Κατ’ εξουσιοδότηση Κανονισμού σχετικά με το οριστικό σύστημα εισφορών για την κάλυψη των διοικητικών δαπανών του Ενιαίου Συμβουλίου Εξυγίανσης. Δεδομένου ότι ο κανονισμός αυτός επιβάλλει νομικές υποχρεώσεις στην ΕΚΤ, η ΕΚΤ κρίνει ότι αποτελεί σαφή και σημαντική περίπτωση μη συμμόρφωσης προς την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της.

Καταγράφηκαν πέντε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων, οι τέσσερις εκ των οποίων κρίθηκαν σαφείς και σημαντικές.^[126]

Η γνώμη της ΕΚΤ ζητήθηκε από το Υπουργείο Οικονομικών της Ιταλίας επί σχεδίου νομοθετικού διατάγματος σχετικά με επείγουσες χρηματοοικονομικές διατάξεις, πρωτοβουλίες υπέρ τοπικών αρχών, περαιτέρω παρεμβάσεις για τη στήριξη σεισμόπληκτων περιοχών και αναπτυξιακά μέτρα, ειδικότερα επί διατάξεων οι οποίες προέβλεπαν την υποχρεωτική στρογγυλοποίηση των πληρωμών σε μετρητά ευρώ. Ωστόσο, δεν δόθηκε αρκετός χρόνος στην ΕΚΤ ώστε να εξετάσει το διάταγμα και να εκδώσει γνώμη προτού εκδοθεί.

Η γνώμη της ΕΚΤ ζητήθηκε από τον Ισπανό υπουργό οικονομίας και στήριξης των επιχειρήσεων επί σχεδίου βασιλικού διατάγματος σχετικά με επείγοντα χρηματοοικονομικά μέτρα, το οποίο θέσπιζε μια νέα κατηγορία τραπεζικών χρεογράφων. Ωστόσο, δεν δόθηκε αρκετός χρόνος στην ΕΚΤ ώστε να εξετάσει το βασιλικό διάταγμα και να εκδώσει γνώμη προτού εκδοθεί.

Η γνώμη της ΕΚΤ δεν ζητήθηκε από τις κροατικές αρχές επί νόμου περί ακυρότητας δανειακών συμβάσεων με διεθνή χαρακτηριστικά οι οποίες έχουν συναφθεί στην επικράτεια της Κροατίας με πιστωτή μη διαθέτοντα σχετική άδεια.

Τέλος, η γνώμη της ΕΚΤ δεν ζητήθηκε από την ολλανδική κυβέρνηση επί νόμου ο οποίος ρυθμίζει το νομικό καθεστώς των δημοσίων υπαλλήλων και θα μπορούσε να έχει συνέπειες για την ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας.

Οι περιπτώσεις στις οποίες δεν ζητήθηκε η γνώμη της ΕΚΤ από την Ολλανδία, την Ισπανία και την Κροατία κρίθηκαν σαφείς και σημαντικές και η περίπτωση στην οποία δεν ζητήθηκε η γνώμη της ΕΚΤ από την Ιταλία κρίθηκε σαφής, σημαντική και επανειλημμένη.

Συμμόρφωση προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης

Σύμφωνα με το άρθρο 271(δ) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ανατεθεί στην ΕΚΤ το καθήκον να παρακολουθεί τη συμμόρφωση των εθνικών κεντρικών τραπεζών (ΕθνΚΤ) της ΕΕ και της ΕΚΤ προς τις απαγορεύσεις που απορρέουν από τα άρθρα 123 και 124 της Συνθήκης και από τους Κανονισμούς (ΕΚ) αριθ. 3603/93 και 3604/93 του Συμβουλίου. Το άρθρο 123 απαγορεύει στην ΕΚΤ και στις ΕθνΚΤ να παρέχουν διευκολύνσεις υπεραναλήψεων ή άλλου είδους πιστωτικές διευκολύνσεις προς κυβερνήσεις και όργανα ή οργανισμούς της ΕΕ, καθώς και να αγοράζουν στην πρωτογενή αγορά χρεόγραφα εκδόσεώς τους. Το άρθρο 124 απαγορεύει οποιοδήποτε μέτρο, εφόσον δεν υπαγορεύεται από λόγους προληπτικής εποπτείας, που θεσπίζει προνομιακή πρόσβαση των κυβερνήσεων και των οργάνων ή οργανισμών της ΕΕ σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Παράλληλα με το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ, τη συμμόρφωση των κρατών-μελών προς τις ανωτέρω διατάξεις παρακολουθεί και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η ΕΚΤ παρακολουθεί επίσης τις τοποθετήσεις, μέσω της δευτερογενούς αγοράς, των κεντρικών τραπεζών της ΕΕ σε χρεόγραφα που έχουν εκδοθεί από τον εγχώριο δημόσιο τομέα, τον δημόσιο τομέα άλλων κρατών-μελών και από όργανα και οργανισμούς της ΕΕ. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 3603/93 του Συμβουλίου, η απόκτηση χρεογράφων του δημόσιου τομέα στη δευτερογενή αγορά δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για την καταστρατήγηση του άρθρου 123 της Συνθήκης. Οι τοποθετήσεις αυτές δεν πρέπει να αποτελούν μορφή έμμεσης νομισματικής χρηματοδότησης του δημόσιου τομέα.

Η άσκηση παρακολούθησης που διενεργήθηκε το 2017 επιβεβαιώνει ότι οι διατάξεις των άρθρων 123 και 124 της Συνθήκης και οι σχετικοί Κανονισμοί του Συμβουλίου γενικώς τηρήθηκαν.

Από την άσκηση παρακολούθησης προέκυψε ότι, όσον αφορά το επιτόκιο που εφαρμόζεται στις καταθέσεις του δημόσιου τομέα, το 2017 οι περισσότερες ΕθνΚΤ της ΕΕ είχαν θεσπίσει πολιτική σε πλήρη συμμόρφωση προς τα ανώτατα όρια επιτοκίου. Ωστόσο, ορισμένες ΕθνΚΤ οφείλουν να διασφαλίσουν ότι το επιτόκιο των καταθέσεων του δημόσιου τομέα δεν υπερβαίνει το ανώτατο όριο, ακόμη και όταν αυτό είναι αρνητικό.

Η περυσινή ετήσια Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ ανέφερε ότι η ίδρυση και χρηματοδότηση της εταιρίας διαχείρισης απαιτήσεων MARK Zrt. από τη Magyar Nemzeti Bank συνιστά παράβαση της απαγόρευσης της νομισματικής χρηματοδότησης, η οποία πρέπει να διορθωθεί. Το 2017 η ΜΝΒ έλαβε διορθωτικά μέτρα και δεν κατέχει πλέον ούτε ελέγχει τη MARK Zrt., αλλά δεδομένου ότι η χρηματοοικονομική συναλλαγή δεν έχει ολοκληρωθεί μέχρι στιγμής, η διορθωτική διαδικασία δεν θεωρείται οριστικοποιημένη και η υπόθεση δεν έχει επισήμως περατωθεί.

Σε συνέχεια του σχετικού ζητήματος που αναφέρθηκε στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για το 2014, η ΕΚΤ εξακολούθησε να παρακολουθεί διάφορα προγράμματα που ξεκίνησε η Magyar Nemzeti Bank το 2014 και το 2015. Τα εν λόγω προγράμματα δεν σχετίζονται με τη νομισματική πολιτική και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι προσκρούουν δυνητικά στην απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης, στον βαθμό που θα μπορούσε να εκληφθεί ότι η Magyar Nemzeti Bank αναλαμβάνει καθήκοντα που ανήκουν στο κράτος ή με άλλον τρόπο παρέχει οικονομικά οφέλη στο κράτος. Αυτά περιλάμβαναν ένα πρόγραμμα με σκοπό την εξοικείωση του κοινού με χρηματοπιστωτικά θέματα, το οποίο διαχειριζόταν ένα δίκτυο ιδρυμάτων, την ένταξη των πρώην εργαζομένων της Ουγγρικής Αρχής Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας στο προσωπικό της κεντρικής τράπεζας και ένα πρόγραμμα αγοράς ουγγρικών έργων τέχνης και πολιτιστικών αγαθών. Το 2017 η Magyar Nemzeti Bank έχει λάβει διάφορα μέτρα για να μετριάσει τις ανησυχίες της ΕΚΤ. Ωστόσο, εν όψει του πλήθους, του εύρους και του μεγέθους των εν λόγω προγραμμάτων, η ΕΚΤ θα συνεχίσει να παρακολουθεί προσεκτικά τις σχετικές πράξεις, ώστε να διασφαλίσει ότι η πραγματοποίησή τους δεν προσκρούει στην απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης. Επιπλέον, η ΕΚΤ θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί την ανάμιξη της Magyar Nemzeti Bank στο Χρηματιστήριο της Βουδαπέστης, δεδομένου ότι η αγορά της πλειοψηφίας των μετοχών του Χρηματιστηρίου της Βουδαπέστης από τη Magyar Nemzeti Bank τον Νοέμβριο του 2015 μπορεί να θεωρηθεί ότι γεννά ανησυχίες από πλευράς νομισματικής χρηματοδότησης.

Η μείωση στοιχείων ενεργητικού συναφών με την IBRC από τη Banc Ceannais na hEireann/Central Bank of Ireland το 2017, κυρίως μέσω πωλήσεων μακροπρόθεσμων τίτλων κυμαινόμενου επιτοκίου, είναι ένα βήμα προς την αναγκαία πλήρη διάθεση των εν λόγω στοιχείων. Ένα πιο φιλόδοξο πρόγραμμα πωλήσεων θα περιόριζε περαιτέρω τις σοβαρές ανησυχίες που εξακολουθούν να υπάρχουν από πλευράς νομισματικής χρηματοδότησης.

Διεθνής και ευρωπαϊκή συνεργασία

Ευρωπαϊκές σχέσεις

Το 2017 η ΕΚΤ διατήρησε τον τακτικό της διάλογο με θεσμικά όργανα και φορείς της ΕΕ, όπως με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο ECOFIN, το Eurogroup, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, η βάθυνση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) γενικότερα, καθώς και ζητήματα που αφορούν την ενίσχυση της οικονομικής σύγκλισης στη ζώνη του ευρώ απασχόλησαν τις συνεδριάσεις του Eurogroup και του Συμβουλίου ECOFIN, στις οποίες συμμετείχαν ο Πρόεδρος της ΕΚΤ και άλλα μέλη της Εκτελεστικής της Επιτροπής.

Βάθυνση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Ευρώπης

Το 2017 πραγματοποιήθηκαν περαιτέρω συζητήσεις για την ενίσχυση της ΟΝΕ και την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης γενικότερα.

Η ΕΚΤ συμμετείχε σε διάφορες συζητήσεις για την ενίσχυση του πλαισίου οικονομικής και δημοσιονομικής διακυβέρνησης. Κατά τη διάρκεια αυτών των συζητήσεων, η ΕΚΤ κατ’ επανάληψη υπογράμμισε την ανάγκη οι διατάξεις του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης και η διαδικασία μακροοικονομικών ανισορροπιών να εφαρμόζονται ομοιόμορφα τόσο διαχρονικά όσο και μεταξύ των κρατών-μελών, πεδίο στο οποίο δεν υπήρξε αρκετά ικανοποιητική πρόοδος έως σήμερα.

Η πλήρης εφαρμογή των δημοσιονομικών κανόνων και ο αποτελεσματικότερος συντονισμός των οικονομικών πολιτικών αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για να δημιουργηθούν οι αναγκαίες σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών-μελών ώστε να προχωρήσει η βάθυνση της ΟΝΕ.

Όσον αφορά την ευρωπαϊκή χρηματοπιστωτική ενοποίηση, έγιναν διάφορες ενέργειες για την προώθηση της τραπεζικής ένωσης. Η ΕΚΤ ανέλαβε μια συνολική προσπάθεια για να διασφαλίσει ίση μεταχείριση των τραπεζών, εναρμονίζοντας περαιτέρω τις εθνικές επιλογές και διακριτικές ευχέρειες στην Οδηγία και τον Κανονισμό για τις Κεφαλαιακές Απαιτήσεις στις επιμέρους χώρες της ζώνης του ευρώ. Με την ιδιότητα της εποπτικής αρχής, η ΕΚΤ ανέλαβε επίσης περαιτέρω ενέργειες για να διασφαλιστεί ίση μεταχείριση, εναρμονίζοντας τις εποπτικές πρακτικές στη ζώνη του ευρώ. Για παράδειγμα, εξέδωσε έγγραφο κατευθύνσεων προς τις τράπεζες για την αντιμετώπιση του προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων στην τραπεζική ένωση.

Παράλληλα, συνεχίστηκαν σε ομάδες της ΕΕ οι τεχνικές εργασίες για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού προγράμματος ασφάλισης των καταθέσεων και κοινού μηχανισμού στήριξης για το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης, με την περαιτέρω υποστήριξη της Ανακοίνωσης που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Οκτώβριο του 2017 σχετικά με την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης.

Εκτός από το έργο της με την ιδιότητα της εποπτικής αρχής, η ΕΚΤ συμμετείχε και στη διαμόρφωση της συμφωνίας για την κατάταξη των μη εξασφαλισμένων απαιτήσεων στην ιεράρχηση των πιστωτών σε περίπτωση πτώχευσης τραπεζών και του σχεδίου κανονισμού για τη σταδιακή εφαρμογή της επίδρασης του νέου διεθνούς λογιστικού προτύπου (IFRS 9) στα εποπτικά κεφάλαια.

Συμπληρωματικά προς την τραπεζική ένωση, η ευρωπαϊκή ένωση κεφαλαιαγορών (CMU) θα μπορούσε να ενισχύσει μια χρηματοπιστωτική ενοποίηση με βάση το μετοχικό κεφάλαιο, γεγονός που θα αυξήσει την ανθεκτικότητα της ΟΝΕ στις διαταραχές. Στο πλαίσιο αυτό, έλαβε χώρα ενδιάμεση επανεξέταση της ένωσης κεφαλαιαγορών και εκδόθηκαν διάφοροι κανονισμοί, συμπεριλαμβανομένων κανόνων για τις τιτλοποιήσεις και τις ευρωπαϊκές εταιρίες επιχειρηματικού κεφαλαίου.

Εκπλήρωση των υποχρεώσεων δημοκρατικής λογοδοσίας

Με την κύρωση των συνθηκών της ΕΕ, τα κράτη-μέλη της ΕΕ αναγνώρισαν την ανεξαρτησία της ΕΚΤ και της παρέδωσαν σαφή εντολή να διασφαλίζει τη σταθερότητα των τιμών. Η λογοδοσία είναι το απαραίτητο αντίβαρο αυτής της ανεξαρτησίας. Η ανεξαρτησία διασφαλίζει ότι η ΕΚΤ μπορεί να ενεργεί σύμφωνα με τη δημοκρατική εντολή της, προστατευόμενη απέναντι σε πάσης φύσεως πολιτικές επιρροές ή κοντόφθαλμες πιέσεις. Η λογοδοσία, από την άλλη πλευρά, διασφαλίζει ότι η ανεξαρτησία δεν οδηγεί σε αυθαιρεσία και ότι η εντολή εκπληρώνεται.

Η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ορίζει ότι η ΕΚΤ λογοδοτεί πρωτίστως στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ως σώμα που απαρτίζεται από τους εκλεγμένους εκπροσώπους των πολιτών της ΕΕ. Το 2017 ο Πρόεδρος της ΕΚΤ παρέστη σε τέσσερις τακτικές ακροάσεις της Επιτροπής Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.^[127] Κατά τις εν λόγω ακροάσεις, μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενδιαφέρθηκαν για τη νομισματική πολιτική της ΕΚΤ (ιδίως τα μη συμβατικά μέτρα), το μέλλον της ΟΝΕ και της ΕΕ, καθώς και τις πολιτικές για τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Τέθηκαν επίσης ερωτήσεις σχετικά με εξωτερικούς κινδύνους, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής αβεβαιότητας, που συνιστούν απειλή για τις οικονομικές προοπτικές.

Επίσης, η ΕΚΤ εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της για λογοδοσία μέσω της υποβολής τακτικών εκθέσεων και απαντώντας σε γραπτές ερωτήσεις που υποβάλλονται από τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το 2017 ο Πρόεδρος της ΕΚΤ έλαβε 53 επιστολές με γραπτές ερωτήσεις και οι απαντήσεις δημοσιεύθηκαν στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ.^[128] Συνολικά απάντησε σε 138 γραπτές και προφορικές ερωτήσεις μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (κατά τις ακροάσεις), γεγονός το οποίο αντανακλά τα υψηλά επίπεδα λογοδοσίας και διαφάνειας της ΕΚΤ. Οι περισσότερες ερωτήσεις αφορούσαν την εφαρμογή μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, τα προγράμματα μακροοικονομικής προσαρμογής και τις εξελίξεις στα υπόλοιπα των λογαριασμών του TARGET2.

Η ΕΚΤ λογοδοτεί επίσης τόσο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και στο Συμβούλιο της ΕΕ για τις δραστηριότητές της στον τομέα της τραπεζικής εποπτείας.^[129] Λεπτομερέστερη πληροφόρηση παρέχεται στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2017.

Διεθνείς σχέσεις

G20

Καθώς ενισχύθηκε η παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη, η γερμανική προεδρία της G20 επικεντρώθηκε στη βελτίωση της οικονομικής ανθεκτικότητας και στην προώθηση προηγούμενων δεσμεύσεων. Ειδικότερα, οι υπουργοί οικονομικών και οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών των χωρών της G20 επιβεβαίωσαν εκ νέου τις προηγούμενες δεσμεύσεις τους για τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, ενώ οι αρχηγοί κυβερνήσεων της G20 δήλωσαν την πρόθεσή τους να συνεχίσουν τον αγώνα κατά του προστατευτισμού. Η G20 εντατικοποίησε επίσης τις προσπάθειές της όσον αφορά την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών που συμβάλλουν σε ισχυρή, διατηρήσιμη, χωρίς αποκλεισμούς και ισόρροπη ανάπτυξη, βάσει μιας προσέγγισης τριών αξόνων, με συνεχιζόμενη έμφαση στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, που εξακολουθούν να είναι κρίσιμης σημασίας για τη βελτίωση των μεσοπρόθεσμων οικονομικών προοπτικών. Ομοίως, προχώρησε η οριστικοποίηση και υλοποίηση των κανονιστικών πρωτοβουλιών, στο πλαίσιο των οποίων γίνονται προσπάθειες για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας του σκιώδους τραπεζικού τομέα και την παρακολούθηση των επιδράσεων των κανονιστικών μεταρρυθμίσεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Η G20 σημείωσε πρόοδο στον τομέα της διεθνούς φορολογικής συνεργασίας και χρηματοπιστωτικής διαφάνειας. Επανέλαβε επίσης τη δέσμευσή της για βελτίωση της διεθνούς χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής και του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού πλέγματος ασφαλείας. Η G20 και άλλοι διεθνείς οργανισμοί, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, ενίσχυσαν επίσης τις προσπάθειες βελτίωσης του συστήματος που υποστηρίζει τις διεθνείς ροές κεφαλαίων. Τέλος, η G20 εγκαινίασε την πρωτοβουλία “Σύμφωνο με την Αφρική” (Compact with Africa) για την ενίσχυση των ιδιωτικών επενδύσεων στην αφρικανική ήπειρο.

Θέματα πολιτικής που σχετίζονται με το ΔΝΤ και την αρχιτεκτονική του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να διαδραματίζει ενεργό ρόλο στις συζητήσεις που διεξάγονται στο ΔΝΤ και άλλα θεσμικά όργανα σχετικά με το διεθνές νομισματικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα, προάγοντας μια κοινή ευρωπαϊκή οπτική από τη θέση της κεντρικής τράπεζας.

Προωθήθηκαν διάφορες πρωτοβουλίες για να ενισχυθεί το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό πλέγμα ασφαλείας (GFSN). Στο πλαίσιο της εξέτασης της χρηματοδοτικής εργαλειοθήκης που διαθέτει, το ΔΝΤ εισήγαγε νέο εργαλείο συντονισμού της πολιτικής που επιτρέπει στις χώρες να σηματοδοτήσουν τη δέσμευσή τους για οικονομική μεταρρύθμιση και να προσελκύσουν χρηματοδότηση από άλλες πηγές. Η Εκτελεστική Επιτροπή του ΔΝΤ υιοθέτησε νέες αρχές και πρακτικές για τη συνεργασία μεταξύ ΔΝΤ και περιφερειακών χρηματοδοτικών μηχανισμών (RFA), αντίστοιχα προς την αυξανόμενη σημασία των RFA στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό πλέγμα ασφαλείας.

Σημαντικό βήμα για την εποπτεία του χρηματοπιστωτικού τομέα αποτέλεσε η υιοθέτηση από το ΔΝΤ του πρώτου Προγράμματος Αξιολόγησης του Χρηματοπιστωτικού Τομέα (FSAP) της ζώνης του ευρώ το 2017. Η συνολική προσπάθεια, με τη συμμετοχή διαφόρων ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, συμπεριλαμβανομένης της ΕΚΤ – τόσο με την ιδιότητα της κεντρικής τράπεζας όσο και με την ιδιότητα της εποπτικής αρχής – θα παρέχει πληροφόρηση και συνεπώς θα διευκολύνει τις ανά χώρα αξιολογήσεις του FSAP.

Όσον αφορά τις ποσοστώσεις και τη διακυβέρνηση του ΔΝΤ, οι εργασίες για την 15η Αναθεώρηση των Ποσοστώσεων συνεχίστηκαν το 2017. Ένα ισχυρό, με βάση ποσοστώσεις και με επαρκείς ίδιους πόρους ΔΝΤ, εξακολουθεί να είναι απαραίτητο στο κέντρο του διεθνούς νομισματικού συστήματος.

Διεθνής συνεργασία μεταξύ κεντρικών τραπεζών

Η ΕΚΤ ενίσχυσε τη συνεργασία της με κεντρικές τράπεζες εκτός ΕΕ στο πλαίσιο του σημαντικού ρόλου της στην παγκόσμια οικονομία, αλλά και του ρόλου της ως ευρωπαϊκού θεσμικού οργάνου.

Το Ευρωσύστημα πραγματοποίησε δύο συναντήσεις υψηλού επιπέδου με κεντρικές τράπεζες μεσογειακών χωρών και με κεντρικές τράπεζες της περιοχής του Κόλπου. Όσον αφορά τη διμερή συνεργασία, η ΕΚΤ εντατικοποίησε τη συνεργασία της με την κεντρική τράπεζα της Νοτίου Αφρικής, ενώ προχώρησαν οι επαφές υψηλού επιπέδου και οι συζητήσεις μεταξύ εμπειρογνωμόνων με τις κεντρικές τράπεζες των αναδυόμενων οικονομιών της G20 που έχουν υπογράψει Μνημόνιο Συνεργασίας με την ΕΚΤ. Τέλος, η ΕΚΤ συνέχισε να διευρύνει το γεωγραφικό πεδίο συνεργασίας της, ιδίως στη Λατινική Αμερική, την Ασία και την Αφρική.

Ως θεσμικό όργανο της ΕΕ, η ΕΚΤ συνέχισε να συνεργάζεται με κεντρικές τράπεζες χωρών με προοπτικές ένταξης στην ΕΕ, ιδίως μέσω σειράς περιφερειακών εργαστηρίων, από κοινού με τις εθνικές κεντρικές τράπεζες της ΕΕ. Τέλος, η ΕΚΤ συνέχισε επίσης να συνεργάζεται στενά με τις εθνικές κεντρικές τράπεζες της ΕΕ σχετικά με τη διακυβέρνηση των δραστηριοτήτων συνεργασίας της με κεντρικές τράπεζες εκτός ΕΕ. Το 2017 εγκρίθηκε από το Διοικητικό Συμβούλιο και το Γενικό Συμβούλιο έγγραφο με τίτλο “Διεθνής συνεργασία μεταξύ κεντρικών τραπεζών: Βέλτιστες πρακτικές του ΕΣΚΤ”.^[130] Το έγγραφο αυτό περιγράφει το σκεπτικό, τις αρχές και τις πρακτικές ρυθμίσεις για τη διεθνή συνεργασία μεταξύ κεντρικών τραπεζών σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων και διοίκησης.

Εξωτερική επικοινωνία

Η επικοινωνία βρίσκεται στον πυρήνα της πολιτικής της ΕΚΤ

Αναγνωρίζοντας τον ολοένα σημαντικότερο ρόλο που διαδραματίζει η επικοινωνία στην αποτελεσματικότητα της πολιτικής, τη λογοδοσία και το κύρος των κεντρικών τραπεζών, η ΕΚΤ διοργάνωσε τον Νοέμβριο του 2017 τo πρώτo της Συνέδριο με θέμα την Επικοινωνία των Κεντρικών Τραπεζών. Στο συνέδριο συμμετείχαν εκπρόσωποι από τις κεντρικές τράπεζες, τον πολιτικό κόσμο, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τις χρηματοπιστωτικές αγορές και τον ακαδημαϊκό χώρο για να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με επίκαιρα θέματα επικοινωνίας των κεντρικών τραπεζών, όπως η αξιοποίηση των δράσεων επικοινωνίας για την αποτελεσματική εφαρμογή πολιτικών και την ενίσχυση του κύρους των τραπεζών, η αύξηση της διαφάνειας ώστε να διασφαλίζεται η λογοδοσία των κεντρικών τραπεζών και η διατύπωση σαφών μηνυμάτων που θα απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό με σκοπό την ανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών και την ενίσχυση της στήριξης της κοινής γνώμης προς την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών.

Το συνέδριο ανέδειξε ορισμένα βασικά μηνύματα καίριας σημασίας για την ΕΚΤ. Πρώτον, η επικοινωνία δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ορθή πολιτική. Δεύτερον, η επικοινωνία ως ένα σαφές νοητό εργαλείο νομισματικής πολιτικής – όπως η “παροχή ενδείξεων σχετικά με τη μελλοντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής” – υπήρξε αποτελεσματική και επιτυχής και θα παραμείνει μέρος της εργαλειοθήκης της ΕΚΤ. Τρίτον, οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να διατηρούν πραγματικά αμφίδρομη επικοινωνία έτσι ώστε να μην καταλήξουν σε έναν στείρο μονόλογο. Τέταρτον, οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να διευρύνουν την εμβέλεια της επικοινωνίας τους πέρα από τις αγορές, τους εμπειρογνώμονες και τα εξειδικευμένα μέσα ενημέρωσης και να προσεγγίσουν νέα ακροατήρια και με νέους τρόπους. Προκειμένου να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών, οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους να εξηγήσουν τι ακριβώς κάνουν και πώς οι ενέργειές τους υπηρετούν εν τέλει το κοινό καλό. Αυτά τα βασικά πορίσματα αποτυπώνονται σε πολλά από αυτά που ήδη κάνει η ΕΚΤ όσον αφορά τις δραστηριότητες επικοινωνίας, αναλαμβάνοντας ορισμένες σημαντικές πρωτοβουλίες το 2017. Οι προσπάθειες της ΕΚΤ επικεντρώνονται στην ενίσχυση των επαφών με εξωτερικούς και εσωτερικούς ενδιαφερόμενους φορείς, τόσο με διαπροσωπική επικοινωνία όσο και με ψηφιακή επικοινωνία.

Ενίσχυση της εξωτερικής επικοινωνίας

Το 2017 η ΕΚΤ πραγματοποίησε σημαντικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση, πρωτίστως εγκαινιάζοντας το Κέντρο Επισκεπτών της ΕΚΤ τον Οκτώβριο. Ο νέος χώρος, ο οποίος βρίσκεται στο κεντρικό κτίριο της ΕΚΤ στη Φραγκφούρτη, δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε σε μια διετία και παρέχει τη δυνατότητα σε πολίτες της Ευρώπης και εκτός αυτής να μάθουν περισσότερα σχετικά με την ΕΚΤ, τις αρμοδιότητές της και την αποστολή της.

Η ιδέα για το Κέντρο Επισκεπτών βασίζεται σε τέσσερις κύριες συνιστώσες, με κοινό συνδετικό τους στοιχείο το ευρώ. Η ενότητα “Διατηρούμε” εξετάζει με ποιους τρόπους η ΕΚΤ διατηρεί τη σταθερότητα των τιμών. Η ενότητα “Διαφυλάσσουμε” εστιάζει στον ρόλο της ΕΚΤ στην προώθηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και στην εποπτεία των τραπεζών. Η ενότητα “Συνδέουμε” αναδεικνύει τις αρμοδιότητες της ΕΚΤ στην ανάπτυξη συστημάτων πληρωμών και στην προμήθεια τραπεζογραμματίων ευρώ. Η ενότητα “Επιτυγχάνουμε” προσφέρει μια ευρύτερη ευρωπαϊκή προοπτική, παρουσιάζοντας τα επιτεύγματα της Ευρώπης. Επιδιώκεται να προσφέρεται άμεση μαθησιακή εμπειρία στην οποία περιλαμβάνονται απτά αντικείμενα, παιχνίδια, βίντεο και μια αναπαράσταση της αίθουσας συνεδριάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου. Το Κέντρο Επισκεπτών αναμένεται ότι θα υποδέχεται 40.000 επισκέπτες ετησίως από το 2018, τριπλασιάζοντας τη δυναμικότητα της ΕΚΤ για υποδοχή ομάδων επισκεπτών. Το 2017 η ΕΚΤ υποδέχθηκε 811 ομάδες επισκεπτών στη Φραγκφούρτη και συνολικά περισσότερους από 22.700 εξωτερικούς επισκέπτες από 42 χώρες. Οι επισκέψεις αυτές συνήθως περιλάμβαναν διαλέξεις με θέματα προσαρμοσμένα στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του εκάστοτε ακροατηρίου και παρέχουν άφθονες ευκαιρίες για γνήσια επικοινωνία και διάλογο.

Επίσης, η ΕΚΤ επένδυσε περαιτέρω στην επικοινωνία της με τους νέους ξεκινώντας τους πρώτους δύο Διαλόγους με τους Νέους (Youth Dialogues) (στη Λισσαβώνα και το Δουβλίνο) ως ένα νέο διαδραστικό σχήμα όπου οι μαθητές και φοιτητές μπορούν να απευθύνουν ερωτήσεις απευθείας στον Πρόεδρο της ΕΚΤ. Άλλος ένας καινοτόμος τρόπος σύνδεσης με τους νέους ήταν ο διαγωνισμός Euro Video Challenge, όπου η ΕΚΤ έθεσε στους νεαρούς Ευρωπαίους την πρόκληση να δημιουργήσουν μια σύντομη, ενδιαφέρουσα ταινία η οποία θα εξηγεί με τρόπο κατανοητό στους νέους ένα οικονομικό θέμα που σχετίζεται με το έργο της ΕΚΤ. Αυτοί οι νέοι τρόποι ευρύτερης προσέγγισης του κοινού συμπληρώνουν τις υπάρχουσες πρωτοβουλίες, όπως ο μαθητικός διαγωνισμός Generation €uro Students’ Award, o οποίος διοργανώθηκε για έβδομη φορά το 2017, και η ανοικτή ημέρα για παιδιά ηλικίας 8-12 ετών που διοργανώθηκε σε συνεργασία με τη δημοφιλή παιδική σειρά της γερμανικής τηλεόρασης “Die Sendung mit der Maus”.

Παράλληλα, η ΕΚΤ συνέχισε να επενδύει στην άμεση επικοινωνία της μέσω του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με άτομα κάθε ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου και με διαφορετικά επαγγελματικά και προσωπικά ενδιαφέροντα. Τον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ, ο οποίος αποτελείται από περισσότερες από 137.000 σελίδες, επισκέφθηκαν περίπου 18 εκατομμύρια άτομα το 2017 από ολόκληρο τον κόσμο. Ανάμεσα στις πιο δημοφιλείς ενότητες του δικτυακού τόπου είναι οι λεγόμενες Επεξηγήσεις. Αυτές στόχο έχουν να δώσουν απαντήσεις σε ερωτήσεις σχετικά με πολύπλοκα θέματα πολιτικής κεντρικής τράπεζας – όπως “Γιατί τα επιτόκια είναι χαμηλά;”, “Πώς λειτουργεί η ποσοτική χαλάρωση” ή “Τι είναι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια;” και να τα καταστήσουν κατανοητά σε όλα τα ακροατήρια σε 24 γλώσσες. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο λογαριασμός Twitter της ΕΚΤ υπερέβη τους 400.000 ακόλουθους το 2017. Στο LinkedIn, η ΕΚΤ επικοινωνεί με περισσότερους από 50.000 ακόλουθους και το κανάλι YouTube της Τράπεζας έχει 16.000 ακόλουθους.

Τον Μάρτιο του 2017 η ΕΚΤ έλαβε από τον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή το Βραβείο Χρηστής Διοίκησης “Αριστεία στην Επικοινωνία” (“Excellence in communications” Award for Good Administration) ως αναγνώριση της καινοτόμου προσέγγισής της στην επικοινωνία – τόσο μέσα από τον δικτυακό της τόπο και τις μορφές πολυμέσων που διαθέτει όσο και μέσω των επικοινωνιακών της δράσεων με το ευρύτερο κοινό. Ρητή έμφαση δόθηκε στις προσπάθειές της να καταστήσει την ΕΚΤ προσβάσιμη στους πολίτες και να τους βοηθήσει να κατανοήσουν τις αρμοδιότητες και τον ρόλο της, και γενικότερα, να αποτελέσει παράδειγμα “χρηστής δημόσιας διοίκησης, κουλτούρας υπηρεσιών και δέσμευσης να επιτύχει ορατό και άμεσο θετικό αντίκτυπο στη ζωή των πολιτών της ΕΕ”.

Θεσμική και εταιρική διακυβέρνηση

Το 2017 τα όργανα λήψεως αποφάσεων της ΕΚΤ (το Διοικητικό Συμβούλιο, η Εκτελεστική Επιτροπή και το Γενικό Συμβούλιο) συνέχισαν να διοικούν το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) σύμφωνα με τις αντίστοιχες αρμοδιότητές τους, όπως ορίζεται στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Καταστατικό του ΕΣΚΤ και της ΕΚΤ και τους συναφείς Εσωτερικούς Κανονισμούς. Ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος της ΕΚΤ παραχώρησαν τακτικές συνεντεύξεις τύπου στις οποίες παρουσίασαν τα αποτελέσματα των οκτώ συνεδριάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου για τη νομισματική πολιτική του 2017. Συνοπτικές αναφορές αυτών των συνεδριάσεων, καθώς και άλλες αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου δημοσιεύθηκαν στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Τον Ιανουάριο του 2017 η Εκτελεστική Επιτροπή πραγματοποίησε τη χιλιοστή συνεδρίασή της, ενώ συνέχισε να ασκεί τα καθήκοντά της όσον αφορά την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής σύμφωνα με τις αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου και να διαχειρίζεται τις τρέχουσες εργασίες της ΕΚΤ. Η ετήσια συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου εκτός της έδρας της ΕΚΤ πραγματοποιήθηκε στο Tαλίν – για πρώτη φορά στην περιοχή της Βαλτικής. Οι εξωτερικές συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου παρέχουν στα μέλη του τη δυνατότητα να αποκτούν ιδία εμπειρία του πλούτου και της πολυμορφίας της ζώνης του ευρώ, ενώ παράλληλα δίνουν στους πολίτες της Ευρώπης την ευκαιρία να μάθουν περισσότερα σχετικά με την ΕΚΤ και την αποστολή της. Το Γενικό Συμβούλιο συνέχισε να επικεντρώνεται σε θέματα συναφή με το ΕΣΚΤ, όπως κατά τη διάρκεια ενός σεμιναρίου σχετικά με την ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού οικοσυστήματος έναντι κυβερνοαπειλών. Προκειμένου να διασφαλιστεί ο διαχωρισμός μεταξύ της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και των λοιπών καθηκόντων της από τις εποπτικές αρμοδιότητες που της ανατίθενται με βάση τον Κανονισμό του Συμβουλίου (EΕ) αριθ. 1024/2013, πραγματοποιούνται χωριστές συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου για εποπτικά θέματα. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την εποπτική λειτουργία της ΕΚΤ και του συντονιστικού της οργάνου, του Εποπτικού Συμβουλίου, διατίθενται στον δικτυακό τόπο της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ και στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ 2017 για την εποπτική δραστηριότητα.

Οι επιτροπές του Ευρωσυστήματος/ΕΣΚΤ συνέχισαν να επικουρούν τα όργανα λήψεως αποφάσεων της ΕΚΤ στην εκτέλεση των καθηκόντων τους, συνεδριάζοντας με σύνθεση Ευρωσυστήματος, με σύνθεση ΕΣΚΤ ή με σύνθεση Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ) (δηλ. με τη συμμετοχή ενός εκπροσώπου τόσο από την κεντρική τράπεζα όσο και από την εθνική αρμόδια αρχή (ΕΑΑ) κάθε συμμετέχοντος κράτους-μέλους) οσάκις συζητούνταν θέματα εποπτείας τραπεζών.

Η εταιρική διακυβέρνηση της ΕΚΤ περιλαμβάνει δύο επιτροπές υψηλού επιπέδου – την Επιτροπή Επιθεώρησης και την Επιτροπή Δεοντολογίας – καθώς και άλλα επίπεδα εξωτερικού και εσωτερικού ελέγχου. Υποστηρίζεται από προηγμένους κανόνες δεοντολογίας, ένα πλαίσιο που διέπει τη διεξαγωγή ερευνών για την καταπολέμηση της απάτης και ένα καθεστώς διαφάνειας.

Η ακεραιότητα, η εξωστρέφεια και η χρηστή διοίκηση είναι ουσιαστικής σημασίας για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης των εμπλεκόμενων μερών και του κοινού γενικότερα. Το Γραφείο Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης λογοδοτεί απευθείας στον Πρόεδρο της ΕΚΤ, παρέχει υποστήριξη στην Εκτελεστική Επιτροπή στην προστασία της ακεραιότητας και του κύρους της ΕΚΤ, προάγοντας την εφαρμογή προτύπων δεοντολογίας.

Προκειμένου να υπογραμμίσει τη σημασία της ορθής δεοντολογικής συμπεριφοράς, η Εκτελεστική Επιτροπή εισήγαγε το 2017 υποχρεωτικά εκπαιδευτικά σεμινάρια δεοντολογίας και ακεραιότητας για όλο το προσωπικό της ΕΚΤ. Σε επίπεδο Ευρωσυστήματος και ΕΕΜ, το Διοικητικό Συμβούλιο δημιούργησε το 2017 Ομάδα Δράσης Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης, προκειμένου να εφαρμόσει κοινά ελάχιστα πρότυπα δεοντολογικής συμπεριφοράς και να διευκολύνει την επικοινωνία και τη συνεργασία μεταξύ της ΕΚΤ, των ΕθνΚΤ και των ΕΑΑ.

Στο πλαίσιο της δέσμευσής της για διαφάνεια και λογοδοσία, η ΕΚΤ διατηρεί τακτικό διάλογο, σε ανώτατο επίπεδο, με τον τραπεζικό κλάδο, τους θεσμικούς επενδυτές και τον μη χρηματοπιστωτικό επιχειρηματικό τομέα, προκειμένου να αποκτά στοχευμένη πληροφόρηση από τους ειδικούς σε θέματα κυκλικά, διαρθρωτικά, χρηματοπιστωτικά και πραγματικής οικονομίας. Οι συζητήσεις συμπληρώνονται με τακτικές επαφές και συνεργασίες με φορείς που είναι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής, μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, συλλογικούς φορείς και την κοινωνία των πολιτών, οι οποίοι παρέχουν σημαντικά στοιχεία και πληροφορίες σχετικά με τη δυναμική της οικονομίας και των χρηματοπιστωτικών αγορών στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται. Επίσης, η ΕΚΤ συνεργάζεται με ένα ανάλογο ευρύ φάσμα εμπλεκομένων μερών και σε τεχνικό επίπεδο.

Οι επαφές με εξωτερικούς φορείς πραγματοποιούνται εντός καθιερωμένων και δημοσίως γνωστών πλαισίων που εγγυώνται ένα επαρκές επίπεδο διαφάνειας και ίσης πρόσβασης.

Στο πλαίσιο της δέσμευσής της για διαφάνεια, η ΕΚΤ επίσης δημοσιεύει το χρονοδιάγραμμα των συναντήσεων όλων των μελών της Εκτελεστικής Επιτροπής και του Προέδρου και του Αντιπροέδρου του Εποπτικού Συμβουλίου.

Το καθεστώς διαφάνειας της ΕΚΤ είναι σύμφωνο με τους σκοπούς και τα πρότυπα που ισχύουν σε άλλα θεσμικά όργανα και φορείς της ΕΕ όσον αφορά την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφά τους. Το εν λόγω καθεστώς εξισορροπεί το δικαίωμα στη διαφάνεια με την ανάγκη προστασίας της εμπιστευτικότητας ορισμένων θεμάτων που αφορούν ειδικά την εκτέλεση των καθηκόντων της ΕΚΤ. Λόγω των διευρυμένου πεδίου δραστηριοτήτων της ΕΚΤ, ο αριθμός και η πολυπλοκότητα των αιτημάτων από πολίτες και εθνικές αρχές για πρόσβαση σε έγγραφα έχουν αυξηθεί σημαντικά.

Οργανωτικές εξελίξεις και εξελίξεις στο ανθρώπινο δυναμικό

Τον Σεπτέμβριο του 2017 η ΕΚΤ οριστικοποίησε τη νέα Επιχειρησιακή Στρατηγική της για την περίοδο 2018-2020. Η επιχειρησιακή στρατηγική εκθέτει το όραμα του ιδρύματος και περιγράφει συγκεκριμένες προτεραιότητες και στόχους που θα βοηθήσουν την ΕΚΤ να προσαρμοστεί και να παραμείνει συνεπής προς την εντολή της καθώς αλλάζει συνεχώς ο κόσμος. Βασίζεται σε τέσσερις προτεραιότητες που αντικατοπτρίζουν την αποστολή του ιδρύματος: (α) να διατηρεί τη σταθερότητα των τιμών, (β) να διαφυλάσσει το χρηματοπιστωτικό σύστημα, (γ) να ενισχύει τη φήμη της ως ιδρύματος παγκοσμίου κύρους και (δ) να εμπνέει, να αναπτύσσει και να παροτρύνει σε ενεργό ανάμιξη το ανθρώπινο δυναμικό της.

Προς τον σκοπό αυτό, η Εκτελεστική Επιτροπή αξιολόγησε τις εσωτερικές και εξωτερικές τάσεις και προκλήσεις που αφορούν το ίδρυμα. Οι εξωτερικές προκλήσεις περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: το περιβάλλον χαμηλού πληθωρισμού που απαιτεί μη συμβατικά μέσα νομισματικής πολιτικής, την αβεβαιότητα σε σχέση με το Brexit και κινδύνους που συνδέονται με την ασφάλεια του κυβερνοχώρου. Εσωτερικά, η ΕΚΤ αντιμετωπίζει προκλήσεις, όπως η περαιτέρω βελτιστοποίηση των υπηρεσιών, η ενίσχυση της οργανωσιακής ανθεκτικότητας και η αξιοποίηση της τεχνολογικής προόδου, καθώς και η βελτίωση της συνεργασίας και της ροής πληροφοριών μεταξύ των λειτουργιών.

Για τη στρατηγική, υπηρεσιακές μονάδες συγκροτήθηκαν σε ομάδες προκειμένου να διαμορφώσουν μακροπρόθεσμους στόχους με βάση τις τέσσερις στρατηγικές προτεραιότητες, αποτελούμενους από επιμέρους στόχους για κάθε λειτουργία. Η ΕΚΤ θα εξετάζει τακτικά αυτούς τους στόχους και την πρόοδο που θα σημειώνεται.

Πρόκειται ουσιαστικά για ένα σχέδιο που επιτρέπει στην ΕΚΤ να επικεντρωθεί σε όσα έχουν πραγματικά σημασία. Καθορίζει την κατεύθυνση στην οποία θα κινηθεί το ίδρυμα την επόμενη τριετία και βοηθά την ΕΚΤ να υπηρετεί τους πολίτες της ζώνης του ευρώ.

Εξελίξεις στο ανθρώπινο δυναμικό

Το 2017 η ΕΚΤ συνέχισε να οικοδομεί πάνω στις βάσεις που είχε θέσει το 2016, με στόχο να ενισχύει μια οργανωσιακή κουλτούρα που αναγνωρίζει και επιβραβεύει το ταλέντο, καθώς και τις ικανότητες ηγεσίας και διαχείρισης του ταλέντου. Το Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ηγεσίας – βασικός πυλώνας για την ενδυνάμωση των ηγετικών δεξιοτήτων – εγκαινιάστηκε στην αρχή του έτους με συμμετοχή άνω του 80% των στελεχών που πληρούσαν τις προϋποθέσεις να το παρακολουθήσουν. Σε επίπεδο ΕΣΚΤ, ξεκίνησε επίσης εισαγωγικό πρόγραμμα για νεοδιορισθέντα ανώτερα στελέχη. Η Επιχειρησιακή Στρατηγική 2018-2010 της ΕΚΤ θα συνεχίσει να προάγει αυτή τη σημαντική στροφή προς την ισχυρή ηγεσία και να συμβάλλει στην ενδυνάμωση σε όλη την ΕΚΤ.

Παράλληλα ξεκίνησαν πολυάριθμες πρωτοβουλίες για να ενσωματωθεί μια γενικότερη κουλτούρα επαγγελματικής αριστείας και ταλέντου στην καθημερινότητα της ΕΚΤ. Οι πρωτοβουλίες αυτές περιλάμβαναν πλαίσιο απαιτούμενων ικανοτήτων με απλουστευμένη περιγραφή προσόντων, στρατηγικό προγραμματισμό των αναγκών σε προσωπικό, ανανεωμένο πλαίσιο Διαχείρισης και Ανάπτυξης Απόδοσης, όπου μεταξύ άλλων οι στρατηγικές προτεραιότητες μεταφράζονται σε στόχους για το προσωπικό, την καθιέρωση υποχρεωτικού ηλεκτρονικού σεμιναρίου για θέματα δεοντολογίας, το οποίο ολοκλήρωσαν περισσότερα από 4.000 άτομα, και την εγκαινίαση ενός νέου προγράμματος εθελουσίας εξόδου των υπαλλήλων της ΕΚΤ, το οποίο υποστηρίζει μέλη του προσωπικού ώστε να ακολουθήσουν εναλλακτική σταδιοδρομία και από το οποίο θα επωφεληθούν περισσότερα από 200 άτομα. Η υλοποίηση πρωτοβουλιών, με βάση ένα ειδικά προσαρμοσμένο στις συνθήκες της ΕΚΤ πλαίσιο διαχείρισης για την προσέλκυση, ανάπτυξη και διατήρηση κορυφαίων και διαφορετικών ταλέντων θα παραμείνει βασικός στρατηγικός στόχος της ΕΚΤ.

Επιπλέον, στη διάρκεια του 2017 η ΕΚΤ συνέχισε τις προσπάθειές της να προάγει τη διαφορετικότητα ως βασική προϋπόθεση υψηλών επιδόσεων και επιτυχίας. Ως αξιοκρατικός οργανισμός, η ΕΚΤ ενσωματώνει αξίες, όπως ο σεβασμός και η δίκαιη αντιμετώπιση, η άρση αποκλεισμών και οι ίσες ευκαιρίες για το προσωπικό της, ανεξάρτητα από το φύλο, την εθνικότητα, το θρήσκευμα, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την εθνοτική καταγωγή, την ηλικία, το πολιτιστικό υπόβαθρο και αναπηρίες. Οι δραστηριότητες που έλαβαν χώρα το 2017 περιλάμβαναν την εκδήλωση Diversity Days, με ομιλητές από την πανεπιστημιακή κοινότητα και τη δημόσια ζωή, τη δημιουργία ενότητας αφιερωμένης στη διαφορετικότητα στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ και την έπαρση της σημαίας του ουράνιου τόξου για την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ομοφοβίας, της Τρανσφοβίας και της Αμφιφοβίας (IDAHOT).

Για να επιτευχθεί πιο ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων – που αποτελεί στρατηγικό επιχειρησιακό σκοπό της ΕΚΤ – ορίστηκαν στόχοι για το τέλος του 2019, μαζί με μια σειρά υποστηρικτικών μέτρων που θα βοηθήσουν την ΕΚΤ να τους επιτύχει. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν έμφαση στην προσπάθεια άσκησης ηγεσίας χωρίς αποκλεισμούς, τον διορισμό πρεσβευτών διαφορετικότητας σε κάθε υπηρεσιακή μονάδα, πρόγραμμα καθοδήγησης (mentoring), ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα με θέμα “γυναίκες στην ηγεσία”, διοργάνωση “Female Talent@ECB Open day” και διευρυμένες ευκαιρίες ευέλικτων εργασιακών ρυθμίσεων.

Μια σημαντική προσπάθεια βελτίωσης του κοινωνικού διαλόγου στην ΕΚΤ αφορούσε την υλοποίηση διάφορων πτυχών του έργου για το ανθρώπινο δυναμικό το 2017 στο πλαίσιο κοινού προγράμματος εργασίας με εκπροσώπους του προσωπικού. Το πρόγραμμα αυτό καλύπτει έξι κύρια θέματα, δηλ. (α) ευημερία, υγεία και ασφάλεια, (β) υπηρεσιακή εξέλιξη και διαχείριση επιδόσεων, (γ) πολιτική συμβάσεων εργασίας, (δ) διαφορετικότητα και απουσία αποκλεισμών, (ε) προσλήψεις και (στ) μηχανισμό συμμετοχής του προσωπικού. Οι εκπρόσωποι του προσωπικού παρείχαν πολύτιμη συμβολή σε αρκετούς τομείς πολιτικής και λήψης αποφάσεων στα ζητήματα αυτά.

Σε επίπεδο ΕΣΚΤ, ξεκίνησε η δεύτερη σειρά ασκουμένων (31 συνολικά) του προγράμματος πρακτικής άσκησης στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία, όπως και το Πρόγραμμα Schuman – μια νέα πρωτοβουλία μέσω της οποίας πάνω από 30 μέλη του προσωπικού ανά το σύστημα ορίστηκαν για να συμβάλλουν σε ειδικό ερευνητικό πρόγραμμα σε άλλο ίδρυμα με απόσπαση στο ίδρυμα αυτό για περίοδο έως 9 μηνών. Δημιουργήθηκε επίσης Ομάδα Δράσης για την Κινητικότητα προκειμένου να προωθήσει την εκ περιτροπής μετακίνηση προσωπικού σε άλλα μέρη του συστήματος.

Στις 31.12.2017 οι εγκεκριμένες θέσεις προσωπικού της ΕΚΤ σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης ήταν 3.252, έναντι 2.898,5 στο τέλος του 2016. Ο αριθμός των υπαλλήλων της ΕΚΤ σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης έφθασε τους 3.384 (έναντι 3.171 στις 31.12.2016).^[131] Η ΕΚΤ προσέφερε συνολικά 246 νέες συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου (περιορισμένης διάρκειας ή μετατρέψιμες σε αορίστου χρόνου) το 2017. Επιπλέον, προκηρύχθηκαν 393 βραχυχρόνιες θέσεις και παρατάθηκαν ορισμένες συμβάσεις για να καλυφθούν απουσίες μικρότερες του ενός έτους. Καθ’ όλο το 2017 η ΕΚΤ εξακολούθησε να προσφέρει συμβάσεις εργασίας βραχυχρόνιας διάρκειας έως 36 μηνών σε υπαλλήλους εθνικών κεντρικών τραπεζών (ΕθνΚΤ) και διεθνών οργανισμών. Στις 31.12.2017 εργάζονταν στην ΕΚΤ 232 υπάλληλοι ΕθνΚΤ και διεθνών οργανισμών σε διάφορες θέσεις, 7% λιγότεροι από ό,τι στο τέλος του 2016. Τον Σεπτέμβριο του 2017 η ΕΚΤ υποδέχθηκε 15 συμμετέχοντες από τη δωδέκατη σειρά εισαχθέντων στο Πρόγραμμα Πτυχιούχων, ενώ στις 31.12.2017 η ΕΚΤ φιλοξενούσε 376 ασκουμένους (18% περισσότερους από ό,τι το 2016). Η ΕΚΤ χορήγησε επίσης δύο υποτροφίες στο πλαίσιο του προγράμματος ερευνητικών υποτροφιών Wim Duisenberg, το οποίο απευθύνεται σε διαπρεπείς οικονομολόγους, και πέντε υποτροφίες σε νέους ερευνητές στο πλαίσιο του προγράμματος υποτροφιών Lamfalussy.

Ενώ ο οργανισμός αυξήθηκε ελαφρά σε μέγεθος, 113 υπάλληλοι, ορισμένου χρόνου ή μόνιμοι, αποχώρησαν από την ΕΚΤ το 2017 λόγω παραίτησης ή συνταξιοδότησης (έναντι 56 το 2016) και 344 συμβάσεις βραχυχρόνιας διάρκειας έληξαν στη διάρκεια του έτους.

Ετήσιοι λογαριασμοί της ΕΚΤ

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ecb.annualaccounts2017.el.pdf

Ενοποιημένος ισολογισμός του Ευρωσυστήματος της 31.12.2017

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/ecb.eurosystembalancesheet2017.el.pdf

Στατιστική ενότητα (μόνο στα αγγλικά)

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ar2017/ecb.ar2017_statistical_section.en.pdf%20

Συντομογραφίες

Χώρες

Σύμφωνα με την πρακτική της ΕΕ, τα κράτη-μέλη της αναφέρονται στην παρούσα έκθεση με την αλφαβητική σειρά του ονόματός τους στην αντίστοιχη εθνική γλώσσα.

Άλλες συντομογραφίες

Στους πίνακες χρησιμοποιούνται τα εξής σύμβολα:

“-” δεν υπάρχουν/δεν εφαρμόζονται στοιχεία

“.” τα στοιχεία δεν είναι ακόμη διαθέσιμα